Metamorfose
Met de komst van persoonsvolgende financiering ondergaat de financiering van zorg voor volwassenen met een beperking sinds een paar jaar een grondige metamorfose. Met hun persoonsvolgend budget betalen mensen zorg en ondersteuning.
Maar net als iedere burger, hebben personen met een handicap daarnaast ook woon- en leefkosten. Sinds januari 2021 rekenen alle Vlaamse vergunde zorgaanbieders deze kosten apart aan. Vroeger betaalden personen met een handicap aan hun zorgaanbieder één vaste bijdrage die zowel zorg- en ondersteuningskosten, als woon- en leefkosten omvatte.
‘Vergunde zorgaanbieders rekenen woon- en leefkosten apart aan.’
Woonkosten zijn verbonden aan het gebruik of de huur van een woning, kamer, studio of appartement en eventueel gemeenschappelijke ruimtes. Het verbruik van water en energie zijn eveneens woonkosten. Leefkosten hebben dan weer te maken met het levensonderhoud: bijvoorbeeld voeding, drank, kleding en verzorgingsproducten.
Woon- en leefkosten kunnen niet met het persoonsvolgend budget betaald worden. Mensen moeten ze betalen met een inkomen, zoals een loon, een inkomensvervangende tegemoetkoming of een integratietegemoetkoming.
Betaalbaarheid
Het nieuwe systeem van woon- en leefkosten moet ervoor zorgen dat het aanbod aansluit bij de wensen van de gebruikers en dat dat aanbod financieel haalbaar is voor de zorgaanbieders.
‘De resultaten schetsen geen rooskleurig beeld.’
Uit eerder onderzoek van het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin bleek dat bij de implementatie van het systeem van woon- en leefkosten voorzieningen de eigen financiële gezondheid prioritair vinden.
Maar hoe ervaren personen met een handicap de betaalbaarheid van dit nieuwe systeem? Dat onderzocht het steunpunt dit jaar. 260 personen met een handicap die gebruik maken van dag- of woonondersteuning gaven inkijk in hun financiële situatie. De resultaten schetsen geen rooskleurig beeld.
Voldoende informatie is niet altijd genoeg
Bij de uitrol van een nieuw financieringssysteem hoort verduidelijking voor de gebruikers. Acht op de tien zeggen dat ze voldoende informatie ontvingen over het systeem van woon- en leefkosten.
Informatie krijgen betekent echter niet dat je die ook volledig begrijpt en kan gebruiken. Zo vindt 40 procent dat het systeem complex is. 21 procent weet niet waar ze terecht kunnen als ze problemen ervaren met de betaalbaarheid van de woon- en leefkosten.
Je kan dus de vraag stellen of gebruikers effectief voldoende geïnformeerd werden over de woon- en leefkosten. En bovenal of de informatie die ze kregen helder en transparant genoeg was.
Hoeveel bedragen woon- en leefkosten?
Deze studie geeft voor de eerste keer een inzage in de hoogte van de woon- en leefkosten die de persoon met een handicap moet betalen aan de zorgaanbieder. Voor personen die gebruikmaken van dagondersteuning gaat het gemiddeld om 457 euro per maand. Wie zowel dag- als woonondersteuning krijgt, betaalt gemiddeld 998 euro.
Het gaat voor alle duidelijkheid om gemiddelden. Hoe hoog de kost werkelijk is, wordt bepaald door hoe vaak iemand beroep doet op dag- of woonondersteuning. Er is dus een grote variatie tussen personen.
Impact op beschikbaar inkomen
Deze woon- en leefkosten betalen personen van hun inkomen. Deze kosten hebben dus een impact op het beschikbare inkomen dat mensen overhouden. Zo houden personen die gebruikmaken van dagondersteuning gemiddeld 865 euro per maand over. Bij personen die gebruikmaken van dag- en nachtondersteuning is dat 567 euro.
Met dit geld moeten bijvoorbeeld medische kosten maar ook alledaagse dingen, zoals een kappersbezoek, boodschappen, ontspanningsactiviteiten, kleding of hospitalisatieverzekering betaald worden. Wie enkel gebruikt maakt van dagondersteuning, of deeltijds in de voorziening verblijft, heeft daarnaast nog bijkomende woon- en leefkosten. Want ze hebben ofwel een eigen woning of wonen bij familie.
