Clinical leaders: zorgverleners die net dat beetje meer doen

Echte rolmodellen

Dat de ouderenzorg voor complexe uitdagingen staat, staat buiten kijf. Tijdens deze coronacrisis werd bevestigd wat we al langer wisten: in woonzorgcentra staat kwaliteitsvolle zorg en persoonsgerichte, warme begeleiding onder druk. Bewoners hebben heel hoge zorgnoden waardoor zorgverleners een zware werkbelasting ervaren. Er is een groot personeelsverloop en een job in een woonzorgcentrum wordt vaak als niet aantrekkelijk beschouwd.

Toch doen veel zorgverleners hun job met hart en ziel. Vele warme initiatieven getuigen van de onnoemelijke inzet die zorgverleners elke dag tonen om bewoners een warme thuis te geven en de best mogelijke zorg te bieden.

Sommige zorgverleners zijn dan ook echt rolmodellen. Hoewel het niet in hun jobomschrijving staat, kunnen ze anderen met hun gedrevenheid beïnvloeden, motiveren en inspireren. Ze zijn ‘clinical leaders’ die de kwaliteit van de zorg voor bewoners bevorderen en de werktevredenheid bij hun collega’s doen toenemen. Nhongo, e. a. (2018), ‘Leadership and registered nurses (RNs) working after-hours in Residential Aged Care Facilities (RACFs): A structured literature review’, Journal of clinical nursing, 27.

‘Sommige zorgverleners zijn echte rolmodellen.’

In tegenstelling tot ziekenhuizen, is het concept ‘clinical leadership’ nog maar weinig gekend in de ouderenzorg. Toch is dit leiderschap cruciaal voor toekomstgerichte, warme en kwaliteitsvolle zorg. Daarom onderzoeken wij momenteel vanuit de Arteveldehogeschool hoe clinical leadership tot uiting komt in de Vlaamse woonzorgcentra.

Geen formele leiders

Wat zijn clinical leaders juist? Het zijn in elk geval niet noodzakelijk formele leiders zoals hoofdverpleegkundigen of mensen van het middenkader. Clinical leaders zijn bevlogen zorgverleners die goede zorg en begeleiding bieden aan bewoners. Die bevlogenheid inspireert collega’s.

Ze vertalen hun kennis en expertise in warme, persoonsgerichte zorg. Ze zijn wendbaar, hebben verantwoordelijkheidszin, zijn communicatief heel vaardig en tonen hun hart voor bewoners en het multidisciplinaire team.

Een clinical leader in elke zorgverlener?

Clinical leadership wordt vaak enkel geassocieerd met verpleegkundigen. Toch kunnen ook mensen in andere disciplines, zoals zorgkundigen, kinesisten of ergotherapeuten naar voor treden als clinical leaders.

Dat wil niet zeggen dat elke zorgverlener een clinical leader is of er een moet zijn. Toch bezitten veel zorgverleners bepaalde kenmerken van clinical leaders. Het is dan ook een dynamisch concept waarin een zorgverlener zich kan herkennen en kan groeien.

Clinical leaders maken het verschil

Zorgverleners die als clinical leader optreden, tillen de kwaliteit van de zorg naar een hoger niveau. Ze dragen ook bij tot meer gezelligheid en huiselijke sfeer in het woonzorgcentrum.

Daarnaast maken ze een multidisciplinair team sterker. Ze creëren rust en verminderen stress in het team. Ze kijken verder dan wat er binnen hun eigen takenpakket ligt. Ze zijn bereid om bij te springen waar nodig.

‘Clinical leaders tillen de kwaliteit van de zorg naar een hoger niveau.’

“Zo iemand stelt het belang van anderen voorop, zonder zichzelf te verliezen”, zegt een deelnemer aan ons onderzoek. “Er zijn ook mensen die altijd helpen, maar er op den duur zelf aan onderdoor gaan. Nee, de zorgverleners die ik herken als clinical leader kennen hun eigen grenzen heel goed.”

Vertrouwen van anderen

Clinical leaders hebben de intentie om goed te doen en zijn heel mensgericht. Op een integere en hartelijke manier zijn ze zorgzaam en warm. Ze tonen oprecht interesse in anderen en creëren ruimte om met emotie en gevoel naar een verhaal te luisteren.

