Eenzaamheid en armoede
Als iemand weinig contacten heeft, krijgt die persoon minder hulp bij het vinden van werk, het aanvragen van uitkeringen of het omgaan met schulden. Eenzaamheid kan leiden tot depressie of uitzichtloosheid, waardoor het moeilijker wordt om stappen te zetten richting werk of opleiding.
Wij maakten vanuit deLink vzw, een erkende opleidings- en vormingsorganisatie voor ervaringsdeskundigheid in armoede en sociale uitsluiting, de podcast ‘Tussen stilte en schaarste’ over die connectie tussen armoede en eenzaamheid. Om er aandacht voor te vragen, en om de kennis van onze opgeleide ervaringsdeskundigen een podium te geven. In de eerste aflevering van onze podcast spreken we met onderzoeker Jasper De Witte (HIVA, KU Leuven) en ervaringsdeskundige Cassy.
Doorzettingsvermogen
“Mijn levenspad is er een van veerkracht en doorzettingsvermogen”, vertelt Cassy. “In mijn jonge jaren beschikte ik niet over een middelbaar diploma, was ik in periodes thuisloos en leefde ik permanent in armoede.”
“Om mijn gezin te kunnen onderhouden werkte ik voornamelijk in supermarkten en op klantendiensten, maar ik merkte al snel dat deze jobs niet strookten met mijn waarden en normen.”
‘Ik kwam oog in oog te staan met trauma’s en onrecht uit het verleden.’
“Ik besloot een andere weg in te slaan en volgde een vierjarige opleiding bij deLink vzw tot ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting. Het was een intense en confronterende periode waarin ik oog in oog kwam te staan met trauma’s en onrecht uit het verleden.”
“In oktober 2023 kreeg ik de kans om te beginnen werken bij deLink. Daar zet ik mij sindsdien met hart en ziel in om bewustzijn te creëren rond de gevolgen van armoede en sociale uitsluiting.”
Stem laten horen
Cassy: “Vandaag vertel ik mijn verhaal, niet vanuit een slachtofferrol, maar vanuit mijn kracht. Ik heb nog altijd littekens,maar ik heb ook het lef om mijn stem nu te laten horen. Dit is mijn verhaal en het mag, nee, het moet gehoord worden.”
“Mijn eenzaamheid begon eigenlijk al als kind. Thuis gebeurden er dingen die niet klopten. Daar mocht ook niet over gesproken worden. Ik kom uit een kluwengezin. Dat betekent dat we sterk verbonden waren met elkaar, maar dat daardoor de persoonlijke grenzen niet altijd duidelijk waren. Al snel voelde ik: hier klopt iets niet. Ik begon me te verzetten, niet omdat ik lastig was, maar gewoon omdat ik de waarheid niet langer voor mezelf kon houden.”
‘Ik zat meestal alleen, opgesloten in mijn kamer.’
“Dat verzetten tegen mijn ouders maakte me nog eenzamer. Ik mocht amper buiten. Ik zat meestal alleen, opgesloten inmijn kamer. En eigenlijk alleen mijn hond gaf mij troost. Dat was mijn beste vriendin, want die vertelde nooit iets verder.”
Alles viel weg
Cassy: “Toen ik uiteindelijk wel durfde praten, dankzij hulp op mijn middelbare school, viel ineens alles weg. Mijn familie keerde mij de rug toe en op mijn achttiende stond ik op straat. Zonder geld, zonder een diploma, zonder een idee waar ik hulp kon vinden. Die periode is keihard geweest.”
“Ik bleef zoeken, maar uiteindelijk heb ik vooral herkenning en erkenning gevonden bij mensen die dezelfde ervaring al hadden gehad en dus ook op straat leefden.”
Onderzoek naar eenzaamheid
Jasper De Witte is als socioloog verbonden aan HIVA Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving (KU Leuven) en is coördinator van het onderzoek ‘A Lonely Planet? Eenzaamheid aanpakken vanuit een ruimtelijk perspectief: onderzoek naar de invloed van de buurt en omgeving’.
Jasper: “Eenzaamheid betekent eigenlijk simpelweg dat je ontevreden bent met je sociale relaties. Het kan zijn dat je niet tevreden bent met het aantal relaties dat je hebt, of dat je vindt dat de relaties die je wel hebt niet goed genoeg zijn.”
‘Eenzaamheid is meer dan een gevoel. Het is een biologische impuls die je richting verbinding probeert te sturen.’
“Het is een onaangenaam gevoel, vergelijkbaar met honger of dorst, eigenlijk een soort van overlevingsmechanisme. Als je je eenzaam voelt, is dat een signaal van je lichaam dat je terug aansluiting moet zoeken bij een groep.”
