Sociale crisis
Wanneer een walvis aanspoelt aan de Belgische kust, trekken biologen er op uit om de mastodont te gaan ontleden. Een vak studeren, betekent aandacht hebben voor wat zich in de wereld afspeelt.
Tegen de achtergrond van een gezondheidscrisis speelt er zich ook een zware sociale crisis af. Een opleiding sociaal werk moet de deuren van de campus opentrekken om betrokken en kritisch om te gaan met de veranderende realiteit.
De sociaal werkers van morgen zullen functioneren in een wereld met scherpere tegenstellingen en mogen niet onverschillig staan tegenover de groeiende ongelijkheid.
Scherpe tegenstellingen
De recent gepubliceerde armoedebarometer toont aan dat het armoederisico de voorbije jaren in 286 van de 300 Vlaamse gemeenten hetzelfde gebleven of gestegen is. Die barometer analyseert de toestand in Vlaanderen tot en met 2019, de impact van de coronacrisis is hier dus nog niet in verrekend.
‘De sociaal werkers van morgen zullen functioneren in een wereld met scherpere tegenstellingen en mogen niet onverschillig staan tegenover de groeiende ongelijkheid.’
De politieke keuze van de laatste decennia om te besparen op de zorg had al zijn impact. Nu staan de tegenstellingen in de samenleving scherper dan ooit. De wereld is niet gestopt met produceren de afgelopen maanden. De verdeling van rijkdom is ongelijker dan ooit. Miljardairs als Jeff Bezos zagen hun vermogen de afgelopen maanden fors toenemen.
Wereldvreemdheid
Die ongelijkheid vertaalt zich ook naar de sociale realiteit. Het aantal meldingen van huiselijk geweld nam fors toe. 15 procent meer mensen deed een beroep op hulp van voedselbanken. Achter de ‘harde’ cijfers zaten schrijnende toestanden: de vereenzaming in de woonzorgcentra, het harde labeur van verplegend personeel in de ziekenhuizen …
‘In onze lessen ging het zelden over de maatschappelijke impact van de lockdown.’
Wie het voordien al moeilijk had, zit nu diep in de miserie. Wat er zich buiten de poorten van onze campus afspeelt, is meer dan een gezondheidscrisis. Op lange termijn zal vooral de economische en sociale impact voelbaar blijven. De sociale realiteit waar wij binnen enkele jaren als professionals mee te maken zullen hebben, is op enkele maanden tijd sterk veranderd.
In sommige vakken was er aandacht voor wat zich in de actualiteit afspeelde. Hoe de curve evolueerde en hoe wij, studenten, ons door deze periode worstelden. Maar het getuigt van enige wereldvreemdheid dat het in onze lessen zelden tot nooit ging over de maatschappelijke impact van de lockdown.
Verpleegkundestudenten in de frontlinie
Bij het uitbreken van de eerste golf bleven studenten verpleegkunde op de meeste plaatsen actief op hun stageplaatsen. In hun praktijk konden ze aan den lijve ondervinden wat het virus met het lichaam van een patiënt doet, hoe stresserend en uitputtend het werken was op de vaak reeds onderbemande diensten.
‘Studenten verpleegkunde bleven actief op hun stageplaatsen.’
Ook in de online lessen werd vaak ingegaan op COVID-19. Gezien de hoge werkdruk in veel ziekenhuizen, hebben stagiairs de structurele tekorten hier en daar kunnen opvullen. Een kunstje dat niet steeds over gedaan kan worden, de gezondheidszorg verdient meer en beter betaald personeel.
Maar binnen dit en enkele jaren studeert hierdoor een generatie verpleegkundigen af die weten wat de crisis is en die de problemen op de werkvloer kennen. Maar wat met onze opleiding?
Wat met onze belanghebbenden?
Mannen, 65+’ers, ‘genetische aanleg’, mensen met overgewicht … al was het de Slimste Mens, iedereen kan zo opsommen welke kenmerken de kwetsbaarheid bij besmetting verhogen. De media hebben ons de afgelopen maanden immers opgeleid tot ware amateurvirologen. Als we ons echter de vraag stellen welke groepen het meest lijden onder de sociale en economische impact van de crisis, loopt het stroever.
‘Je moet al Sociaal.Net lezen om te weten wat zich op de werkvloer afspeelt.’
Net zoals bij een opleiding verpleegkunde, kan een opleiding sociaal werk vanuit wetenschappelijke interesse en maatschappelijke betrokkenheid naar de sociale crisis kijken.
Want naast de acute nood aan gezondheidszorg, zijn de noden van onze ‘belanghebbenden’ ook zeer acuut.
