Achtergrond

Studie: Dakloosheid oplossen niet duurder dan mensen op straat laten leven

Lisa Develtere

Geef dakloze mensen toegang tot een stabiele woonst. Vaak wordt die Housing First-aanpak afgedaan als dagdromerij wegens onbetaalbaar. Maar uit nieuw onderzoek blijkt dat het eigenlijk niet meer kost dan het prijskaartje verbonden aan een leven op straat. “We kunnen nu niet langer doen alsof we de cijfers niet kennen.”

© Unsplash / Jon Tyson

Omgekeerde logica

De laatste jaren raken steeds meer onderzoekers, activisten en politici overtuigd van het Housing First-model in de aanpak van dak- en thuisloosheid. Daarbij krijgen mensen eerst een woning. Pas nadien start de begeleiding. Die is bovendien vrijwillig. Net als alle andere huurders, betalen ze huur, maar verder zijn er geen voorwaarden aan gekoppeld, zoals afkicken.

Zo keert Housing First de logica van de klassieke hulpverlening om. Daarbij doorlopen mensen in dak- en thuisloosheid een heel traject, bijvoorbeeld via noodopvang en transitwoningen. Zelfstandig wonen is het beoogde eindstation, maar eerst moeten mensen ‘woonklaar’ zijn.

Harde cijfers

Twee Brusselse bewegingen die strijden tegen dak- en thuisloosheid, Recht op een dak en het Syndicat des Immenses, wilden graag harde cijfers om hun betoog voor Housing First kracht bij te zetten.

‘De kost van dakloosheid ligt tussen 30.000 en 85.000 euro per jaar per persoon. Mensen van straat halen, kost tussen 33.000 tot 70.000 euro.’

Daarom vroegen ze DULBEA, het departement toegepaste economie van de Franstalige universiteit van Brussel (ULB) om voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest enerzijds de kost van het huidige dak- en thuislozenbeleid te becijferen en daarnaast het prijskaartje van herhuisvesting te bepalen.Het onderzoeksrapport kan je hier terugvinden. De samenvatting vind je via deze link.

Wat blijkt? De maatschappelijke kost van dakloosheid ligt vandaag ergens tussen 30.000 en 85.000 euro per jaar per persoon. De kost om mensen van straat te halen, varieert van 33.000 tot 70.000 euro per jaar per persoon. Het gaat dus om een min of meer gelijkaardig kostenplaatje.

Niet onafwendbaar

Laurent d’Ursel is directeur van daklozencentrum Doucheflux en woordvoerder van de initiatiefnemers van de studie. Hij klinkt tevreden tijdens de voorstelling van de resultaten. “Activisten slagen er niet altijd in om te overtuigen. Sterker, we worden weggezet als simplistische idealisten, als dromers. Dankzij deze studie kunnen we de slogans verlaten en naar harde wetenschap wijzen.”

“Thuisloosheid is niet onafwendbaar”, zegt d’Ursel. “Het is een gevolg van politieke beslissingen.” Volgens d’Ursel volstaat het om te geloven dat thuisloosheid een speling van het lot is opdat het dat ook wordt. “Want dan hoef je ook niet het onderste uit de kan te halen om het te voorkomen.”

‘Thuisloosheid is niet onafwendbaar.’

“Wie op dit terrein werkt, weet dat hoe langer iemand thuisloos is, hoe complexer herhuisvesting wordt. En dus ook hoe duurder.” Zo wordt de zogezegde onafwendbaarheid van thuisloosheid volgens d’Ursel een selffulfilling prophecy.

D’Ursel pleit voor een mentaliteitsverschuiving in de aanpak van het probleem. “Dat wil zeggen: inzetten op huisvesting. Voorkomen dat mensen uit huis gezet worden en inzetten op herhuisvesting.” Aan wie beducht is over de kost van herhuisvesting, levert deze studie heel wat tegenargumenten. D’Ursel: “We kunnen nu niet langer doen alsof we de cijfers niet kennen.”