“Het is ook een fysiek waarneembaar proces in je lichaam: je maakt meer adrenaline en cortisol aan, je hormoonhuishouding verandert, je immuunsysteem past zich aan. Eenzaamheid is dus meer dan een gevoel. Het is een biologische impuls die je richting verbinding probeert te sturen, richting heraansluiting bij de groep.”
“Hieruit volgt ook dat eenzaamheid niet per definitie mag worden geproblematiseerd. Het is een heel normaal en noodzakelijk menselijk gevoel dat we nodig hebben om te overleven.”
Soorten eenzaamheid
Jasper: “We maken een onderscheid tussen drie vormen van eenzaamheid: emotionele, sociale en existentiële eenzaamheid.”
“Emotionele eenzaamheid is een gemis aan een hechte, affectieve band, bijvoorbeeld met een partner of beste vriend. Sociale eenzaamheid is een gebrek aan een breder netwerk van kennissen, familie, collega’s. Uit onderzoek blijkt zo dat ook mensen in een relatie zich eenzaam kunnen voelen. Wel dertig procent van de mensen in een relatie gaf aan zich soms of vaak eenzaam te voelen. Het toont dat één sterke band niet volstaat, ook het bredere sociale netwerk is belangrijk.”
“Existentiële eenzaamheid is een gevoel van zinloosheid, het idee dat je geen plaats hebt in de wereld. Dit is eerder spiritueel of filosofisch van aard. Existentiële eenzaamheid gaat echt over een doel hebben in je leven.”
“Als je je eenzaam voelt, is dat een signaal van je lichaam dat je terug aansluiting moet zoeken bij een groep.”
© Unsplash+ / Ahmed
Geen weg vooruit meer
Cassy: “Soms vragen mensen aan mij wat ik in die situatie nodig had. Maar als ik eerlijk ben, weet ik dat tot op de dag van vandaag nog altijd niet. Als je je echt eenzaam voelt, voel je je alleen op de wereld. Een weg vooruit, dat zie je niet meer.”
‘Als je je echt eenzaam voelt, voel je je alleen op de wereld.’
“Dus hoe kun je dan verwachten dat iemand anders je eruit gaat trekken als je zelf nog niet weet waar je eerst moet beginnen? Eenzaamheid, dat sluit je op. Niet alleen in je huis. Je zit met je problemen, je wilt niet dat mensen dat zien, je zit met die schaamte, dus je blijft liever binnen.”
“Maar die eenzaamheid zit ook in jezelf. Je raakt geïsoleerd, stil en heel onzichtbaar. En op den duur zelfs in die mate dat je je verhaal niet meer durft te vertellen. Dat is niet omdat je dat niet wilt. Je denkt voortdurend: ik ben een last. Dus je zwijgt en je kruipt weg, terwijl je eigenlijk gewoon wil gezien worden als mens.”
Eenzaamheid is niet individueel
Jasper: “Het grote probleem is dat eenzaamheid te vaak wordt herleid tot een individueel en subjectief gevoel. Terwijl uit onderzoek blijkt dat eenzaamheid heel sterk wordt bepaald door maatschappelijke ongelijkheid en structurele barrières die sociale uitsluiting in de hand werken.”
“De oplossing voor eenzaamheid mag je dus niet alleen bij het individu leggen. We moeten meer oog hebben voor structurele maatregelen om eenzaamheid tegen te gaan. Een voorbeeld van een structurele maatregel is armoede tegengaan.”
‘Eenzaamheid wordt sterk bepaald door maatschappelijke ongelijkheid.’
“De mensen die het minst verdienen in Vlaanderen hebben bijna dubbel zo veel kans om zich eenzaam te voelen als mensen met een hoger inkomen. Armoede leidt dus per definitie tot eenzaamheid. Mensen met weinig geld hebben simpelweg niet de middelen om deel te nemen aan het maatschappelijke leven. Ze kunnen bijvoorbeeld niet of minder deelnemen aan sociale activiteiten zoals sporten, uitgaan of familiebezoeken.”
“Daarnaast zorgt economische stress voor druk op sociale relaties, zowel binnen het gezin als daarbuiten. Mensen in armoede wonen ook vaker in afgelegen of minder veilige buurten waar sociale verbondenheid minder is. Armoede leidt bovendien vaker tot gezondheidsproblemen: het verhoogt onder andere de kans op angst en depressie.”
Vooroordelen
Cassy: “Toen ik verslaafd raakte en dakloos werd, kreeg ik met heel wat vooroordelen te maken. Mensen liepen letterlijk in een boog rond mij op straat. Ook in de hulpverlening was dat zo. Nog voordat je een woord kunt zeggen aan de balie, hangt er al een oordeel aan je lijf. En je ziet dat in die mensen hun ogen.”
