Basisschool Balder: ‘Brugfiguur maakt wereld van verschil’

Realistisch beeld

De documentairereeks over basisschool Balder vertelt de verhalen van kinderen, hun ouders en een schoolteam in Sint-Gillis. De reeks geeft een realistisch beeld van het leven in een arme wijk in Brussel  waar nieuwkomers aankomen en op zoek gaan naar een toekomst voor zichzelf en hun gezin. We zien hoe publieke ruimte tekortschiet, hoe kinderen opgroeien in wijken met weinig groen maar wel met doorgaand verkeer, drugshandel en geweld.

‘Het schoolteam van Balder neemt haar taak serieus.’

Veel van de kinderen die bij Balder schoollopen, groeien op in zeer kwetsbare omstandigheden. De indicatoren van armoede, werkloosheid en schooluitval scoren hoog in Brussel. De sociale context en maatschappelijke uitdagingen die de docu in beeld brengt, zullen dan ook voor menig Brusselse school herkenbaar zijn.

In het publieke debat naar aanleiding van de reportage is er veel aandacht voor het onderwijskundige aspect. Terecht. Ieder kind heeft recht op kwaliteitsvol onderwijs. Het schoolteam van Balder neemt haar taak serieus en doet er alles aan om kwaliteitsvol onderwijs te bieden aan alle kinderen, ondanks het lerarentekort en het wegvallen van de directie.

Een school is geen eiland

Met velen liggen we er wakker van. Met velen willen we daar ook iets aan doen. Er ligt hier een belangrijke maatschappelijke opdracht klaar: kinderen, gezinnen en schoolteams ontzorgen, zodat er opnieuw geleerd en gespeeld kan worden.

Binnen het project Bondgenotennetwerk tegen kinderarmoede werkt Odisee al enige tijd samen met het schoolteam van Balder. Samen bouwen we aan de ‘warme school’ die Balder wil zijn. Een school waar kinderen voelen dat ze belangrijk zijn, waar ze zichzelf mogen zijn. Een school die gezinnen betrekt, die samenwerkt met zorg-, jeugdwerk- en vrijetijdspartners, en die de buurt versterkt.

We weten dat mensen in kwetsbare omstandigheden een kleiner sociaal netwerk hebben en minder makkelijk toegang vinden tot diensten of voorzieningen. Daarom zetten we met het Kenniscentrum Gezinswetenschappen en Resokit van Odisee onze schouders onder de netwerken van Balder.

Brugfiguren: de spil in sterke en levendige netwerken

Hoe sterker de netwerken van een school, hoe rijker de kansen voor kinderen en hun ouders. Zo wordt de school een kansenhub: een plek die gezinnen en de buurt versterkt en verbindt. Maar zo’n netwerk bouw je niet op in een handomdraai. Het vraagt inzicht in de noden van kinderen en gezinnen, voeling met de school en de buurt, en vooral: aanwezigheid, toewijding en luisterbereidheid.

‘Brugfiguren zijn onmisbaar.’

Daarom zijn brugfiguren onmisbaar. Zij zijn de sleutel om netwerken duurzaam uit te bouwen en te voeden. Zonder hen dreigt het lerarentekort een vicieuze cirkel te blijven: leerkrachten vallen uit door gebrek aan ondersteuning, terwijl er geen netwerk is omdat er te weinig tijd is om het op te zetten. Met brugfiguren doorbreken we die cirkel. Ze bouwen mee aan structurele netwerken die de school, het gezin en de buurt sterker maken – en kinderen meer kansen geven.

Wat doet een brugfiguur?

Balder stelt vandaag een brugfiguur tewerk. De kern van wat zo’n brugfiguur in het onderwijs doet? Netwerken van burgers versterken.

Brugfiguren slaan letterlijk en figuurlijk een brug tussen maatschappelijk kwetsbare kinderen en hun ouders, en het onderwijsaanbod of de ruime dienstverlening van de gemeente of stad. Daarnaast zet een brugfiguur preventief en proactief in op de samenwerking tussen onderwijs en welzijn in functie van een vlotte schoolloopbaan.

‘Brugfiguren werken aan een goed partnerschap tussen ouders, scholen en buurt.’

Brugfiguren werken aan een goed partnerschap tussen ouders, scholen en buurt. Dat doen ze met verschillende concrete doelen in het achterhoofd. Zo willen ze ontmoeting en informatiedoorstroom tussen gezin en schoolteam versterken. Ze vergroten de mogelijkheid tot inspraak en advies van ouders op school, bijvoorbeeld via ouderbevragingen. Ze stimuleren ook de actieve samenwerking tussen gezin en school. Denk aan ouders die komen voorlezen in de klas of meedoen aan een klusdag.

Daarnaast zorgt de brugfiguur ervoor dat er meer samenwerking met buurtpartners is. En tot slot wil de brugfiguur zowel het gezin als de school versterken. Bijvoorbeeld door een gezin toe te leiden naar gezinsondersteuning en de school te ondersteunen rond positieve communicatie.

Werken als brugfiguur

Om de rol te begrijpen van brugfiguren, is het interessant om te kijken naar de principes die hen richting geven.

Een eerste belangrijk uitgangspunt is dat vertrouwen opbouwen met gezinnen in een kwetsbare positie tijd vraagt. Continuïteit en een langdurige aanwezigheid zijn daarom onmisbaar.De Mets, J. (2017), ‘Wij slaan de brug! 20 jaar brugfiguren in Gent school, ouders en buurt dichter bij elkaar’, Onderwijscentrum Gent.

‘De brugfiguur staat dagelijks aan de schoolpoort.’

In Balder staat de brugfiguur dagelijks aan de schoolpoort. Zo leert ze de gezinnen via informele contacten kennen. Tijdens die gesprekken krijgt zij zicht op de noden van ouders en kinderen, en groeit ze uit tot een vertrouwenspersoon. Ook binnen de school zelf neemt ze actief deel aan groepsactiviteiten met kinderen of ouders, waardoor ze steeds beter ingebed geraakt in de leefwereld van de gezinnen.

De brugfiguur van Balder is in dienst van de school. In andere gemeenten moet een brugfiguur vaak meerdere scholen opvolgen. Maar de innesteling in één school versterkt de kansen tot aanklampend werken en snel inspelen op de noden van de gezinnen.

Naast dit relationele werk zet een brugfiguur ook sterk in op samenwerking tussen onderwijs en welzijn, met het oog op een vlotte schoolloopbaan. Door de sociale bescherming van kinderen en ouders te verbeteren en onderbescherming tegen te gaan, ontstaat er meer stabiliteit. Juchtmans, G. (2018), ‘Een drievoudige inbedding voor kwetsbare gezinnen. Over brugfiguren, brugorganisaties en hun netwerk’, HIVA Kuleuven.

De brugfiguur kent de sociale kaart van de buurt en is actief betrokken bij overlegstructuren zoals die van het OCMW over gezinsondersteuning, het Huis van het Kind, de jeugddienst en de preventiedienst van de gemeente. Dankzij dit netwerk kan ze gezinnen gericht doorverwijzen naar de juiste hulpverleners of hen, indien nodig, persoonlijk begeleiden naar de bevoegde instanties. Ook de samenwerking met de bredeschoolcoördinator en het lokaal cultuurbeleid verlagen de drempel naar vrijetijdsinitiatieven voor kinderen.

Dichter bij de gezinnen

Daarbij werkt ze proactief – ook een belangrijk principe voor de brugfiguur. Diensten en hulpverleners worden dichter bij de gezinnen gebracht door met hun aanbod aanwezig te zijn op laagdrempelige ontmoetingsplaatsen. Zo vinden informele kennismakingen plaats. Mooie initiatieven in Balder zijn bijvoorbeeld oudercafés of welzijnsmarkten, waar buurtorganisaties zich voorstellen aan ouders.

Lees ook

Brugfiguur Rukhsana: ‘Het is jammer dat veel sociaal werkers zo stil zijn’

Dit werk kan enkel slagen vanuit fysieke en relationele nabijheid. Samenwerkingen met HOPON, dat oudercafés organiseert, of met het expertisecentrum meertaligheid van Foyer, waar een ‘talendokter’ aanwezig is tijdens ontmoetingsmomenten, illustreren dit principe. Soms gaat het ook om heel concrete inzet waarbij de brugfiguur nieuwkomers letterlijk naar school begeleidt en bemiddelt in hun dagelijkse leefwereld met gemeentelijke of gewestelijke diensten.

Die nabijheid hangt nauw samen met een ander principe: outreachend werken. Om gezinnen opnieuw aansluiting te laten vinden met onderwijs en andere levensdomeinen, is het essentieel dat de brugfiguur zelf de eerste stap zet.De Visscher, K. (2017), ‘Brugfiguren in perspectief’ in ‘Wij slaan de brug! 20 jaar brugfiguren in Gent’, Stad Gent.Zij zoekt gezinnen op aan de schoolpoort, bij hen thuis of tijdens gezamenlijke uitstappen.

Empoweren en signaleren

Alles wat de brugfiguur doet, heeft tot doel om betrokkenen te empoweren. De brugfiguur probeert krachten en mogelijkheden bij mensen naar boven te halen. Zo zal ze bijvoorbeeld gezinnen ondersteunen bij het digitaal inschrijven van hun kinderen voor vrijetijdsactiviteiten. Zo kunnen ouders zelf keuzes maken, wat hun autonomie versterkt.

Maar de brugfiguur empowert niet enkel ouders. Ze organiseerde mee een professionaliseringstraject rond divers-sensitief handelen voor het schoolteam. Dat draagt ertoe bij dat leerkrachten vanuit een verbindende en cultuurbewuste houding met ouders kunnen omgaan, wat de onderlinge samenwerking en betrokkenheid bevordert. Tegelijk is de brugfiguur een belangrijke aanvulling op het schoolteam, net doordat ze de kinderen en gezinnen mee ondersteunt en toeleidt naar partners.

‘Naar aanleiding van signalen van de brugfiguur ontstond gratis kinderopvang voor alleenstaande ouders.’

Ten slotte hebben brugfiguren een belangrijke signaalfunctie. Door hun unieke positie, dicht bij  de leefwereld van gezinnen, kunnen zij drempels en lacunes aan het beleid of het schoolbestuur kenbaar maken. Het projectteam wil dit op Balder realiseren door een actieplan ouderbetrokkenheid op te stellen, waarin jaarlijks in overleg prioriteiten en concrete activiteiten worden vastgelegd.

Ook op wijkniveau is die signaalrol duidelijk zichtbaar. Naar aanleiding van signalen van de brugfiguur ontstond in de wijk ‘ouderpauze’. Daar wordt gratis kinderopvang voorzien voor alleenstaande ouders, waardoor niet enkel de kinderen, maar ook hun ouders beter ondersteund worden.

Ondersteuning is nodig

Een belangrijke randvoorwaarde om bruggen te kunnen bouwen, om aan de zijde van ouders, gezinnen, en schoolteam te kunnen staan, is ondersteuning van de brugfiguur. Een brugfiguur verbindt namelijk partijen met uiteenlopende visies op leven, leren, zorg of vrije tijd. De brugfiguur probeert flow te creëren in het interactieproces tussen deze partijen. Dat is uitdagend.

Binnen het Bondgenotennetwerk helpen we de brugfiguur van Balder. Ook vanuit de Vlaamse Gemeenschapscommissie vindt in Brussel momenteel uitwisseling en ondersteuning plaats. Ondersteuningsnoden zijn onder andere: casusbespreking, intervisie, professionalisering, uitwisselen van inspiratie en expertise, juridische vragen, de sociale kaart in beeld brengen. Of gewoon eens een concrete vraag of aanpak kunnen aftoetsen en een uitlaatklep hebben bij lastige momenten.

Impact op welzijn, maar nog geen duurzaam beleid

Wat betekent de inzet van een brugfiguur voor kinderen en hun ouders? Op de trefdag van SAAMO West-Vlaanderen over brugfiguren in het onderwijs was de consensus duidelijk: ze spelen een sleutelrol in de strijd tegen armoede. Wanneer ze ingebed zijn in het lokale armoedebeleid, kunnen ze echt het verschil maken. Hun focus ligt op een sterk flankerend beleid dat gezinnen vooruithelpt.

Maar ook onderzoek naar gezinscoaches toont aan dat brugfiguren die een verbinding leggen tussen gezinnen en ondersteunende diensten een wezenlijk verschil maken in de strijd tegen armoede. Ze signaleren sociale drempels en leveren zo waardevolle input voor een doeltreffend armoedebeleid. Met hun signaalfunctie dragen ze rechtstreeks bij aan structurele oplossingen.

‘Projectmatig werken ondermijnt de continuïteit van brugfiguren.’

In Brussel en Vlaanderen lopen verschillende projecten die brugfiguren inzetten om onderwijs en welzijn dichter bij elkaar te brengen. Toch ontbreekt zekerheid over hun toekomst. Bij Balder is de brugfiguur personeelslid van de school, maar de middelen en manier van administratieve aanstelling zijn onzeker, evenals de middelen voor de omkadering vanuit Odisee.

Brugfiguren dienen erkend te worden voor hun meerwaarde. Projectmatig werken  ondermijnt de continuïteit van brugfiguren. Wat nodig is, is helder: een beleid dat brugfiguren blijvend ondersteunt en hen structureel verankert. Bij Balder zien we duidelijk dat de brugfiguur een wereld van verschil maakt. Voor de ouders. Voor de wijk. Voor de school. En vooral voor de kinderen.