Hoe gingen de onderzoekers tewerk?

DULBEA ging op zoek naar de verschillende maatschappelijke kosten die gepaard gaan met dakloosheid. Rond dak- en thuisloze mensen staan veel diensten: noodopvang, straathoekwerk, centra voor dagopvang, onthaalhuizen, medische diensten, crisisvoorzieningen, voedselhulp. Infrastructuur en medewerkers worden in belangrijke mate betaald met gemeenschapsmiddelen.

‘Wie thuisloos is, werkt doorgaans niet en betaalt dus geen socialezekerheidsbijdragen.’

Daarnaast zijn er kosten verbonden aan diensten die niet specifiek bedoeld zijn voor dak- en thuislozen. Denk bijvoorbeeld aan leefloon, gebruik van gezondheidszorg, politie-interventies, verblijf in de gevangenis, rechtsbijstand of inrichting en onderhoud van de openbare ruimte.

Thuisloosheid gaat ook gepaard met verlies van overheidsontvangsten: wie thuisloos is, werkt doorgaans niet. Hierdoor loopt de overheid socialezekerheidsbijdragen, werkgeversbijdragen en personenbelasting mis. Een laatste kost zijn de verloren levensjaren: dak- en thuislozen leven een pak minder lang dan de modale burger.

Hoeveel kost thuisloosheid per persoon?

Wat kost één nacht nachtopvang per persoon? Hoeveel bedraagt het leefloon per dag? Of wat is de kost van een dag in de gevangenis? DULBEA dook in de cijfers. Op basis van de beschikbare gegevens, berekenden de onderzoekers de prijs van al deze kosten per persoon per dag is (zie tabel). Voor enkele kosten lukte het niet om de eenheidskost te berekenen door een gebrek aan tijd en gegevens: voedselhulp, crisisvoorzieningen, politie-interventies, inrichting en onderhoud van de openbare ruimte, gewestelijk en lokale belastingen en de kosten van verloren levensjaren.

Verdeelsleutel

Niet elke thuisloze persoon maakt gebruik van al deze diensten. En als ze er gebruik van maken, doen ze dat daarom niet elke dag. Sommige mensen gaan naar de noodopvang, anderen niet. En de ene persoon belandt vaker in het ziekenhuis dan de andere. Om dus tot een schatting te komen van de gemiddelde kost per persoon per jaar, moesten de onderzoekers op zoek naar een goede verdeelsleutel. Ze hanteerden daarvoor twee methodes.

Bij de eerste werd gekeken naar de data van de laatste daklozentelling in Brussel. Daarbij werd geregistreerd wie welke diensten gebruikte op het moment van de telling. Op basis van die registratie schatten de onderzoekers de kost op 41.167,78 euro per dakloze persoon per jaar.

‘Niet elke thuisloze persoon maakt gebruik van al deze diensten. En als ze er gebruik van maken, doen ze dat daarom niet elke dag.’

Deze berekening houdt geen rekening met de kosten van dakloze personen die in de gevangenis zitten. De tweede methode doet dat wel. Die is gebaseerd op een studie uit 2016 over Housing First. Daarbij werden verschillende groepen daklozen een periode gevolgd om hun gebruik van diensten na te gaan.

Bij de raming volgens deze tweede methode schommelt de kost per jaar per dakloze persoon tussen 40.000 en 52.000 euro, afhankelijk van hoe intensief ze gebruik maken van de dagcentra. Deze berekening houdt geen rekening met gebruik van OCMW-hulp.

Grote verschillen per persoon

Trajecten van thuisloze personen kunnen heel sterk verschillen, net als de kosten van een leven op straat.

Om die variatie aan kosten voor specifieke groepen beter in beeld te krijgen, creëerden de onderzoekers vier profielen die verschillen op vlak van leeftijd, situatie en psychisch en medisch situatie. Die analyse toont dat kosten kunnen variëren tussen 30.000 tot 85.000 euro per persoon per jaar.

