Vrederechter Ann Vleminckx: ‘Mijn werk is vooral mensenwerk’

Eerst advocate, nu vrederechter

Ann Vleminckx werkte als advocate vooral met gezinnen. Vechtscheidingen waren haar dagelijkse realiteit. “Als jonge advocate hadden mijn collega en ik soms het wilde idee om kinderen eventjes uit hun gezin te plukken en mee naar huis te nemen. Zo konden ze toch even genieten van een warm nest, weg van verpletterende conflicten.”

‘Ik probeer te stimuleren dat mensen met elkaar praten, stel oplossingen voor en zie hoe ze daarop reageren.’

Na een kwarteeuw advocatuur maakte ze de balans op. Het was tijd voor een volgende stap. Ze is nu acht jaar vrederechter in het gerechtelijk arrondissement Leuven, kanton Diest. Vanaf mei 2023 verhuist ze naar kanton Leuven. Respect en betrokkenheid zijn de rode draad in haar werk. “Als je niet meer geraakt wordt door het leed en de veerkracht van mensen, dan zit je hier niet op je plaats.”

“Ik ben op verschillende terreinen actief. Een deel van mijn werk gaat over huurgeschillen of achterstallige betalingen van gas, water of elektriciteit. Maar ook conflicten tussen mensen komen hier terecht: een burenruzie over een overhangende tak of een bouwheer die betwist dat de loodgieter de werken zorgzaam uitvoerde.”

“Vaak staan partijen meteen met getrokken messen tegenover elkaar. Ik probeer te stimuleren dat mensen met elkaar praten, stel oplossingen voor en zie hoe ze daarop reageren. Soms ga ik ook ter plaatse om de situatie te bekijken. Komen we er via die bemiddelende weg niet uit, dan hak ik de knoop door en stel ik een vonnis op. Wie niet akkoord is, kan in beroep gaan tegen mijn uitspraak.”

“In het kader van de wetgeving rond ‘bescherming van de geesteszieke’, neem ik ook maatregelen ten aanzien van mensen met een psychische kwetsbaarheid. Als mensen door hun ziekte een gevaar voor zichzelf of de samenleving zijn maar toch niet vrijwillig opgenomen willen worden, kan ik een gedwongen opname opleggen.”

“Bij een gedwongen opname geef ik als rechter een uitzonderlijk mandaat aan hulpverleners. Ter bescherming van de patiënt en zijn omgeving, worden zijn vrijheid en autonomie beperkt. Daarom verloopt zo’n gedwongen opname ook via wettelijk geregelde procedures. Meestal loopt dat goed en kan dwang snel weer afgebouwd worden.”

Lees ook

Psychiater Kirsten Catthoor: ‘Ik hoop dat we uit onze fouten kunnen leren’

“Maar als een gedwongen opname toch ontspoort, levert dat pijnlijke getuigenissen op. Gelukkig heb ik zelf nog nooit van patiënten of hun familie zo’n signalen opgevangen. Maar zeg nooit nooit. De vraag is vooral hoe we signalen van psychische kwetsbaarheid tijdig kunnen oppikken zodat ze niet escaleren tot uitzichtloze situaties waar er enkel nog verliezers zijn.”

“In deze regio zie ik beloftevolle evoluties. Psychiatrisch ziekenhuis Sint-Annendael zet in op prikkelarme ruimtes, onder andere om zo weinig mogelijk naar dwang te moeten grijpen.”

‘Bij een gedwongen opname geef ik als rechter een uitzonderlijk mandaat aan hulpverleners.’

“Dat is slechts een element van een bredere aanpak: de keuze voor vermaatschappelijking van zorg. Indien noodzakelijk, gebeuren hier vanzelfsprekend nog gedwongen opnames, maar meer dan ooit bouwt dit psychiatrisch ziekenhuis haar ambulante zorg uit.”

“Enkele weken geleden zag ik op zitting een oude zorgbehoevende vrouw die met ondersteuning van zo’n ambulant team nog thuis woonde. Plots was er toch een crisis, maar het mobiel team was snel inzetbaar. Er volgende een kortdurende vrijwillige opname in het psychiatrisch ziekenhuis. Zonder die opvolging krijg je misschien het verhaal van een dolende vrouw die vermist is of na enkele dagen dakloosheid gedwongen moet opgenomen worden.”

‘Bij bewindvoering duid ik mensen aan die in iemands plaats beslissingen nemen.’

“Ook voor een vrederechter zijn dat twee verschillende verhalen. Mobiele teams hebben veel plussen: mensen kunnen genieten van de minst ingrijpende zorg. Maar er is wel opvolging en als het nodig is, kan er tijdig ingegrepen worden. Helaas is er te weinig geld om die ambulante zorg stevig uit te bouwen. Dat is paradoxaal. Het is immers beter voor de patiënt en de samenleving.”

Een vrederechter stelt ook bewindvoerders aan. Wat houdt zo’n bewindvoering in?