Je moet al regelmatig Sociaal.Net lezen om voldoende op de hoogte te blijven van wat er zich op de werkvloer van sociale professionals afspeelt. Dit zou in de lessen ook aan bod moeten komen.
Practice what you preach
We hoeven zelfs niet ver te kijken om de gevolgen van de sociale crisis te zien. Uit onderzoek van VIVES blijkt dat studenten tijdens de lockdown veel meer zorgtaken op zich hebben moeten nemen. Het gaat dan vooral om vrouwelijke studenten.
Studenten die zelf hun studies (deels) moeten bekostigen, hebben het financieel veel moeilijker. Aan onze campus volgen sommige studenten online lessen over begrippen als de ‘digitale kloof’ en ‘emancipatie’ noodgedwongen op hun smartphone.
‘Sommige studenten volgen online lessen over begrippen als ‘digitale kloof’ en ‘emancipatie’ noodgedwongen op hun smartphone.’
Voor jongeren met een kwetsbare achtergrond is de drempel om af te studeren nog een pak hoger geworden. Een opleiding Sociaal Werk, een opleiding tot een praktijkgericht beroep, zou het ‘practice what you preach‘-principe hoog in het vaandel moeten dragen.
Het moet de hoogste prioriteit zijn om budget uit te trekken voor deze studenten en om hen in woord en daad bij te staan. Het mag geen privilege van de witte middenklasse worden om af te studeren aan onze campus. Wij worden immers opgeleid om de emancipatie van kwetsbare groepen te bevorderen.
De kritische sociaal werker
Het behalen van een diploma veronderstelt het verwerven van bepaalde vaardigheden die later beroepsmatig ingezet kunnen worden. In die zin is het begrijpelijk dat de meeste lessen gewoon doorgaan.
Anderzijds heeft deze crisis ervoor gezorgd dat de sociaal-politieke rol van de sociaal werker veel belangrijker geworden is. Net zoals onze hogeschool haar verantwoordelijkheid moet nemen in het ondersteunen van studenten met een maatschappelijk kwetsbare achtergrond, zullen er op het hoogste politieke niveau bijkomende maatregelen moeten komen om te verhinderen dat bepaalde groepen uit de boot vallen. Dat zal niet zonder slag of stoot verlopen.
‘Er zal niet zomaar een breuk gemaakt worden met de neoliberale logica.’
De ontmanteling van de verzorgingsstaat is iets waar onze sector al enkele decennia tegen strijdt. Nu de regering op zoek is naar extra centen om de putten te dichten, zal er niet zomaar een breuk gemaakt worden met die neoliberale logica. Als het debat over hoe de samenleving er post-corona gaat uitzien niet op een sociaal werkcampus gevoerd wordt, waar moet ze dan wel gevoerd worden?
Is het niet juist onze taak om te signaleren aan het beleid, om onze belanghebbenden te empoweren om voor zichzelf op te komen? Als we meer kijken en luisteren naar wat zich vandaag in de wereld van onze belanghebbenden afspeelt en daar kritisch over reflecteren, leren we in de praktijk de belangrijkste vaardigheden aan om sociaal werker te zijn in de wereld van morgen.
Keuze voor het status quo
Tenslotte is het niet bespreken van de sociale crisis eigenlijk ook onrechtstreeks afbreuk doen aan het maatschappelijk belang van de sociaal werker. Onze stiel bevindt zich op het spanningsveld tussen braaf het beleid uitvoeren en het beleid beïnvloeden om kwetsbare groepen in de samenleving te versterken.
Elke opleiding, elke student, elke sociaal werker neemt, vaak onbewust, een bestendigende of een kritische houding aan. Niet spreken over groeiende ongelijkheid is allesbehalve neutraal, het is een onbewuste keuze voor het status quo.
‘Niet spreken over groeiende ongelijkheid is allesbehalve neutraal.’
Morgen en binnen enkele jaren studeert een nieuwe generatie sociaal werkers af in een sterk veranderende realiteit. Velen van ons zullen eerstelijnshulp verlenen en dagelijks de gevolgen zien van politieke beslissingen die nu genomen worden. Wij willen graag opgeleid worden tot kritische sociaal werkers. Wij kiezen ervoor om niet onverschillig te staan tegenover de groeiende sociale ongelijkheid.