Van straat halen

We hebben nu een idee van hoeveel het kost om op straat te leven. Maar hoeveel kost het om mensen van straat te halen? De onderzoekers komen uit op een bedrag dat schommelt tussen 33.000 en 70.000 euro.

Voor dat bedrag krijgt elke dakloze persoon een vervangingsinkomen, toegang tot een huurwoning en premies waarop hij recht heeft, bijvoorbeeld een sociaal energietarief.

‘Hoeveel kost het nu om mensen effectief van straat te halen? Tussen 33.000 en 70.000 euro.’

De kost varieert afhankelijk van of de mensen sociaal of privé huren, welk vervangingsinkomen ze krijgen en hoeveel ze gebruikmaken van dagdiensten. De onderzoekers berekenden ook het verschil afhankelijk van de begeleiding die de persoon krijgt: geen begeleiding, klassieke begeleiding of Housing First-begeleiding. Vanuit de veronderstelling dat de leefsituatie van de persoon stabiliseert, zal die na verloop van tijd minder gebruik maken van diensten, zoals vastgesteld in eerder onderzoek.

Sociaal of privé huren

Of mensen huren op de sociale dan wel private woonmarkt, maakt een groot verschil in de uiteindelijke kost. Voor wie huurt op de private markt ligt de jaarlijkse kost voor herhuisvesting een kleine 9.000 euro per persoon per jaar hoger. De onderzoekers gaan er namelijk van uit dat mensen een huurtoelage ontvangen dat het verschil met sociale huur volledig bijpast.

Aangezien de gemiddelde huurprijs op de private woonmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk gewest gevoelig hoger ligt dan in Vlaanderen, kunnen we veronderstellen dat die kost in Vlaanderen lager zou zijn.

Kost thuisloosheid is onderschatting

Hoe gedetailleerd de berekeningen ook zijn, de onderzoekers geven zelf aan dat er beperkingen blijven. Verschillende kosten, zoals politie-interventies, crisisopvang of de kost van verloren levensjaren, kunnen niet geraamd worden. Daardoor is de totale kost van thuisloosheid een onderschatting.

‘Krijgt iemand vroeg op de rit hulp, dan is de uiteindelijke kost lager.’

De studie werkt bovendien met gemiddelden voor de kost van gebruik van diensten. Maar eigenlijk weten we dat hoe langer iemand op straat leeft, hoe complexer de problematiek en hoe duurder de uiteindelijke kost van diensten zal zijn.

Op straat leven, brengt schade toe. Krijgt iemand vroeg op de rit hulp, dan is de uiteindelijke kost lager. Dus herhuisvesting bij iemand die maar even dakloos is geweest zal aanzienlijk goedkoper zijn dan voor wie chronisch dakloos is.

Veronderstellingen geven vertekend beeld

Ook enkele veronderstellingen bij de berekening van de kost van herhuisvesting geven een vertekend beeld van de realiteit. Zo gaan de onderzoekers ervan uit dat iedereen recht heeft op een vervangingsinkomen en sociale huisvesting, wat momenteel niet het geval is voor mensen zonder papieren. In Brussel vormen zij een grote groep van de dak- en thuislozen.

De studie veronderstelt ook dat er voldoende goede en duurzame woningen zijn om mensen te herhuisvesten. Nochtans is de wooncrisis in Brussel een prangend probleem en zijn de wachtlijsten voor sociale woningen lang. Er wordt bovendien geen rekening mee gehouden dat mensen hulp kunnen weigeren.

‘De vraag is nu: zet je middelen in om te investeren in een oplossing? Of blijven we voor quasi dezelfde prijs het probleem beheersen?’

