De moeizame terugweg van een ex-dakloze: ‘Hebt u weer gedronken?’

‘Stigma’ staat er in grote letters op de omslag van het boek. Wim beschrijft op een indringende en anekdotische manier hoe moeizaam de terugweg van een ex-dakloze is.

We hadden daarover een gesprek met Wim zelf en Jan de Vries, beleidsadviseur van het Nederlandse College voor de Rechten van de Mens en bestuurslid van Belangenbehartiging Amsterdamse Dak- en Thuislozen. Ook hij kent de problematiek door en door, maar dan vanuit een ander perspectief.

Wim: “Ja, een hele leuke reactie kwam van een oud-leerling van me. Ik werkte ooit op een school die plaatselijk bekend stond als ‘de dommenschool’. Die leerling vertelde me dat hij zich herkende in mijn boek. Hij verwezenlijkte met veel moeite zijn droom om bij de brandweer te werken. “Ik heb het in één ruk uitgelezen!”, zei hij. Terwijl ik weet dat lezen hem best veel moeite kost.”

‘Stereotypen zijn ook handig en nuttig.’

“Die feedback is leuk, maar ook pijnlijk. Als je eenmaal met de psychiatrie, justitie of een ‘dommenschool’ te maken hebt gehad, kom je bijna niet meer van die stempel af. Het gaat je leven beheersen en dat kan niet de bedoeling zijn.”

Jan: “Stereotypen zijn ook handig en nuttig. Ze helpen bij het grip krijgen op de grote hoeveelheid informatie die we dagelijks binnenkrijgen. Zo hoef je niet bij alles vragen te stellen. Maar stereotypen leiden ook tot vooroordelen. Vooroordelen over groepen worden ook op individuen toegepast en bepalen vaak het handelen. Dan spreken we al snel van discriminatie en dat is een groot probleem. Dit geldt zeker voor dak- en thuislozen en degenen die dat zijn geweest.”

Jan: “De wet is belangrijk en geeft houvast. Maar mensen handelen natuurlijk heel vaak onbewust op basis van vooroordelen. Het College voor de Rechten van de Mens heeft een project ‘selecteren zonder vooroordelen’. Dit is gericht op werkgevers om hun selectieproces meer objectief te maken.”

“Veel organisaties denken dat ze niet discrimeneren. Ze willen dit ook niet. Maar dan plaatsen ze toch advertenties waarin ze zoeken naar een ‘jong en dynamisch persoon’. Of ze zeggen dat iemand moet ‘passen binnen ons team’. Dat betekent vaak dat er een gelijke wordt gezocht en dat is meestal niet een ex-dakloze.”

Jan: “Stigma’s vertroebelen het beeld van de mens die je voor je hebt. Je baseert je op het vooroordeel dat je over de hele groep hebt. Wil je dat oplossen, dan moet je eerst beseffen dat je kijkt vanuit stigma’s. Daarom is het boek van Wim zo belangrijk: het maakt het effect van vooroordelen zichtbaar.”

‘Iemand ís niet een probleemgeval, maar een mens met een probleem. Iemand ís niet een verslaafde, maar een mens met een verslavingsprobleem.’

Wim: “Dat was ook de reden om in de pen te kruipen. Mensen moeten gewezen worden op hoe vertroebeld ze kijken naar sommige andere mensen en welke impact dat heeft. Want we zijn allemaal mensen. Dat klinkt voor de hand liggend, maar hoe vaak wordt er niet gesproken van verslaafden, daklozen en verwarden? Iemand ís niet een probleemgeval, maar een mens met een probleem. Iemand ís niet een verslaafde, maar een mens met een verslavingsprobleem.”

Wim: “Ik had een vervolgafspraak bij een dienst die me hielp bij de zoektocht naar een job. Ik kwam daar binnen en was niet helemaal uitgeslapen waardoor ik mijn evenwicht een beetje verloor. Er vielen spullen op de grond. “Hebt u weer gedronken?” vroeg mijn begeleider. In mijn dossier bleek het vinkje ‘verslaving’ nog steeds aan te staan.”

“Na mijn afkickgevecht en terugkeer van de straat naar een eigen woning was dit een behoorlijke klap in mijn gezicht. Je zou telkens opnieuw moeten kunnen beginnen zonder beperkt te worden op basis van je dossier of verleden.”

Jan: “Dat kan helpen. Maar training en bewustwording zal niet voldoende zijn. Bij organisaties spelen veel meer factoren een rol: systemen en procedures, het management, de cultuur en je eigen handelen. Je moet dus niet enkel terreinwerkers beïnvloeden. Je moet je bijvoorbeeld ook afvragen waarom in dossiers zo lang geregistreerd blijft dat iemand dakloos of verslaafd was. Hoe lang blijft die informatie relevant om iemand goed te helpen?”

Wim: “Ik brak ooit een been, maar daar word ik nooit meer aan herinnerd.”

De weg is nog lang?

Jan: “We hadden grote ambities met de participatiesamenleving. De bedoeling was om samen te bekijken wat iemand nog wel of niet kan. Helaas staan we daar nog niet ver. Als dienstverleners en sociale professionals op basis van stereotypen blijven bepalen wat je wel of niet kunt, dan staat dat haaks op de participatiesamenleving.”

“Mensen moeten zelf aangeven wat ze nog kunnen, niet vooroordelen of stempels. Ik neem aan dat Wim realistisch genoeg is om vanuit zelfkennis te weten waar zijn talenten en grenzen liggen, waar ondersteuning nodig is. Dat is een hele andere benadering dan vanuit stereotype beelden.”

Jan: “Ongetwijfeld. Gaat het over dakloosheid, dan wordt dat beleidsmatig aangepakt als een welzijnsprobleem. In het verlengde daarvan worden daklozen geassocieerd met allerhande problemen.”

“Finland, bijvoorbeeld, gooit het over een heel andere boeg. Dakloosheid is er een probleem van gaten in het huisvestingsbeleid. Een dakloze is er iemand die zijn recht op wonen niet kan realiseren. Die overheidskeuze is niet alleen veel effectiever, maar weegt ook zwaar door in hoe we naar daklozen kijken.”

Lees ook

Thuisloosheid stoppen met Housing First

Jan: “Gaat het over dakloosheid, dan hebben we in Nederland geen huisvestingsstrategie. Laten we daar maar eens mee beginnen. Nu er een enorme stijging is van de zogenaamde ‘economisch daklozen’, zit iedereen plots met zijn handen in het haar. Want die vallen niet onder zorg. Ja, wel over een paar jaar als hun problemen erg genoeg zijn. Dan wel.”

Wim: “Hoe langer je dak- of thuisloos bent, hoe moeilijker het wordt om de terugweg weer te vinden. Zo snel mogelijk van de straat en in een gewone woning, of hooguit in kleine groepjes in gewone buurten. Niet in grote voorzieningen, allemaal bij elkaar. Zo voorkom je stigma’s, ook in hoe mensen over zichzelf denken.”