Daarom vragen wij aan onze opleiding:
- Betere ondersteuning van studenten in een maatschappelijk kwetsbare situatie
- Kritisch debat over de sociale crisis binnen de context van verschillende opleidingsonderdelen
- Belanghebbenden het woord te geven op onze campus
- Meer aandacht voor de positie van belanghebbenden bij praktijkgerichte vakken
- Taken, vrijwilligerswerk en stages die antwoord bieden op maatschappelijke noden
Reacties [19]
Helemaal mee eens! Ik moet helaas vaststellen dat het niet enkel in de opleiding(en) zo is, maar evenzeer opgaat voor sommige sociaal-maatschappelijke organisaties/diensten…
Als er een wisselwerking is tussen de opleiding en het werkveld, waar de problemen zich voordoen, dan leren sociaal werkers in spe beter hoe ze op die problemen moeten inspelen. Wat dan weer sociaal werkers voortbrengt die kritisch staan ten opzichte van de sociaal-maatschappelijke organisaties/diensten waar ze werken. Een opleiding sociaal werk kan hier dus een belangrijke rol spelen.
De COVID-19 zie ik tegelijkertijd als een gezondheidscrisis, als een economische, een ecologische, een sociale en als een psychologische crisis. Vanuit BPS-perspectief (biopsychosociaal) verwacht ik dat de link vanuit SW met ‘gezondheid’ actief gelegd wordt. Worden de ‘Social Determinants Of Health’ (afgekort SDOH) die meer dan 50% van onze fysieke en mentale gezondheid bepalen wel als zodanig onderwezen? Wordt evidence onderwezen dat Chronische stress door schaarste op financieel, huisvestings, werk, veiligheids, inclusie, emotioneel, toekomst-perspectief niveaus ‘killing’ blijkt voor lage SES-groepen? Covid-19 bewijst dit opnieuw: veel meer zieken en doden onder mensen met lage SES wereldwijd! Daarom stel ik voor SW vanaf nu HET beroep te noemen dat SOCIALE GEZONDHEID bevordert: door sociale SDOH effectief aan te pakken draagt SW bij aan fysieke en mentale gezondheid! SW als professionele bijdrage aan de volksgezondheid? Wellicht gaat de overheid dan ook meer investeren in SW?
Bedankt voor uw reactie! Ben het overigens volledig eens met je analyse. Op wetenschappelijke basis is inderdaad vastgesteld dat lage SES-groepen veel meer vatbaar zijn voor ‘het virus’ en alles wat daar bij komt kijken. Sociaal werkers hebben zeker hun rol te spelen in de huidige ‘gezondheidscrisis’. Als dit te weinig aan bod komt in het maatschappelijk debat, moeten sociaal werkers dit zelf onder de aandacht brengen. Daarom moet de sociaalpolitieke rol meer uitgespeeld worden in de huidige omstandigheden. De wereld verandert zichzelf niet zomaar, veranderingen vragen soms bloed, zweet en tranen.
Als opleiding Sociaal werk zien we graag dat studenten een kritische mening hebben en deze naar buiten brengen. Op dat vlak: missie geslaagd.
De Wereld Morgen publiceerde dit opiniestuk van T Bos in op 13/10. Op 20/10 ontmoetten de opleiding en de auteur elkaar en voerden we hierover een gesprek. Ik nodig de auteurs nogmaals uit om samen dieper in te gaan op het opiniestuk. Er is wel degelijk veel zorg voor studenten en méér zorg in tijden van Corona. Armoede is een expliciete leerlijn in de opleiding en komt net als groeiende ongelijkheid aan bod in meerdere opleidingslijnen en vakken. Er gaat veel aandacht naar de positie van de belanghebbenden. Er wordt intern blijvend werk verzet om belanghebbenden in onderzoek en onderwijs meer te betrekken. ‘Beleidsgericht werken’ is één van de opleidingsdoelen – waar het politiserende aspect vroeger zat weggestoken in één afstudeerrichting, hanteren we dit nu voor alle studenten binnen de generieke vorming van breed inzetbare sociaal werkers.
Elke kritische bijdrage grijpen we in de opleiding aan als een leerkans, ook deze opinie van een aantal studenten. Zelfreflectie zet aan tot verbetering, wat we meegeven aan onze studenten als een essentiële vaardigheid van een sociaal werker en wat we als opleiding zelf ook doen. Het is zo dat we in het voorjaar in volle lock-down schakelden naar een online gebeuren. In die snelle wenteling kunnen hier en daar vraagtekens gezet worden naar relevantie bij de invulling van sommige taken en opdrachten. Daarmee zijn we al eerder aan de slag gegaan. De discussie over de rol van de sociaal werker in crisissituaties namen we beperkt op. Als ik de reacties op het opiniestuk lees, gaat dit verder dan de insteek van één specifieke opleiding en vraagt dat een breder debat over de rol van de sociaal werker in een veranderende samenleving.
