Naar de markt in Wevelgem
In Wevelgem kan je naar de markt gaan en je boodschappen gratis laten thuisbezorgen door een fietskoerier. Zo kan je je wagen, als je die hebt, thuis laten. Ook als je slecht ter been bent, kan je nog steeds op je gemak naar de markt komen, je boodschappen doen en mensen uit de buurt ontmoeten bij een koffie. Je zak aardappelen, je fruit voor de week en je gebraden kip worden netjes thuis afgeleverd, op het moment dat jij kiest.
‘De fietskoeriers van Wevelgem kunnen een mooie rol spelen in een rechtvaardige klimaattransitie.’
Gratis bestaat niet? Dat klopt. De gemeente Wevelgem huurt hiervoor de diensten in van de vzw Effect. Dat kost geld. Maar een politieagent inzetten om de verkeersproblemen rond de markt te regelen of extra parkeerplaatsen aanleggen kost ook geld. Bovendien, mensen die anders niet naar de lokale markt zouden komen en hun aankopen bijvoorbeeld online zouden doen, komen nu wel. De verbetering van de levenskwaliteit van alle betrokken personen laat zich niet vatten in een begroting. Je kan daar geen prijskaartje op kleven, maar de meerwaarde is er wel.
Drie vliegen in één klap
Twee vliegen in één klap dus? Maak daar gerust drie vliegen van. Vzw Effect maakt deel uit van de sociale economie, meer bepaald de ‘lokale diensteneconomie’(LDE). De fietskoeriers die Effect tewerkstelt zijn mensen die moeilijk een plek verwerven op de arbeidsmarkt.
Die afstand tot de arbeidsmarkt kan door van alles komen, zoals beperkte kennis van het Nederlands, langdurige werkloosheid of een verblijf in de gevangenis. De intense begeleiding die Effect aan haar medewerkers biedt, verkleint die afstand. Daarvoor krijgt de lokale diensteneconomie subsidies. Weet dat het alternatief – mensen thuis werkloos laten zitten – ook geld kost.
Ontgroeien en ontkoppelen
De fietskoeriers van Wevelgem zijn meer dan een fait divers. Ze kunnen een rol spelen in wat je wellicht een van de grootste beleidsuitdagingen van de eeuw kan noemen: een rechtvaardige klimaattransitie.
De meningen lopen uiteen over wat de juiste, beste of noodzakelijke beleidsmaatregelen zijn om de opwarming van de aarde stop te zetten. Dat dergelijke maatregelen dringend zijn, daar twijfelt niemand nog aan.
‘We kunnen nog jaar debatteren over welke strekking het gelijk aan haar kant heeft. Maar die tijd hebben we niet.’
Volgens sommigen heeft de economische groei de grenzen van de draagkracht van de planeet al lang overschreden en is ‘ontgroeien’ nu onvermijdelijk. Of toch zeker in de rijkste regio’s van de wereld. Volgens anderen is ‘ontkoppeling’ het juiste antwoord: het loskoppelen van economische groei en negatieve impact op het milieu. Bij ‘ontkoppeling’ is er bijvoorbeeld nog ruimte voor groei van economische activiteiten die geen schadelijke stoffen in de atmosfeer jagen, niet op een andere manier vervuilen en geen aanslag plegen op de watervoorraden.
We kunnen nog jaar debatteren over welke strekking het gelijk aan haar kant heeft. Maar die tijd hebben we niet. Misschien kunnen we het sneller eens worden over het standpunt dat we zowel ‘ontkoppeling’ als ‘ontgroei’ nodig zullen hebben, en dat beiden een serieuze impact op de arbeidsmarkt gaan hebben.
Toename jobs of bloedbad?
Wanneer we de werkelijke kosten van sommige goederen en diensten – en dus ook hun negatieve impact op het klimaat – doorrekenen aan de klant, dan zullen sommige jobs onvermijdelijk verdwijnen. Er zullen ook andere jobs bijkomen, bijvoorbeeld omdat lokale productie relatief goedkoper wordt dan productie aan de andere kant van de wereld.
‘De kwetsbaren van vandaag maken veel kans om ook de kwetsbaren van morgen te zijn.’
Wat de balans uiteindelijk zal zijn, weet niemand. De optimisten verwachten een grote toename aan jobs, de pessimisten zien een bloedbad aankomen. Wat we wel al kunnen voorspellen, is dat de kwetsbaren van vandaag veel kans maken om ook de kwetsbaren van morgen te zijn.