“Ik verdroeg dat niet. Dus ik zocht steeds weer een manier om me te blijven verdoven. Als je je emoties kunt uitzetten, dan helpt dat om te overleven. Anderen zagen vooral mijn problemen, maar niet de persoon die ik eigenlijk was. Ik voelde me vooral een dossier.”
‘Anderen zagen vooral mijn problemen, maar niet de persoon die ik eigenlijk was.’
“Toch vond ik wel verbondenheid, niet bij die instanties, maar bij de mensen die hetzelfde meemaakten, die begrepen mij ook het beste. Geen hulpverleners, geen oplossingen, maar gewoon mensen die konden luisteren. Soms was dat wel genoeg voor even. Echte verbondenheid ontstaat niet in kantoren. Dat ontstaat door gesprekken te hebben met diemensen op een bankje, in alle stilte en met alle erkenning.”
Lotgenotencontact
Jasper: “Eenzaamheid gaat over je uitgesloten voelen, je niet verbonden voelen met andere mensen. Lotgenotencontacten laten toe dat je je niet meer alleen voelt in jouw specifieke situatie. Contact met lotgenoten zorgt ook voor afleiding en leidt ertoe dat je sociale en emotionele steun krijgt. Je kan ook tips en tricks uitwisselen en soms kun je iets teruggeven aan de ander.”
“In het beleid rond eenzaamheid ontwaren we drie belangrijke vaststellingen. Ten eerste wordt er te weinig onderscheidgemaakt tussen de verschillende soorten eenzaamheid. De aanpak van eenzaamheid van een rouwende oudere is anders dan die van een eerstejaarsstudent of een alleenstaande ouder.”
“Ten tweede ligt er te veel focus op het tegengaan van sociale eenzaamheid. Een praatje met iemand kan fijn zijn, maar zal niet per se diepere eenzaamheid oplossen. Voor mensen die zich ernstig eenzaam voelen, kosten sociale contacten heel veel energie.”
“En als laatste is er de eenzaamheidsparadox. Hoewel eenzaamheid je normaal aanzet tot verbinding, kan ernstige eenzaamheid net leiden tot sociale isolatie. Mensen worden overgevoelig voor sociale signalen, interpreteren zaken negatief, voelen zich miskend en trekken zich terug. Of ze gaan net extreem aanklampen aan hun netwerk, wat anderen afschrikt.”
Reacties [3]
Weer een typisch voorbeeld dat kadert in kortzichtigheid, de mens achter de dossiers, van welke aard dan ook, wordt niet gezien, laat staan begrepen. Alleen echt luisteren naar iemands verhaal legt oorzakelijke verbanden bloot en alleen dat leert ons kijken naar de manier waarop we efficiënte en doelgerichte hulp of ondersteuning kunnen aanbieden. Door een waarachtig eerlijke kijk kunnen we het stigma dat telkens opnieuw schaamte oproept, uit de wereld helpen. Geen doekjes voor het bloeden, maar zorgvuldig en met begrip zoeken naar de oorzaak van de ‘bloeding’
Arm maakt eenzaam
Eenzaam maakt arm
Maar arm maakt je ook ziek en ziek maakt je nog armer en de eenzaamheid nog groter. Ervaringsdeskundige in de ggz en armoede
Je zit in een vicieuze cirkel waar bijna niet meer uit te geraken is.
En wat nu de regering bezig is gaat de armoede grens in snel tempo nog hoger liggen. Want de angst om geen inkomen meer te hebben door te langsurige werkloos en de langdurig zieken terug aan het werk te zetten zorgt nog voor meer stress. Waardoor men niet meer goed kan functioneren. Dus ga je terug werken. Maar de werkvloer is niet aangepast om dit op te vangen. Eerst zorgen dat er de aanpassingen er zijn en dan de mensen begeleiden naar werk. Maar er gaan nu veel meer suicides voorkomen meer depresies en andere gezondheids klachten die door de stress veroorzaalt worden . Regering denk eerst na voor je de mensen voor de leeuwen gooit . En nog meer armoede en eenzaamheid en ziekte veroorzaakt.
Ervaringsdeskundige in de ggz en armoede
Ik vond het artikel erg herkenbaar & waardig geschreven. Het klopt dat eenzaamheid en armoede elkaar kunnen versterken, maar ik denk dat verdriet en rouw ook een grote rol spelen. Wanneer mensen iemand verliezen of langdurig verdriet ervaren, kunnen ze zich terugtrekken uit hun omgeving. Dat isolement kan vervolgens leiden tot minder kansen, minder steun en uiteindelijk ook financiële problemen. Het is belangrijk dat we niet alleen naar materiële armoede kijken, maar ook naar het emotionele welzijn van mensen.