40 procent in precaire financiële situatie
De prijs van de woon- en leefkosten weegt zwaar door in het budget van personen met een handicap. 40 procent kan na het betalen van de woon- en leefkosten geen onverwachte uitgave doen van 1.000 euro. Dit is een algemeen aanvaarde indicator van armoederisico. Er mag voor deze personen niet veel mislopen of ze komen in ernstige financiële problemen terecht.
‘Er mag voor deze personen niet veel mislopen of ze komen in ernstige financiële problemen terecht.’
Een andere belangrijke indicator voor eventuele financiële problemen is het niet kunnen betalen van gezondheidszorg. Denk aan een bezoek aan de dokter, kinesist of psycholoog of aankopen van medicatie. Maar liefst 47 procent van de bevraagde personen kan dit niet betalen.
Een grote groep mensen met een handicap die gebruik maken van de diensten van een vergunde zorgaanbieder verkeert dus in een precaire financiële situatie. Het percentage ligt aanzienlijk hoger dan in de hele Vlaamse bevolking. Dit was in 2021 namelijk 13 procent.
Besparen als overlevingsstrategie
Met de hoogte van de woon-en leefkosten is het logisch dat deze mensen in besparen om te kunnen overleven.
Zo stelt ruim de helft dat ze besparen op woon-en leefkosten zelf. Uitgaven waar ze het meeste op besparen zijn ontspanningsactiviteiten (11 procent), vervoer van en naar de voorziening (12 procent), was- en strijkservice (11 procent) en kledij (15 procent).
Een duidelijk signaal naar de voorzieningen toe. Maar amper 8 procent van de gebruikers geeft aan dat vergunde zorgaanbieder actie ondernam om iets te doen aan de betaalbaarheid van de woon- en leefkosten.
Uitgaven buiten de voorziening
Daarnaast besparen mensen met een handicap ook op uitgaven buiten de voorziening. Zo bespaart 17 procent op ontspanningsactiviteiten die niet georganiseerd worden door de voorziening, 8 procent bespaart op verplaatsingskosten, 6 procent bespaart op hulpmiddelen.
‘De werkelijke kost van het systeem van woon- en leefkosten is misschien wel het beknibbelen op de kwaliteit van leven.’
12 procent gaf aan nog verdere besparingstechnieken toe te passen. Zo wordt bespaard op boodschappen, hospitalisatieverzekering, kappersbezoek, pedicure of manicure en de aankoop van een aangepaste wagen.
De werkelijke kost van het systeem van woon- en leefkosten is daarom misschien wel het beknibbelen op de kwaliteit van leven.
Lenen of spaargeld aanspreken
Het is dus niet verrassend dat 30 procent van de personen met een handicap aangeeft dat ze na het betalen van de woon- en leefkosten onvoldoende inkomen overhouden voor andere uitgaven. Twee op drie geven bovendien aan dat extra inkomen nodig is om rond te kunnen komen.
Drie op de tien moeten spaargeld aanspreken om woon- en leefkosten te betalen. Daarnaast stelt 29 procent dat ze beroep moeten doen op hun familie of netwerk om de rekeningen te kunnen betalen. Het gaat hier wel degelijk om twee afzonderlijke strategieën die niet gecombineerd werden.
59 procent van de personen met een handicap heeft dus geen duurzame manier om de woon- en leefkosten op te vangen. Ze lopen het risico om schulden te maken. Ofwel door spaargeld op te souperen ofwel door te lenen bij anderen.
Corrigerende acties dwingen zich op
De eerste analyse van de betaalbaarheid van de woon- en leefkosten voor de personen met een handicap is niet rooskleurig. Voor een grote groep staat de betaalbaarheid van de professionele ondersteuning onder druk. Om die betaalbaarheid te verbeteren zijn diverse correcties mogelijk.
‘De inkomensvervangende en integratiegegmoetkoming volstaan niet.’