De spreekwoordelijk ‘gele hesjes’ zijn ongerust, en met reden. Als we bij mensen uit de lagere inkomensklassen een draagvlak willen creëren voor doeltreffend klimaatbeleid zullen we garanties moeten geven: hun levenskwaliteit mag er niet op achteruit gaan.
Afgelopen mei lanceerde de federale klimaatminister Zakia Khattabi een expertenpanel dat moet nadenken over hoe België een rechtvaardige klimaattransitie kan realiseren. Het comité moet de gele met de groene hesjes verzoenen, of in de woorden van Minister Khattabi zelf: “De klimaattransitie moet ook kwetsbare mensen meekrijgen”.Hoe groot die uitdaging is, beschrijven Wim Van Lancker en Adeline Otto treffend in hun boek ‘Waarom gele hesjes niet met een bakfiets rijden: over klimaatverandering, ongelijkheid en beleid’.
Oplossingen voor problemen
Er is al nagedadacht over welk soort garanties we de gele hesjes moeten bieden opdat ze mee achter een doeltreffend klimaatbeleid zouden staan. Vooral wie kiest voor ‘ontgroei’ zoekt hier naar antwoorden en oplossingen. De voorstanders van ‘ontkoppeling’ vrezen immers geen tekort aan jobs.
Dat lijkt me een vergissing, omdat we een combinatie van ontgroei en ontkoppeling nodig hebben en omdat ontkoppeling ook een impact op de arbeidsmarkt zal hebben. Maar goed, het zijn tot nu toe vooral de ontgroeiers die nadenken over het probleem. De oplossingen die ze voorstellen, laten zich ruwweg onderverdelen in vormen van basisinkomens en vormen van basisbanen.
Basisinkomen of basisbaan?
Een universeel basisinkomen is bestemd voor alle volwassenen, ongeacht of ze werken of niet werken. Dit basisinkomen biedt iedereen een garantie op voldoende geld om een goed leven te leiden. Los van het hoge kostenplaatje, ziet het iets belangrijks over het hoofd: het is geen antwoord voor wie wil en kan werken, maar geen werk vindt. Je hebt dan weliswaar een inkomen, maar een job biedt vaak veel meer dan geld: een gevoel van eigenwaarde.
‘Een job biedt vaak veel meer dan geld: een gevoel van eigenwaarde.’
De idee van een ‘basisbaan’ is deels een antwoord op dit nadeel van een basisinkomen. Veel mensen die het tempo van de reguliere arbeidsmarkt niet kunnen volgen, zitten niet te wachten op een basisinkomen. Zij kijken vooral uit naar een manier om een zinvolle bijdrage te leveren aan de levenskwaliteit van anderen. Een basisbaan helpt hen vooruit.
Waarom zouden we die financiële toelage niet omzetten in een subsidie aan verenigingen zoals Effect? Want zij kunnen daarmee betaalbare diensten leveren aan lokale besturen die de markt niet levert.
De Winning
© Sociaal.Net / Lisa Develtere
Aanvullende lokale diensten: een rijk aanbod en een nieuwe toekomst
De fietskoeriers van Wevelgem zijn geen fait divers en ook geen unicum.
In Merksem, Hoboken en Borgerhout verkoopt Sense dagschotels: voedzame, verse en betaalbare maaltijden die je kan gaan afhalen of ter plaatse eten in het gezelschap van buren. Je kan ze ook laten leveren aan huis. De leveringen, in duurzame herbruikbare verpakkingen, gebeuren met bakfietsen.
Ook in dit project wordt het meeste werk verzet door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt: Sense is een lokale diensteneconomiebedrijf. Ook hier komt het lokale bestuur tussen in de prijs. Win voor de werknemers: een job en een opleiding tegelijkertijd. Win voor de gemeente: alles gebeurt op een ecologisch verantwoorde manier. Win voor de buurtbewoners: betaalbare en voedzame maaltijden in een aangename omgeving, of thuis.
Inspanningen inspireren
In 46 gemeenten van Vlaams-Brabant werken de natuur- en landschapsploegen van IGO en Kiemkracht. Ze leggen ravotbossen, kleurrijke bloemenweides en geurende hooilanden aan en stimuleren zo natuurontwikkeling op plaatsen waar men het niet meteen verwacht. Ze betrekken vaak bewoners, scholen en verenigingen en creëren zo draagvlak en zorg voor de natuur in hun buurt.