Tom Oosterlinck, opleidingshoofd Sociaal Werk, Arteveldehogeschool
Dag meneer Oosterlinck. Hoewel we hier en daar van mening verschillen, ben ik blij dat u onze kritische bijdrage weet te appreciëren. Het was voor docenten geen sinecure om de omschakeling te maken, ik apprecieer hun inzet. Het feit dat er afgelopen maanden veel veranderd is in de bovenbouw van de opleiding, zal het er ook niet makkelijker op gemaakt hebben. Zoals ik in eerder overleg met u al aangehaald heb zijn er bij de snelle wenteling toch enkele zaken onder de radar gebleven.
Het klopt dat armoede als leerlijn, onderzoek en beleidsgericht werken in onze opleiding aanwezig zijn. Dat het politiserende aspect nu ruimer gehanteerd wordt dan vroeger, is een stap in de goeie richting geweest. Het kan echter nog meer praktijkgericht worden toegepast. Uit de reacties op dit artikel en de publicatie op sociaal.net, leid ik af dat het een relevante vaststelling is dat de sociale sector kampt met vermarkting, besparingen en de erkenning van haar maatschappelijke rol…
…Net als u denk ik dat er nood is aan een breder debat over de rol van de sociaal werker in een veranderende samenleving. Ons meningsverschil zit echter in de benadering van de verhouding tussen het werkveld en de opleiding. Ons huidig onderwijs, en ook dit is een bredere maatschappelijke trend, is haast exclusief gericht op individuele ontplooiing. In onze opleiding vertaalt zich dit naar een houding waar het werkveld gezien wordt als oefenterrein voor de vaardigheden van de sociaal werker. Als je de sociale sector als uitgangspunt neemt voor je opleiding, wordt het haast een evidentie dat grote sociale verschuivingen zoals de huidige coronacrisis uitgebreid en in kritisch in je opleiding aan bod komen. Ons huidig onderwijs levert diploma’s sociaal werk af die voldoen aan competenties, ook de benodigde sociaalpolitieke competenties. Bij een onderwijs dat start van de noden van de samenleving, krijg je meer oog voor hetgeen dat leeft in de wereld…
…In 2008 ging in Gent de lezingenreeks ‘Kritiek en sociaal werk’ door, docenten van onze opleiding staken daar ook hun schouders onder. Een bundel van 7 essays is het vruchtbare resultaat van deze reeks geweest. In tijden van maatschappelijke crisis, heeft een hogeschool de unieke positie om het debat over de toekomst van het sociaal werk open te trekken. Als de Arteveldehogeschool verdere plannen heeft om het debat open te trekken, zullen we dit luidkeels aanmoedigen en ondersteunen. Vriendelijke Groeten, Jasper Desmedt
Dit opiniestuk stemt hoopvol! Het werkveld, het beleid, de samenleving… heeft nood aan kritische sociaal werkers die opkomen tegen ongelijkheid en sociale onrechtvaardigheid. De uitdagingen voor het sociaal werk zijn groot in deze neoliberale tijden…
Bedankt voor uw reactie, we zijn blij met deze erkenning.
Te weinig oog voor sociale crisis, of te weinig oog voor sociale ongelijkheid? En waar ligt de verbinding: in de verschillen, of in de overeenkomsten? Is bijvoorbeeld geld een middel of een status? Moet je aangesproken worden op je tekort of op je gedeelde verlangen? Is armoede een symptoom of een gevolg? Hebben we het over een systeem of over individueel gedrag? Sociaal werk hoort, wat mij betreft, te gaan over de samenhang in plaats van de verdeeldheid. Precies dat is het verschil met bijvoorbeeld de etiketten van de medische of psychologische zorg. Een waardevolle aanvulling; geen devaluerende tegenstelling.
Bedankt voor uw reactie! Als het wegwerken van tegenstellingen, samenhang als gevolg heeft, dan zijn er vele kloven die gedicht dienen te worden. Zolang tegenstellingen een realiteit zijn, zullen ze zich niet zomaar vanzelf opheffen. Het is de opdracht van sociaal werkers om de maatschappelijke positie van die groepen te verdedigen die nu in verdrukking zitten. Zoiets vraagt een kritische blik naar de de krachten die de huidige maatschappelijke verhoudingen voortbrengen.
Deze mening van de studenten doet me deugd,. aangezien ze zelf al heel goed bewust zijn van hun taak! MW is niet gewoon een beetje praten met mensen. Deze sociale ongelijkheid is ook een gezondheidsongelijkheid. Jammer genoeg is dit neoliberale denken ook op sommige werkvloeren doorgetrokken. Ik heb veel mensen met ambitie en idealisme zien sneuvelen. Zelf ben ik momenteel chronisch ziek, waar ik aan de lijve de gemiste kansen ervaar. We worden in veel gevallen herleid tot administratieve krachten, die er soms doelbewust van worden onthouden mensen teveel te helpen met hun rechten! Verandering is hier broodnodig of we komen in een machtssamenleving met nog enkel arm en rijk. De schuldenindustrie is hier een mooi voorbeeld van. Toch laat ik me het zwijgen niet opleggen door pessimisme, maar ben ik hoopvol met deze kritische studenten!
Bedankt voor uw reactie! Het doet me deugd dat er signalen uit het werkveld komen die helaas bevestigen dat onze rol als sociaal werker te vaak herleid wordt tot gewoon wat praten met mensen en administratieve bezigheden. Het zijn getuigenissen als deze die mij sterken in het geloof dat tegen de stroom inzwemmen zin heeft. Als we pessimistisch zijn, zijn we sowieso al verloren. Laten we de hoop er dus in houden!
Beste
Ik ben door chronische ziekte niet meer in het werkveld als sociaal werker. Ik volg de media en heb nog veel voeling met gezinnen en hun context. Die kritische opleiding voor sociaal werkers is zeker een punt. Maar bovenal daarnaast een herwaardering van het beroep, een herwaardering van het meest essentiële in de zorg. Sociaal werkers zijn gevormd in hun holistisch denken en daar zit mijn inziens hun breed maatschappelijke meerwaarde, de laatste jaren moesten ze zich echter ook grotendeels bezighouden met omschrijving van hun taken ipv ze te doen voor de subsidies.
Ik pleit voor basiszorg in al zijn domeinen, in deze lockdown het meest prior
Bedankt voor uw reactie! Persoonlijk denk ik dat de waardering die de samenleving geeft aan het beroep ‘sociaal werker’ samenhangt met de huidige koers van onze samenleving. Vorig jaar nog werd aangekondigd dat de subsidies van SAM vzw fors zouden dalen. Besparen op expertise is een aanslag op de kwaliteit van de zorg in de hele sector. De strijd voor de herwaardering van het beroep hangt samen met een kritische kijk naar de tendensen in de huidige samenleving. Het feit dat, afgezien van de geneeskundige, de bredere maatschappelijke noden niet voldoende aan bod zijn gekomen in het maatschappelijk debat, wijst op een miskenning van die noden.
Ik ben op dat vlak wel tevreden binnen de BSV opleiding van de odisee hogeschool en Erasmus hogeschool. Hier wordt er vanaf het eerste jaar aandacht aan besteed en komt het voldoende terug binnen de opleiding. De reden hiervoor scholen zijn beiden in Brussel gelegen waar men moeilijk dit thema kan vermijden. De superdiversiteit van deze stad komt zelfs als apart vak voor binnen de opleiding dus de sociale uitsluiting wordt ook uitvoerig besproken binnen de opleiding. Wat dan wel minder aanbod komt en dan wel mis is projectwerk. We worden geschoold als maatschappelijk werker maar als je stage doet binnen de SCW sector studeer je af als SCW maar je mist dan wel de ervaring die je nodig hebt bij het opzetten en uitwerken van projecten. Binnen de opleiding grzinswetenschappen komt dit wel aanbod dus vind ik dat men misschien eens moet bekijken of daar geen combinatie van de vakken zinvol is.
Bedankt voor uw reactie! Zelf ben ik niet vertrouwd met het curriculum van de Odisee Hogeschool en de Erasmus Hogeschool. Bij ons op de Arteveldehogseschool is er ook een vak Diversiteit, waar er aandacht is voor superdiversiteit. In die zin is onze opleiding zeker mee met z’n tijd. Het is steeds interessant om te horen welke accenten andere hogescholen leggen in hun curricula. Toch heb ik het gevoel dat er nood is aan herbronning. De huidige omstandigheden hebben de uitdaging met zich meegebracht dat er stilgestaan moet worden bij de rol van de sociaal werker in een veranderende samenleving.
Zeker lezen
Tom Daems: ‘Hoe we daders straffen, zegt veel over welke samenleving we willen zijn’
‘In de politiek gaan is voor mensen met beperking geen simpele keuze’
‘Discriminatie is een feit. Ook binnen het sociaal werk’
Functionele cookies Altijd actief
Voorkeuren
Statistische cookies
Socialemediacookies