De inkomenssituatie kan verbeterd worden door een verhoging van de uitkeringen, meer bepaald de tegemoetkomingen voor personen met een handicap. Deze studie toont aan dat de inkomensvervangende en integratietegemoetkoming voor een meerderheid van de bevraagde personen niet volstaan.
Deze tegemoetkomingen moeten verhoogd te worden. Daarnaast kan eventueel de vermindering van de integratietegemoetkoming voor wie verblijft in een voorziening afgeschaft worden, hoewel dit geen effect heeft op de situatie voor personen in dagondersteuning.
Kosten drukken
De uitgaven kunnen op verschillende manieren verminderd worden. Zorgaanbieders zouden grotere inspanningen kunnen leveren om de woon- en leefkosten betaalbaar te houden. In de vorige studie gaven ze aan dat in de mate van het mogelijke al doen, hoewel voor hen de financiële gezondheid van de organisatie primeert.
Wanneer betaalbaarheid een probleem is, kunnen zorgaanbieders sterker aangemoedigd worden om individuele oplossingen te zoeken. Denk aan een betere rechtenverkenning of doorverwijzing naar het OCMW. Uit deze studie blijkt dat slechts weinig gebruikers zulke individuele oplossingen kregen.
Maximumprijzen
De overheid kan de woon- en leefkosten ook sterker reguleren. Bijvoorbeeld door te werken met maximumprijzen voor specifieke kosten. Ze kan ook bepaalde kosten vergoeden. Denk aan een tussenkomst voor vervoerskosten, zoals nu ook gebeurt bij het leerlingenvervoer in het bijzonder onderwijs.
‘De gebruikersraad kan versterkt worden.’
Een andere oplossing ligt bij het collectief overlegorgaan, soms ook wel gebruikersraad genoemd. Elke vergunde zorgaanbieder organiseert zo inspraak. Dit collectief overleg kan versterkt worden en een meer prominente rol opnemen in het bepalen en opvolgen van de woon- en leefkosten.
Meer transparantie en informatie
Deze pistes om de betaalbaarheid van woon- en leefkosten te verbeteren, vertrekken van verschillende uitgangspunten over de rol van de overheid, de zorgaanbieder en de gebruiker. En ook van de vraag bij wie deze verantwoordelijkheid wordt gelegd: de Vlaamse overheid, de federale overheid, de vergunde zorgaanbieder of het collectief overlegorgaan.
In ieder geval is er nood aan meer transparantie en duidelijke informatie op maat van de gebruiker. Het is de taak van zowel de overheid als van de vergunde zorgaanbieders om hiervoor te zorgen.
Ook gebruikersverengingen en bijstandsorganisaties moeten verder inzetten op de ondersteuning van personen die een beroep doen op een vergunde zorgaanbieder. Het is cruciaal dat zij hun rechten en plichten voldoende kennen.
Reacties [6]
Mijn zus verblijft ook in een zorginstelling, sinds dit jaar is het niet meer normaal. Er wordt extra bijgeteld voor elektriciteit, even een opleg van bijna 1800. Kan toch niet. Ze betaald maandelijks nu al bijna 1800. Maandelijks nog luierfactuur erbij. Ze komt niet toe met haar uitkering. Mijn moeder is dementerende zit zelf in zorg tehuis. Zij komt maandelijks ook niet rond.Weet echt niet meer wat te doen. Terwijl de instelling wel haar budget al heeft. En later wie betaald haar befraafkosten?? Schandalig gewoon
Onze zoon krijgt maandelijks een factuur van ongeveer 1350 euro van de instelling waar hij verblijft . Daar zitten woon-en leefkosten in + medicatie , 40 euro zakgeld , de was , het vervoer bij uitstappen , de onderhoud van de wagens waarmee de bewoners worden vervoerd bij uitstappen , aankoop van materialen voor in de snoezelruimte , en verzorgingsprodukten . Blijft er 150 euro per maand over voor aankoop kledij , schoeisel e.d. en verteer voor 1 weekend per maand dat hij naar huis komt . Ik vond de regeling van vroeger wel stukken beter toen er nog een dagprijs werd gevraagd .
de kosten van de leefgroep is van bij het starten van leef en woonkosten met de helft verdubbeld. En eigenlijk is er niks veranderd van zorg of meer luxe of meer activiteiten. Ik voel zelfs voor mijn dochter dat de verzorging en activiteiten verminderd zijn. Voor het onderhoudspersoneel betalen 150 euro per maand dat vind ik super veel. Wij betalen rond de 800 euro per maand en geven sondevoeding, trousse en voedingspomp, sondes en materiaal om te sonderen. Zij hebben dan ook nog 58.000 euro van PVB en verpleging en een deel kine’s zijn zelfstandigen en worden betaald door het RSV. Ik vind het een dure bedoening geworden. Wij krijgen dan steeds te horen dat iedereen wel toekomt met hun budget. Maar wij hebben nog ander dingen te betalen, medisch, kleren, een uitstap, toestellen die niet betaald worden door VAPH of maar gedeeltelijk. Nu betalen wij bij als ouder, maar ik kan dit niet vragen aan mijn dochter, zij heeft een gezin dat ook geld kost. Sparen van het budget lukt niet meer
Ik heb ASS. Ik woon alleen. Ik ben wel op de hoogte van mijn rechten op sociaal tarief en ik maak er ook gebruik van zoals korting op het inschrijvingsgeld bij lessen volgen op de academie en het CVO, reizen met de trein aan verminderd tarief, … Bij sommige organisaties word ik raar bekeken, als ik zelf mijn aanvragen voor sociaal tarief. Ik word vaak niet geloofd, omdat ik veel zelf doe en mijn taalgebruik kunnen zien, dat ik me kan normaal kan uitdrukken.
Ik ken vakantie-participatie ook voor sociaal tarief bij daguitstappen en hotelovernachtingen. Ik maak daar geen gebruik van, want ik vind het vervelend dat je alles heel lang op voorhand moet vastliggen. Ik doe dat niet graag, omdat je bepaalde dingen zoals weer, stakingen niemand maanden op voorhand, en naargelang de omstandigheden ben ik iemand die uitstappen pas enkele dagen op voorhand plant.
Dit is heel herkenbaar! Als ouder van 2 volwassen kinderen met een beperking zie ik die woon en leefkost stijgen. Wat ook heel herkenbaar is , is dat die groep die meestal een laag inkomen heeft, weinig of niet op de hoogte is van de algemene collectieve voorzieningen. Zo zullen wij nu met onze plaatselijke KVG groep info geven over vakantie-participatie. We merken dat veel mensen met een beperking daar recht op hebben maar dit totaal niet kennen. OCMW , Sociaal huis van de gemeente zou veel meer deze groep moeten bereiken en ook omgekeerd, de voorzieningen moeten veel meer samenwerken met OCMW’S. Precies 2 aparte werelden… Want het is inderdaad schrijnend om te zien hoe veel mensen met een beperking niet meer kunnen deelnemen aan leuke vrijetijdsactiviteiten omwille van financiële redenen. Daarom houden wij als lokale vereniging voor mensen met een beperking onze prijzen heel laag en doen we financiële acties om iedereen de kans te geven om deel te nemen.
Goed dat dit grondig onderzocht wordt. Dat mensen met een handicap een groot risico vertonen op vlak van inkomen is iets wat absoluut aandacht verdient. Of ze nu gebruik maken van de klassieke zorgaanbieders of niet. De loskoppeling van budgetten voor ondersteuning van de leef en woonkosten is hoe dan ook een goede zaak. En ik waardeer dat de onderzoekers dit niet op de korrel nemen of ervoor pleiten om dit terug te draaien. Maar het versterkt dus de aandacht voor de kwetsbare economische situatie van mensen met een handicap. Waarbij ik even wil opmerken dat ook mensen die dus geen beroep doen op de klassieke zorgaanbieders ook moeilijk rond komen en ook vaak moeten terugvallen op ouders. Is daar onderzoek aan besteed?
Zeker lezen
Evi Hanssen: ‘Palliatieve zorgverleners zijn de vroedvrouwen van de dood’
‘AI biedt enorme kansen voor sociaal werk’
Monsterbrouwsel Fentanyl: ‘Ik wil het niet zien, maar kan niet stoppen met kijken’
Functionele cookies Altijd actief
Voorkeuren
Statistische cookies
Socialemediacookies