Rechten opeisen, hoe doe je dat?

Vrouwen en jongeren staan op

In Latijns-Amerika zijn jaarlijks tussen de 3000 en 4000 vrouwen het slachtoffer van ‘feminicide’: ze worden vermoord, enkel en alleen omdat ze vrouw zijn. Het is extreem fysiek geweld, waar genderongelijkheid achter schuilt en vaak al een geschiedenis van geweld aan vooraf gaat. Deze dramatische cijfers zijn een teken aan de wand van een samenleving waar seksuele rechten niet belangrijk zijn.

‘Jaarlijks worden tussen de 3000 en 4000 vrouwen vermoord omdat ze vrouw zijn.’

Voor veel jonge activisten is dat verschil in veiligheid tussen man en vrouw onaanvaardbaar. Ze verzetten zich tegen een samenleving waar gendergelijkheid, maar ook toegang tot abortus, bestraffen van seksueel geweld en seksuele opvoeding niet belangrijk zijn. Afhankelijk van de lokale context leggen activisten verschillende accenten. Maar het beslissingsrecht over eigen lichaam en seksualiteit, los van gender of geslacht, staat steeds centraal.

Het thema beroert heel wat mensen. Die smeltkroes van activisten op vlak van etniciteit, gender en seksuele oriëntatie vindt eenheid in een gezamenlijke strijd. Want één ding is duidelijk: systemen die ongelijkheid tussen man-vrouw, hetero-holebi, inheems-wit en arm-rijk in stand houden, moeten eruit.

Op school, in het parlement, op straat en online eisen deze activisten op inspirerende wijze hun seksuele rechten op. “Je kan deze golf niet naast je neerleggen”, klinkt het.Wanneer je het opneemt voor seksuele en reproductieve rechten en gezondheid, eis je dat mensen zelf kunnen beslissen over hun lichaam en seksualiteit. Je wil dat iedereen, los van persoonlijke keuzes en achtergrond, optimaal kan genieten van een goede mentale en fysieke gezondheid en onderwijs- en arbeidskansen. Je wil dus een inclusieve, gelijke samenleving. Wij korten het begrip vaak af tot ‘seksuele rechten’, waarmee we naar de veelheid aan thema’s verwijzen die onder seksuele en reproductieve rechten en gezondheid vallen. Meer weten over begrippen gelinkt aan seksuele rechten? Ontdek hier meer woordenschat.

Op straat

In 2019 piekt de Latijns-Amerikaanse verontwaardiging over seksueel geweld. Tijdens politieke protesten in Chili ontrolt feministisch kunstenaarscollectief Las Tesis de straatperformance ‘Un Violador en Tu Camino’. Een dansactie die verkrachting aankaart en veroordeelt.

Het creatieve protest verspreidt zich meteen. Het duikt op in Ecuador, waar vier op tien vrouwen met seksueel geweld geconfronteerd wordt. En in Peru, waar elke dag dertig vrouwen naar de politie stappen om verkrachting aan te geven. Die Latijns-Amerikaanse strijd tegen seksueel geweld weerklinkt al snel wereldwijd. Zelfs in Brussel en Parijs krijgt de dansactie navolging.

Het toont hoe jonge activisten succesvolle acties op poten zetten, elkaar versterken en uitwisselen. Samen wapenen ze zich met taal en beeld. Met prachtige affiches, graffiti, treffende kreten of liederen. Maar ook met klein verzet, zoals een symbolische sjaal of subtiele ongehoorzaamheid, eisen ze de publieke ruimte op een creatieve manier op.

‘De laatste jaren neemt de beweging aan kracht toe.’

“De laatste jaren neemt de beweging aan kracht toe en merk je dat de oproepen voor manifestaties naarstig gedeeld worden”, zegt de jonge activist Macarena Gonzales Espinoza uit Peru. “Deze golf aan straatprotest, die komt van kinderen, vrouwen en mannen van alle achtergronden, kan je niet naast je neerleggen.”

Op school

25 procent van alle bevallingen in Bolivia vindt plaats bij vrouwen en meisjes onder de negentien. In Ecuador raken dagelijks veertien meisjes onder de veertien jaar zwanger. Vaak ligt seksueel geweld mee aan de basis van tienerzwangerschappen. In Ecuador en in Peru is dat bij 60 procent van de tienerzwangerschappen het geval. In Peru is 14 procent van alle slachtoffers van seksueel geweld tussen twaalf en zeventien jaar oud. Dat alles maakt van de school een strijdplaats voor seksuele rechten.

‘Jongeren nemen het heft in handen. Ze houden acties voor de schoolpoort, verspreiden affiches en flyers.’