“Sommige mensen zijn omwille van hun psychische kwetsbaarheid of verstandelijke beperking niet meer in staat om zelf beslissingen te nemen over hun persoon of goederen. Verkoop ik mijn huis? Hoe betaal ik mijn factuur? Waar ga ik wonen? “

‘De taak van een bewindvoerder kan complex zijn.’

“Bij bewindvoering duid ik mensen aan die in hun plaats die beslissingen nemen. Dat kan iemand van de eigen familie zijn, een familiale bewindvoerder. Maar ook een professionele bewindvoerder is mogelijk: een advocaat. Op dit moment volg ik ongeveer vijfhonderd bewindvoeringen op.”

“De taak van een bewindvoerder kan complex zijn. Soms moeten ze een indrukwekkend patrimonium van eigendommen beheren of beslissen of een oudere persoon nog alleen kan blijven wonen.”

“Het gaat soms over een jongere met een ernstige mentale beperking, een bewoner van een woonzorgcentrum die kampt met dementie of een jonge moeder die een psychose doormaakt. Soms duurt een bewindvoering een leven lang, soms is ze slechts van korte duur.”

“Sommige mensen ervaren bewindvoering als een inbreuk op hun autonomie en vrijheid. Het is begrijpelijk dat er in eerste instantie verzet opduikt. Maar naarmate de tijd vordert, zijn mensen vaak blij dat ze verlost zijn van de opdracht om bijvoorbeeld al hun rekeningen en facturen tijdig te betalen. Ze vergaten het steeds en dat maakte hen ongelukkig.”

“Mijn opdracht is om zo goed mogelijk te beslissen, terwijl mijn informatiekanalen beperkt zijn. Ik heb geen eigen sociale dienst. Naast de persoon in kwestie, zijn familieleden en hulpverleners voor mij cruciale voelsprieten. Hun informatie heeft een belangrijke invloed op de verdere bespreking en beslissing.”

‘Mijn opdracht is om zo goed mogelijk te beslissen, terwijl mijn informatiekanalen beperkt zijn.’

“Als ik geen zicht krijg op de puzzel, kan ik een deskundige aanstellen om me bijkomende informatie te bezorgen, bijvoorbeeld een arts. Helaas vind ik nog amper artsen die dat willen doen. De minimale vergoedingen zijn een aanfluiting van hun expertise.”

“Als ik op de kaft van een dossier een naam zie staan, dan wil ik daar een gezicht op kunnen plakken. Ik probeer die persoon altijd te zien.”

“Dat is niet evident. Het heeft geen zin om iemand met een zware fysieke en verstandelijke beperking uit te nodigen op het vredegerecht. Ik ga dan zelf op bezoek bij mensen thuis of in de instelling. Ik voer er een gesprek met familie en hulpverleners. Nadien ga ik langs op de afdeling waar de persoon verblijft. Maar omwille van de ernst van de beperking is het niet altijd mogelijk een gesprek te voeren.”

“Het moeten mensen zijn die contact hebben met de persoon in kwestie. Gaat het over schulden, dan zie ik de maatschappelijk werker van het OCMW. Voor een instelling voor personen met een beperking kan dat de teamcoördinator zijn. Voor het psychiatrisch ziekenhuis is dat de sociaal werker van de sociale dienst. Als het een meerwaarde heeft, betrek ik ook individuele begeleiders.”

“Soms hoor ik de hulpverlener apart, om de vertrouwensband met de patiënt niet op de helling te zetten. Begeleiders beschikken vaak over vertrouwelijke informatie die ze niet publiek willen delen, onder andere omdat het ook kwetsend kan zijn voor hun cliënt of patiënt.”

“De vrederechter is ook bevoegd voor voogdijregelingen. Een voogd is iemand die het ouderlijk gezag uitoefent, bijvoorbeeld bij overlijden van de ouders. Ik moest in zo’n situatie een voogd aanstellen voor een jongen. Zowel aan de kant van de moeder als van de vader, leken familieleden erg betrokken om de voogdij op te nemen.”

‘Mijn ervaring is dat hulpverleners respectvol omgaan met vertrouwelijke informatie en goed aanvoelen wat ze wel of niet delen.’

“Via de hulpverlener vernam ik dat sommige familieleden dat mandaat graag opnamen, enkel vanuit financiële overwegingen. De hulpverlener deelde mij haar bezorgdheden hierover mee. Die informatie was delicaat maar voor mij bepalend. Hulpverleners kunnen me vragen om de informatie die ze met mij delen niet in mijn verslag op te nemen of niet bekend te maken tijdens de zitting.”

“In principe kan ook in het overleg met een vrederechter een hulpverlener beslissen om vertrouwelijke informatie niet te delen. In de praktijk levert dat weinig problemen op. Mijn ervaring is dat hulpverleners respectvol omgaan met vertrouwelijke informatie en goed aanvoelen wat ze wel of niet delen.”

‘Respect is de hoeksteen van elke succesvolle samenwerking.’