Win voor de bewoners: ze herontdekken hun buurt en spelen en wandelen in de natuur om de hoek. Win voor de werknemers: een zinvolle job en complimenten van de wandelaars. Win voor de gemeente: positieve berichtgeving rond natuur en klimaat in de pers.
De lokale pers is vaak aanwezig op plantacties, waardoor de gemeentelijke inspanningen voor natuur en klimaat ook andere gemeenten en burgers inspireren. Kiemkracht zet bovendien de groenresten om in materiaalvezels voor lokale start-ups en draagt zo bij aan de transitie naar een lokale en circulaire biogebaseerde economie.
Win-win voor iedereen
In Heusden-Zolder baat De Winning Bistro Bovy uit op domein Bovy, een 34 hectare groot park met vijvers, bossen en weiden. De meeste ingrediënten van de gerechten die daar worden bereid en geserveerd, door onder andere mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, komen uit de bio-boerderij van De Winning. Ook daar werken vooral mensen die niet meteen aan de slag kunnen in de reguliere economie.
Het onderhoud van het natuurgebied gebeurt in samenwerking met een ploeg van De Winning. Daarnaast zorgt deze ploeg ook voor de dieren van de kinderboerderij op het domein. Een win-win voor de buurtbewoners, de gemeente, de medewerkers, de lokale economie en de bezoekers van domein Bovy.
Klaverbladfinanciering
Dit is maar een greep uit het rijke aanbod van de lokale diensteneconomie.
Typisch aan die vorm van sociale economie is de zogenaamde ‘klaverbladfinanciering’. Vlaanderen compenseert het lager rendement van de doelgroepwerknemers, zodat deze ondernemingen niet meer moeten aanrekenen aan de klant dan een onderneming die zonder subsidies maar met ‘gewone’ werknemers werkt. Lokale besturen bepalen welke diensten het grootste verschil in levenskwaliteit voor hun inwoners maken en kopen die diensten in.
‘Als we naar een maatschappij evolueren waarin we minder consumeren, laat het dan een zijn met meer levenskwaliteit en met zinvolle jobs voor iedereen die dat wil.’
Even leek het dat Vlaanderen het mes zou zetten in deze regeling. Maar onder een nieuwe naam, namelijk ‘aanvullend lokaal dienstenaanbod’ lijkt de toekomst gegarandeerd. En hopelijk ook de uitbreiding.
Want veel fantasie heeft een mens niet nodig om diensten te bedenken die én ecologisch verantwoord zijn, én de levenskwaliteit verbeteren, én kunnen worden uitgevoerd door mensen die niet voldoen aan de rendementsverwachtingen van de markt. Als we naar een maatschappij evolueren waarin we minder consumeren, laat het dan een maatschappij zijn met meer levenskwaliteit en met zinvolle jobs voor iedereen die dat wil.
Sociale economie en rechtvaardige transitie
Onbekend is onbemind. Noch de lokale diensteneconomie, noch zijn grote broer in de sociale economie, het collectief maatwerk, werden uitgevonden als antwoord op de opwarming van de aarde. Wellicht zijn ze daarom nog relatief onbekend bij de mensen voor wie die opwarming prioriteit nummer één is.
Misschien zijn ze ook onbemind. De planeet is nu aan het overstromen, uitdrogen, overkoken… moeten we dan wachten tot alle spreekwoordelijke gele hesjes akkoord gaan met doortastend klimaatbeleid?
We kunnen niet wachten, maar we kunnen niet doorzetten als we niet tegemoet komen aan de terechte bekommernissen van iedereen die het einde van de maand meer vreest dan het einde van de planeet. De voorbeelden hierboven tonen hoe de sociale economie kan helpen om gele en groene hesjes te verzoenen.
Reacties
Zeker lezen
Tom Daems: ‘Hoe we daders straffen, zegt veel over welke samenleving we willen zijn’
‘In de politiek gaan is voor mensen met beperking geen simpele keuze’
‘Discriminatie is een feit. Ook binnen het sociaal werk’
Functionele cookies Altijd actief
Voorkeuren
Statistische cookies
Socialemediacookies