Jongeren nemen daarom het heft in handen. Ze houden acties voor de schoolpoort, verspreiden vernuftige affiches en flyers op de speelplaats. Wanneer leerkrachten of conservatieve en religieuze politici hen de toegang tot informatie over seksuele rechten ontzeggen, nemen ze zelfs de lessen seksuele opvoeding over of richten ze WhatsAppgroepen op om seksuele rechten te bespreken.

“Hoe goed de relatie met de leerkracht ook is, jongeren vinden het moeilijk om seksuele rechten met hen te bespreken”, zegt activist Lorwing Gutierrez uit Nicaragua. Zij organiseert seksuele opvoeding voor jongeren, die op hun beurt zelf workshops organiseren voor leeftijdsgenoten. “Zo kunnen jongeren hun seksualiteit op hun eigen tempo verkennen. Zelf beslissingen nemen, ongeacht de druk van het vriendje of de vriendengroep, daar draait het om.”

In het parlement

Seksuele rechten moeten uiteindelijk omgezet worden in wetten. In Latijns-Amerikaanse context is dat niet vanzelfsprekend. Wanneer in Bolivia een conservatieve staatsgreep uitmondde in een vrouwelijke president die tegen abortus is, werd dat al snel gevierd als een feministisch succes. Want ja: ‘een vrouwelijke president!’ Die cynische kijk op seksuele rechten in de samenleving maant aan tot politieke actie.

Activisten duwen beleidsmakers daarom met de neus op de feiten. Met sterk cijfermateriaal en gigantische petities stappen ze naar de politiek. Ze gebruiken de media om verhalen van slachtoffers tot in het parlement te laten weerklinken.

‘In de rechtbank dwingen activisten progressieve interpretaties van wetten af.’

Intussen verdedigen activisten ook slachtoffers voor de rechtbank. Zo dwingen ze progressieve interpretaties van wetten af of tonen ze aan dat wetgeving aan vernieuwing toe is. Af en toe groeit zo’n rechtszaak uit tot een grote campagne. “Soms is het beter om in de luwte te werken, soms ook niet”, zegt activist en advocaat Mayra Tirira uit Ecuador hierover.

Zo groeide de rechtszaak van het meisje Norma uit tot de campagne ‘Niñas No Madres’ (Kinderen, geen moeders). Ze raakte zwanger door incest en verkrachting toen ze dertien jaar was. Abortus of adoptie is niet toegestaan in Ecuador, ook niet voor meisjes als Norma.

“Samen met haar rechtszaak brachten we verhalen naar voren van alle andere meisjes die gedwongen werden tot het moederschap.” Het verhaal van Norma is intussen de referentie om conservatieve politici aan te manen om abortus uit het Ecuadoraans strafrecht te halen.

Online

Door de coronapandemie vielen acties op straat en op school stil. Maar intussen zijn sommige inbreuken op seksuele rechten net meer zichtbaar. Zo startten activisten in Ecuador, Bolivia en Peru acties om partnergeweld aan te kaarten. Zowel fysiek als seksueel geweld vindt vooral thuis plaats. Zo wordt een op drie vrouwen wereldwijd ooit geconfronteerd met geweld door haar partner. Voor veel vrouwen houdt de lockdown en thuisblijven dus een risico in.

Daarnaast trekt deze pandemie de aandacht weg van seksuele rechten. Conservatieve politici maken van de pandemie gebruik om het recht op abortus af te bouwen en toegang tot anticonceptie te bemoeilijken.

‘Conservatieve politici maken van de pandemie gebruik om het recht op abortus af te bouwen en toegang tot anticonceptie te bemoeilijken.’

Gelukkig is de beweging voor seksuele rechten jong en dynamisch. De nieuwe generatie activisten heeft niet alleen aandacht voor geweld vanwege gender. Ze hebben ook oog voor andere vormen van uitsluiting en uiten kritiek op het patriarchaal en kapitalistisch systeem dat steunt op sociale, culturele en politieke ongelijkheid.

Lees ook

Sociale professionals moeten positie innemen

In een eigentijdse vorm van actievoeren, staan sociale media centraal. Campagnes overstijgen daardoor landsgrenzen en nieuwe ideeën bereiken meer mensen dan ooit. Zo zijn de campagnes tegen feminicide #NiUnaMenos en #vivasnosqueremos tot de #MeToo van Latijns-Amerika uitgegroeid.

Die focus op online actie en uitwisseling groeit door de coronacrisis. De lessen zijn misschien afgeschaft, maar de WhatsAppgroepen waar seksuele rechten bespreekbaar zijn, blijven bestaan. De deuren van het parlement zijn misschien gesloten, maar beleidsmakers worden op sociale media rechtstreeks aangesproken. Straten zijn misschien verboden terrein, maar de strijd voor seksuele rechten ligt meer dan ooit open.