“Zo had ik iemand die in een instelling verbleef en waarvan een familielid vroeg om aangesteld te worden als bewindvoerder. Ik voelde aan dat dit geen goed idee was. Dat werd bevestigd door de hulpverlener. Zonder in detail te gaan, bracht hij ter sprake dat er in het verleden misbruik was in het gezin. Die informatie hielp me om de juiste maatregelen te nemen. Dankzij die samenwerking is er nu een betere bescherming van iemand die kwetsbaar is.”

“Ik ben geen sociaal werker die enkel met de belangen van de cliënt moet rekening houden. Ik zoek een evenwicht tussen verschillende belangen. Ik volg dus niet altijd de voorstellen van hulpverleners.”

“Met heel wat hulpverleners en bewindvoerders werk ik lang en duurzaam samen. Ik neem voldoende tijd om te verantwoorden waarom ik hen mogelijk niet volg. Dat is een kwestie van respect, de hoeksteen van elke succesvolle samenwerking.”

Dus laat een vrederechter ook haar hart spreken?

“Mensen vertrouwen me hun kwetsbaarheid toe, hulpverleners tonen me een deel van hun professionele expertise. Al die elementen moet je kunnen uitwisselen binnen een ruimte waar mensen zich gerespecteerd en veilig voelen.”

‘Ik vertrouw bij het beslissen ook op mijn empathie en mensenkennis.’

“Mijn beslissingen moeten juridisch correct zijn, maar mijn werk is vooral mensenwerk. Een jonge vrouw met een verstandelijke beperking wil graag mama worden. Kan ze dat zelf beslissen? En zo niet, wie is dan het best geplaatst om dat in haar plaats te doen? Zo’n beslissingen laat je niet nemen door een computer. Naast het inzetten van mijn breed netwerk, vertrouw ik bij het beslissen ook op mijn empathie en mensenkennis.”

“Sommige rechters verkiezen de ivoren toren. Maar niet voor niets wordt een vrederechter ook een nabijheidsrechter genoemd. We zetten ons tussen de mensen en luisteren. Dan kan je je subjectief aanvoelen niet uitzetten.”

“Vanzelfsprekend mag dat niet uitmonden in willekeur waarbij mensen afhankelijk zijn van de persoon van de vrederechter. Hier de gulden middenweg vinden, is voor elke vrederechter een uitdaging.”

“Ik bijt mijn tanden stuk op mensen die ernstig alcohol- en/of drugsverslaafd zijn. Dat kan aan de persoon en zijn omgeving enorme schade berokkenen. Zolang elke behandeling geweigerd wordt, zit iedereen gevangen in het web van de verslaving. Ik krijg dan een verzoekschrift op mijn tafel van een familie die ten einde raad is.”

‘Ik bijt mijn tanden stuk op mensen die ernstig alcoholverslaafd zijn.’

“Toch moet ik in die uitzichtloze situaties soms machteloos toekijken. Ik kan geen gebruik maken van de gedwongen opname omdat verslaving strikt juridisch bekeken geen psychische ziekte is. Dat is frustrerend. Soms vind ik toch een oplossing door een psychiater in te schakelen die stelt dat achter de verslaving een onderliggende psychiatrische problematiek schuilt.”

“Dat wrang gevoel heb ik vaak bij uithuiszettingen. Diest is Brussel niet, maar toch stel ik elke week meerdere vonnissen op van effectieve uithuiszettingen. Elke keer zetten we mensen, met of zonder kinderen, op straat.”

Lees ook

Ine Van Wymersch over justitie en hulpverlening: ‘Wij hebben elkaar nodig’

“Vanzelfsprekend hebben ook eigenaars en leveranciers hun rechten en moeten contracten gerespecteerd worden. Als er na een lang traject van overleg en afbetalingsplannen geen uitweg meer is, moet ik als rechter de opdracht geven om gezinnen uit huis te zetten. Maar als mens is dat geen pretje.”

“Elke uithuiszetting is een drama. Als samenleving moeten we veel sterker inzetten op het voorkomen van die uithuiszettingen. OCMW’s en CAW’s doen wat ze kunnen, maar botsen op grenzen. Ook hier wordt veel te weinig geïnvesteerd in preventieve begeleiding die werkt.”

“Als ik in een pessimistische bui ben, wijzen mijn familieleden me wel eens op die beroepsmisvorming. Dat thuisfront werkt corrigerend. Want ook een vrederechter supportert enthousiast voor haar kinderen die tijdens een sportwedstrijd het beste van zichzelf geven.”

‘Binnen de muren van een rechtbank zie je ook heel mooie dingen.’

“Binnen de muren van een rechtbank zie je ook heel mooie dingen. Als buren met geslepen messen tegenover elkaar staan, komen we via luisteren en praten in veruit de meest gevallen toch tot een verzoening. Of iemand die na een moeilijke gedwongen opname samen met zijn familie toch een sterk herstelproces realiseert. Ik zie tussen de dikke muren van dit middeleeuws gebouw nog veel warmte.”