Klimaatcrisis daagt sociale professionals uit

Zoeken en wroeten

Klimaatverandering zal de sociale ongelijkheid nog vergroten, zowel internationaal als in Vlaanderen. Met die conclusie bevestigde de recente studiedag ‘Sociaal werk, sociaal beleid en klimaatverandering‘ een inzicht dat onderzoekers al beschreven in het boek ‘Waarom gele hesjes niet met een bakfiets rijden’.

‘De relatie tussen klimaat en sociaal werk is voor sociale professionals relatief nieuwe materie.’

Toch blijft het zoeken en wroeten. Toegegeven, de relatie tussen klimaat en sociaal werk is voor sociale professionals relatief nieuwe materie. Het is nog niet zo duidelijk wat dit betekent voor terreinwerkers. Maar wat wel zonneklaar is: het gaat om meer dan gestegen voedselprijzen en hogere energiefacturen.

Ongemakkelijke waarheid

In 2019 verklaarden meer dan 11.000 wetenschappers uit 153 landen dat de klimaatcrisis een noodsituatie is. De mensheid gaat een ‘onvoorstelbaar lijden” tegemoet als er geen ingrijpende veranderingen komen.

We zijn nu vier jaar verder en de situatie is alleen maar alarmerender geworden. Dat is op z’n minst een ongemakkelijke waarheid, die we liever niet helemaal tot ons laten doordringen. Ze roept weerstand op, ook bij sociale professionals.

Het wordt een ramp

Toch blijven we vanuit verschillende hoeken hetzelfde dringend appél horen: het is bijna te laat. Grijpen we niet in, dan wordt het echt een ramp. Iedereen moet zijn verantwoordelijkheid nemen.

Nic Balthazar, regisseur van  de documentaire ‘Duty of Care’, roept alle professionals op om te bekijken hoe ze in hun beroep kunnen bijdragen aan inclusie en verduurzaming.  Nederlands professor en klimaatexpert Jan Rotmans bepleit dat ambtenaren, altijd al de bewakers van het status quo, aanjagers van verandering moeten worden. Professor Lena Dominelli, auteur van het boek ‘Green Social Work’, zit ons nog dichter op de huid: sociale professionals moeten niet alleen klaar staan om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen, ze hebben ook een rol te spelen in het voorkomen ervan.

Maar wat dan met die hoge werkdruk?

Allemaal goed en wel, maar sociale professionals ervaarden nog nooit zo’n hoge werkdruk. Maatschappelijk werker is mede om die reden een knelpuntberoep geworden. Bureaucratie en administratieve rompslomp verhinderen sociaal werkers om nog vaak de straat op te gaan.

‘Is de strijd tegen klimaatverandering niet eerder een taak voor het beleid?’

Hoe kunnen ze dan nog meer doen, zelfs al zouden ze dat willen? Maar ook: wat kunnen ze dan nog meer doen? Is de strijd tegen klimaatverandering niet eerder een taak voor het beleid, voor middenveldorganisaties of voor de leidinggevenden van sociale organisaties?

En mochten ze iets doen, heeft het dan wel impact? Sociale professionals hebben doorgaans niet het gevoel dat ze erg wegen op het beleid. Politiseren en structureel sociaal werk blijven grotendeels bij theorie, zo blijkt uit Vlaams onderzoek.  Als er op vlak van sociale ongelijkheid al zo weinig impact is, hoe kan een sociaal werker rond klimaat dan zinvol werk doen?

Ambitieuze idealist

We zijn het er helemaal mee eens dat geëngageerde sociaal werkers geëngageerde organisaties nodig hebben. Maar door de strijd tegen klimaatverandering meteen te verleggen naar organisatieniveau, gooien we het kind weg met het badwater. Niks mis dus met bekijken wat de individuele sociale professional concreet kan doen als klimaatactivist, zonder daar meteen hoge verwachtingen aan te koppelen.

Je moet al een ambitieuze idealist zijn om, ondanks werkdruk of een minder geëngageerde organisatie, toch voortrekker te willen zijn,  omdat je gelooft dat elk engagement op vlak van klimaat zinvol en noodzakelijk is.

‘Je moet al een ambitieuze idealist zijn om, ondanks werkdruk, toch voortrekker te willen zijn.’