Bij het herhuisvestingsscenario dat de onderzoekers uittekenen, krijgt iedereen een vervangingsinkomen. Het huidige leefloon werd daarvoor als basis genomen. Maar dat is, onder meer door de inflatie en de energiecrisis, eigenlijk te laag om de woonsituatie op lange termijn te kunnen volhouden.

Ondanks de beperkingen van het onderzoek, levert het wel een duidelijk beeld van de grote kost van dak- en thuisloosheid. Brussel telde bij haar laatste telling in november 2020 zo’n 5.300 thuisloze mensen. Dit kost een kleine 220 miljoen euro. De vraag is nu: zet je die middelen in om te investeren in een oplossing? Of blijven we voor quasi dezelfde prijs het probleem beheersen?

Reacties [4]

  • Mijo

    Hier in Schaarbeek is er al 2 j. een dakloze die we als buurtbewoners hielpen met dekens en voeding, vooral tijdens de vorige strenge winter. Samu social was al bij hem maar hij wil op straat blijven. Er is nu helaas ‘n rattenplaag omdat hij die beesten te eten geeft. Ik heb het al gemeld aan de dienst verdelging van ongedierte maar welk effect heeft dat als hij die beesten blijft voederen ? Is er dan NIEMAND van alle instanties die ik al gecontacteerd heb, die voor een afdoende ,oplossing kan zorgen, waar worden ze dan zo dik voor betaald ?!…

  • Jean

    Wat zijn cijfers voor een probleem dat zich al eeuwen afspeelt op wereldvlak, en nog niet is opgelost? Integendeel. Mijn oprechte bewondering en steun voor alle mensen die dagelijks het beste van zichzelf geven, mensen op straat te helpen. Men wijst naar onze overheid, terecht, anderzijds is heel het wereldbeleid de schuldige! Men schuift het probleem door van het ene naar het andere land, en elk land kan zijn eigen bevolking niet meer helpen. Met alle respect voor de oorlogsvluchtelingen e.a. Dus degelijke opvang en begeleiding is ook niet evident meer. Had ik een toverstok, maakte ik alle leegstaande kazernes, huizen en buildings woon en leefbaar. Spijtig genoeg los je het probleem hier niet mee op en krijg je de rijke vastgoed elite tegen Er bestaat nog geen gepaste oplossing, en geld is er niet,
    “Rijk wordt rijker, arm wordt armer”, en wordt de ondergang en leed voor velen op deze vervloekte wereldbol

  • Danny Lescrauwaet

    Hoe belangrijk en relevant dergelijk onderzoek ook is ( ik spreek uit ervaring*), men mag er geen overtrokken verwachtingen naar hebben, inzake beleidswijzigingen. Omdat: lang niet alle beleid gericht is op het beëindigen van thuisloosheid; de kosten van thuisloosheid zijn erg verdeeld ( lokaal, regionaal, federaal); ze wegen dus niet op het budget van één minister, maar op heel wat budgetten. En t.o.v. van andere grote maatschappelijke uitgaven, zoals de ziekteverzekering of de ouderenzorg, is de kost van thuisloosheid, erg beperkt. Maar uiteraard zou elke investering in het voorkomen of remediëren van thuisloosheid, best wel in de meest effectieve oplossing gebeuren. * zie volgende link : https://www.samvzw.be/…/191218%20RVB%20Witnota…. De kosten in Vlaanderen, staan in de bijlage van deze nota.

  • Paul

    Of het duurder is of niet doet hier duidleijk weinig ter zake, zoals het artikel bewijst. Volgende vraag: Wie krijgt het geld?

    Housing first: banken, projectontwikkelaars, huiseigenaren, zelfs bouwvakkers.

    Allerlei “services” bieden: overheid, overheidsmedewerkers, sociaal werksters, …

    Ah. Wel tot zover de verklaring

We zijn benieuwd naar je mening!
Blijf hoffelijk, constructief en respectvol

 

Elke reactie wordt gemodereerd. Lees hier onze spelregels. Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd.