‘Er wordt veel te snel besloten om een kind uit huis te plaatsen’

Niet lastig, maar kwetsbaar

Wat betekent het om ouder te zijn? Het is een vraag waar Carolien Gravesteijn, lector Ouderschap en Ouderbegeleiding aan de Hogeschool van Leiden, zich al tien jaar over buigt.

Toen ze aan haar onderzoek begon, zocht ze het antwoord eerst in wetenschappelijke literatuur. Conclusie? “Er was weinig bekend over hoe het is om ouder te zijn. Het weinige wat er wel was, vond ik heel oordelend.”

‘Online en in de media is de teneur heel vaak: ‘Als het niet goed gaat met je kind, ligt het aan jou.’’

Daarom startte Gravesteijn ‘Leuker voor later’, een langdurig onderzoeksproject. Ruim 500 ouders worden sinds 2015 vanaf de geboorte van hun kind regelmatig bevraagd. De bedoeling is om zicht te krijgen op de noden van ouders. Wat maakt dat de ene ouder het makkelijk heeft en de andere moeilijkheden ondervindt?

Eerder dit jaar sprak de Nederlandse op een ontmoetingsdag van Ouderspunt. Ouderspunt verenigt in Vlaanderen ouders met kinderen in de jeugdhulp. Tijdens die studiedag zei Gravesteijn dat hulpverleners meer oog moeten hebben voor het welzijn van de ouders, want “ouders van kinderen in de jeugdhulp zijn niet lastig, maar kwetsbaar.”

“Integendeel. Online en in de media is de teneur heel vaak: ‘Volg deze opvoedtips en dan komt het goed met je kind’. Kortom, als het niet goed gaat met je kind, ligt het aan jou als ouder. En dat is pertinent onjuist. Een kind groeit niet alleen maar op binnen een gezin. Kinderen ontwikkelen zich op basis van veel factoren. Ook hun temperament en de omgeving spelen bijvoorbeeld rol.”

“Door de boodschap te verspreiden dat ouders alle problemen zelf kunnen oplossen, leg je de lat nogal hoog. Terwijl het belangrijk is dat ouders in de eerste plaats goed voor zichzelf zorgen. Als ouders goed in hun vel zitten, heeft dat een positieve impact op de ontwikkeling van kinderen. Je moet je dus de vraag stellen wat je als ouder nodig hebt om goed te kunnen opvoeden.”

“Ouderschap is veel meer dan alleen opvoeden. Ouders hebben veel ballen in de lucht te houden en opvoeden is daar maar één van. Een ander balletje, zeker vandaag, is bijvoorbeeld geld: hoe komen we als gezin financieel rond?”

‘Ouders hebben veel ballen in de lucht te houden en opvoeden is daar maar één van.’

“Ook de partnerrelatie is een belangrijk element van ouderschap. Op bepaalde momenten komt die stevig onder druk te staan. Wanneer de kinderen jong zijn en wanneer ze in de puberteit zitten, zien we vaak een dip in relaties.”

“Als je bij ouders tijdens hun eerste zwangerschap peilt naar verwachtingen, blijkt dat ze meestal een te rooskleurig beeld hebben over die eerste periode. Het beeld van die roze wolk is ook wat jonge ouders vaak uitzenden naar de omgeving: alles gaat ontzettend goed. Maar in feite is het toch zoeken en worstelen. Die roze wolk is regelmatig een grijze wolk, soms is hij zelfs gitzwart.”

‘Je kent elkaar als partners, maar niet als opvoeders.’

“Vooral bij het eerste kind moeten koppels elkaar opnieuw leren kennen. Je kent elkaar als partners, maar niet als opvoeders. Plots komt ook je eigen geschiedenis naar boven. Er duiken vragen op waar je het nog niet eerder over had: Hoe gaan we dit aanpakken? Welke waarden vinden we belangrijk? Ook zelfzorg schiet er vaak bij in. Je wil bijvoorbeeld een hobby behouden, maar krijgt het praktisch niet georganiseerd.”

“Het is een transitieperiode. Er gebeurt iets nieuws, dus het is heel logisch dat er een dip is. Alleen is het een verrassing voor veel ouders. Ze verwachten het niet. Terwijl, als je weet dat het eraan zit te komen, kan dat al een enorm verschil maken.”

‘Het is heel logisch dat er een dip is. Als je weet dat het eraan zit te komen, kan dat al een enorm verschil maken.’

“Die eerste periode is voor veel mensen ook eenzaam. Ze hebben het gevoel dat ze er alleen voor staan en weten niet dat andere ouders evenzeer worstelen. Maar weet dat je netwerk niet alleen maar uit blije mensen bestaat waar alles gemakkelijk loopt. Praten met mensen in je omgeving is heel helpend.”

“Er is de laatste tijd al wat verandering merkbaar, maar vaak is die grijze wolk na de komst van een kind nog taboe. Ouders schamen zich en denken dat het aan hen ligt als het niet goed gaat. Als we afstappen van het idee dat opvoeding maakbaar is, en wat meer erkennen dat iedereen worstelt, zal dat al een hoop schelen.”

“Het idee achter de cursus is dat goede zorg voor het kind begint bij goede zorg voor de ouders. Een positieve samenwerkingsrelatie tussen de ouders is een basis voor sterk ouderschap. De cursus is dus vooral gericht op zelfzorg en de partnerrelatie, eerder dan op het opvoeden.”

“We zijn snel geneigd om vooral te wijzen naar wat misloopt in de partnerrelatie. Daarom trainen we ouders tijdens de cursus in communicatie: wat gaat wel goed, wat vind je leuk aan je partner? Partners hebben het snel over wat niet goed gaat. Het is belangrijk om zo nu en dan uit te spreken wat je zo leuk vindt aan je partner.”

“De cursus gaat ook over de taakverdeling tussen partners. En hoe je af en toe eens tijd kan maken voor elkaar. Ook over je individuele noden denk je best vooraf na. Wil je blijven sporten, bespreek dan hoe je dat kan organiseren.”

“Het is echt belangrijk dat we meer naar ouders luisteren. En dan bedoel ik echt luisteren. Hulpverleners zouden veel minder vanuit de eigen expertise, oordelen of aannames hulp moeten bieden en veel meer op de stoel van de ouder gaan zitten.”

‘Het is echt belangrijk dat we meer naar ouders luisteren.’

“Het is ook nodig om meer naar de kinderen te luisteren. Want vaak wordt ook aan hen niet gevraagd wat ze willen. Bijvoorbeeld bij uithuisplaatsing: kinderen willen dit vaak niet, of vinden het niet nodig.”

“In het onderwijs zie je een mooie evolutie. Vroeger was het zo dat de leraar tijdens het oudercontact aan de ouder uitlegde hoe het ging met het kind op school. En dan was het gesprek voorbij. Nu organiseren veel scholen omgekeerde oudergesprekken: de leraar vraagt aan de ouder hoe het gaat met het kind.”

 ‘Vergeet niet dat de ouder ervaringsdeskundige is.’

“De leraar is stil en luistert, de ouder heeft de regie. De leraar sluit aan bij het verhaal van de ouder. Als de ouders vertellen dat ze thuis worstelen met hun kind dat niet gemotiveerd is, kan de leraar zeggen: ‘We merken dat op school ook. Heb jij ideeën over hoe we dat samen kunnen aanpakken? En wat kunnen wij voor je betekenen?’”

“Vergeet niet dat de ouder ervaringsdeskundige is. Vermijd dus vakjargon om je te profileren als expert. Dat creëert alleen maar afstand tussen jou en de ouder. Het is belangrijk om goed in beeld te krijgen wie de ouder is en hoe het ermee gaat.”

“Vraag als hulpverlener ouders veel meer wat ze nodig hebben om te kunnen opvoeden. Dat is een andere benadering dan ouders opleggen hoe ze moeten opvoeden.”

 “Het is belangrijk om in beeld krijgen wie de ouder is en wat er speelt op de ouderlijke werkvloer. Enkel als je daar zicht op hebt, kan je advies op maat geven. Als een kind op de grond ligt te gillen kan je makkelijk tegen de ouder zeggen dat ze het moeten negeren. Maar als er omstandigheden zijn waardoor dat niet mogelijk is, of als een ouder dat niet kan door een eigen trauma, dan heeft je advies geen zin.”

‘Als je weet wat je sterktes zijn, kan je vanuit je kracht opvoeden en je zwaktes ondervangen.’

“Ouders hebben vaak nood aan een luisterend oor in plaats van constant te horen dat ze het niet goed doen of dat ze lastig zijn. Praat als hulpverlener ook eens over wat ze wel goed doen. Daar kunnen mensen veel uit leren. Als je weet wat je sterktes zijn, kan je vanuit je kracht opvoeden en je zwaktes ondervangen.”

“Levensvaardigheden zijn vaardigheden die ieder mens nodig heeft, bijvoorbeeld om je te redden in uitdagende alledaagse situaties en goed voor jezelf en je partnerrelatie te zorgen. Het gaat om zelfvertrouwen, zelfcontrole, omgaan met boosheid en stress, verdelen van je tijd.”

“Het omvat ook relatievaardigheden: relaties kunnen aangaan, behouden en beëindigen. Maar ook kunnen omgaan met conflicten, erkennen van verschillen tussen mensen, je betrokken en verantwoordelijk voelen bij de samenleving. Let wel: niemand heeft al deze vaardigheden compleet in huis en iedereen worstelt er wel eens mee.”

‘Ouders die in aanraking komen met de hulpverlening zijn vaak hun zelfvertrouwen kwijt.’

“Ouders die in aanraking komen met de hulpverlening zijn vaak al even, of soms al heel lang, hun zelfvertrouwen en zelfsturend vermogen kwijt. Ze hebben het gevoel dat ze geen invloed meer hebben op hun kinderen of op de situatie. Als ze alsmaar te horen krijgen dat ze het niet goed doen, verdampt hun zelfsturend vermogen. Ze komen in een negatieve spiraal terecht.”

“Daarom is het belangrijk dat hulpverleners rond die levensvaardigheden werken. Je kan allerlei interventies aanbieden, maar als het zelfvertrouwen en zelfsturend vermogen van de ouders niet terugkomt, heeft dat geen effect.”

“De hulpverlener bevindt zich dan in een spreidstand. Je moet snel iets doen om de kinderen in de crisissituatie te helpen. Tegelijk los je de situatie niet op als ouders met gevoelens van onzekerheid en onvermogen blijven zitten.”

‘Door te oordelen over ouders, raak je ze kwijt.’

“Uiteindelijk blijft het essentieel om als hulpverlener naast de ouder te staan. Je wil tenslotte niet dat ouders in de weerstand schieten maar samen met jou kijken hoe de situatie kan opgelost worden.”

“Door te oordelen over ouders, raak je ze kwijt. Als je aangeeft: ‘Ik ben er voor jou, ik wil je helpen en ik heb geen mening over hoe je het doet als ouder’, dan is de kans veel groter dat je ouders kan meenemen in een hulptraject.”

“Ik ga niet ontkennen dat dat heel ingewikkeld is. Je keurt uiteraard het gedrag van de ouder af. Maar ook hier geldt dat je oog hebt voor wat er achter dat gedrag zit. Wat maakt dat de ouder dit doet? En wat heeft de ouder in huis waardoor er toch verandering mogelijk is? Welke vaardigheden en kwaliteiten heeft de ouder?”

‘Elke uithuisplaatsing is een traumatische gebeurtenis.’

“Zet de ouder niet meteen weg als een slecht mens. Mishandeling vloeit vaak voort uit onvermogen. Het mag gek klinken, maar zelfs deze ouder heeft het beste voor met het kind. Door met ouders het gesprek aan te gaan over dit onvermogen, blijft de ouder nog een beetje intact. Maar ik geef toe: het is moeilijk en complex.”

 “Ja. Er wordt veel te snel besloten om een kind uit huis te plaatsen. We moeten hier veel kritischer naar kijken en vaker de vraag stellen wat er nog mogelijk is binnen het gezin opdat een kind kan thuisblijven. Want uiteindelijk is elke uithuisplaatsing een traumatische gebeurtenis, zowel voor het kind als de ouder.”

Lees ook

Ouders met kinderen in de jeugdhulp: ‘Een kind is geen dossier’

“Het principe moet zijn: een kind blijft thuis en we zoeken creatieve oplossingen voor de situatie. Natuurlijk niet in extreme omstandigheden, maar het moet wel het uitgangspunt blijven. En zelfs als een kind uit huis geplaatst wordt, is het perfect mogelijk om de ouder te betrekken. En om die ouder voor te bereiden op het moment dat het kind terug naar huis kan, indien dat mogelijk is.”

“Nu worden beschermingsmaatregelen van buitenaf opgelegd zonder het kind of de ouders erin mee te nemen. Een ouder- en kindgerichte benadering vermijdt niet alleen extra leed, het is ook de kortste weg naar bescherming en herstel.”