Toch hoop ik dat deze pioniers te vinden zijn en dat ze niet alleen collega’s maar ook directies van sociale diensten en (lokaal) beleid inspireren. Want als onze bevolking 15 procent ‘ecosociale enthousiastelingen’ telt, dan ook bij sociale professionals.Cijfer afkomstig van het hierboven geciteerde boek van Wim Van Lancker en Adeline Otto: Waarom gele hesjes niet met een bakfiets rijden.

Een waaier van acties

Acties zijn mogelijk op micro-, meso- en macrovlak. We doen vanuit de Federatie van Vlaamse OCMW maatschappelijk werkers graag enkele concrete voorstellen. Sommige initiatieven lopen al. Er zijn interventies die nauwelijks tijd kosten, die wat extra inzet vragen en die waar het beleid ruimte voor moet maken. Niemand houd je tegen om ze te agenderen op je teamoverleg of denkdag.

Hoe kunnen we vanuit de sociale dienst van het OCMW de sociale economie, vaak ook pionier inzake circulaire economie, in onze gemeente nog meer ondersteunen? Hebben we een plan klaar voor de meest kwetsbaren als er deze zomer een langdurige hittegolf komt? Hoe kunnen we verhuurders ontzorgen die duurzaam willen renoveren? Zien we het zitten om korte klimaatgesprekken te voeren met cliënten, collega’s, andere ambtenaren van gemeentelijke diensten, werkgevers. Hebben we voor hen tips in petto?

Lees ook

Rechtvaardig klimaatbeleid: ‘Belangrijke rol weggelegd voor sociale economie’

Vinden we het goed om op de dienst petities rond te sturen tegen de ontbossing in het Amazoneregenwoud of de subsidiëring van fossiele brandstoffen? Op verschillende werkplekken strookt dat niet met de richtlijnen rond gebruik van de werk-e-mail, maar we zitten in een noodsituatie, toch? Kunnen we het eens hebben over onze eigen ecologische voetafdruk en hoe we daarin een voorbeeld kunnen zijn voor anderen?

Sturen we concrete verhalen over de impact van klimaatverandering op het leven van onze cliënten in naar de website van VVSG of Sociaal.Net, om het probleem op de agenda te houden? Blijven we hameren op het belang van verbindend begeleidingswerk, dat zo cruciaal is in tijden van angst, onzekerheid en groeiend wantrouwen? Sociale cohesie is meer dan ooit belangrijk.

Meewerken aan een betere wereld

Hoe zien we onze rol evolueren de komende jaren? Hoe willen we de toekomst mee vorm geven? Hoe maken we deze kwestie binnen onze dienst tot een burning platform?

Durven we onze lokale besturen tegen de volgende verkiezingen met een goed onderbouwde nota duidelijk maken dat de tijd van dralen voorbij is? Kunnen we dit vertalen in concrete voorstellen? Dringen we erop aan dat ook Vlaanderen eindelijk werk maakt van, bijvoorbeeld, een ernstig ecologisch en sociaal woonbeleid?

‘Maken we komaf met een klaagcultuur en zien we onszelf veeleer als pioniers?’

Zetten we voldoende in op groepswerk met cliënten, als uniek instrument inzake participatie en empowerment, ook rond thema’s als de klimaatcrisis en sociale ongelijkheid? Hoe zorgen we dat hun stem niet alleen gehoord wordt maar ook meetelt?

Zien we manieren om burgerinitiatieven die rond dit klimaatthema werken, te ondersteunen?

Maken we komaf met een klaagcultuur en zien we onszelf veeleer als pioniers die in dit chaotisch scharniermoment de unieke kans hebben om mee te werken aan een betere wereld?

Samen pionieren

Sociale professionals staat niet alleen. Door krachten te bundelen, sta je sterker en werk je meer innovatief.

Zo heeft de Federatie van Vlaamse OCMW maatschappelijk werkers een werkgroep die geduldig werkt aan een menukaart van kleine en grotere interventies rond sociale ongelijkheid, klimaatimpact en versterken van de democratie: de drie grote pijlers van een inclusieve, duurzame welzijnssamenleving waar mensenrechten gewaarborgd zijn.

Lees ook

Waarom sociaal werk rond klimaat moet werken

Ook voor het Vlaams platform Sterk Sociaal Werk is de klimaatcrisis een thema. Het zou een goede zaak zijn dat er nog meer pionierswerk kan gebeuren en dat dit kan gebundeld worden, ter inspiratie van alle sociaal werkers en hun organisaties. Als er hierrond ook nog vormingsinitiatieven ontwikkeld worden, zijn we al een heel eind ver in het opnemen van de handschoen die Lena Dominelli ons toewerpt.