Zo getuigt een medewerker over een bezoeker die met tranen in de ogen naar de verpleegpost kwam. “Hij was geschrokken van de agressieve reactie van zijn moeder, die lijdt aan dementie. Eigenlijk had mijn collega geen tijd om met die man te praten, maar ze ging zitten en nam de tijd om over die situatie te praten.”

‘Bewoners twijfelen er niet aan om aan hen eens iets extra te vragen.’

Clinical leaders vinden relaties waardevol en zetten in op oprechte en warme interacties. Deze zorgverleners stralen een grote nabijheid uit. Mensen voelen dat ze bij hen terecht kunnen en hen kunnen vertrouwen. “Ze zijn toegankelijk en betrokken bij het leven van de bewoners. Bewoners twijfelen er ook niet aan om aan hen eens iets extra te vragen.”

Betekenisvol gesprek

Clinical leaders zijn door hun communicatieve vaardigheden sterk in het contact met anderen. Ze houden van dialoog en gaan zitten voor een betekenisvol gesprek. Ze nemen graag tijd om actief te luisteren en zijn oprecht benieuwd naar het verhaal van bewoners, familieleden en collega’s.

Ze passen hun communicatiestijl vlot en correct aan aan verschillende situaties en betrokkenen. Is er een probleem, dan spreken ze anderen daarop aan. Ze gaan conflicten niet uit de weg. Ze geven feedback, maar maken ook heldere afspraken en geven anderen erkenning door hen positief te bekrachtigen.

Zoals een deelnemer aan het onderzoek het verwoordde: “Ze krijgen van collega’s het ongeschreven mandaat om iets te zeggen. Bijvoorbeeld een compliment, maar evenzeer het benoemen als er iets minder goed gaat. Dat wordt van hen aangenomen en gewaardeerd.”

Routines doorbreken

Clinical leaders zijn wendbaar. Ze zijn ruimdenkend waardoor ze zich gemakkelijk kunnen aanpassen en omgaan met veranderingen. Ze durven routines doorbreken. “Ze zijn zich ervan bewust dat het niet altijd zo moet zijn zoals het momenteel is.”

Ze slagen er ook in om niet mee te gaan in een negatieve spiraal. Sterker nog, ze stellen zich neutraal op en buigen een negatief verhaal om door oplossingen te zoeken. Ze tonen durf en komen door hun probleemoplossend vermogen creatief uit de hoek.

‘Ze zijn zich ervan bewust dat het niet altijd zo moet zijn zoals het momenteel is.’

“Ze kunnen relativeren en neutraal blijven als de boel ontploft. Ze zetten een stap achteruit, gaan niet meteen mee in emoties en schieten niet onmiddellijk op alles wat er misloopt”, zei een respondent. “Dat vind ik heel sterk.”

Tijd kunnen nemen

De wendbaarheid van clinical leaders uit zich ook wanneer ze tijd nemen voor anderen. Ze geven spontaan extra aandacht wanneer dat nodig is.

Soms duiken plots extra handen op tijdens een shift, bijvoorbeeld van een bekwame stagiair. Een deelnemer aan het onderzoek vertelt: “Die ene collega grijpt dan meteen de kans om bewoners extra te verwennen door hun benen in te wrijven met bodycrème. Die collega doet dat automatisch, terwijl anderen daar niet aan zouden denken.”

Clinical leaders zijn ook stressbestendig. Ze kunnen beter omgaan met de hoge werkdruk in het woonzorgcentrum.

Grote deskundigheid

Clinical leaders hebben door hun opleiding en werkervaring veel klinische expertise. Ze zijn deskundig en hebben veel interesse in hun werkdomein. Ze staan open om hun expertise en kennis te delen met anderen.

“Ook al sta ik al zo lang in de zorg, toch heb ik nog steeds collega’s waarvan ik zeg ‘verdorie, ik kan daar veel van bijleren’”, vertelt een andere deelnemer aan het onderzoek. “Dat kunnen mensen zijn die al lang op de werkvloer staan, maar vaak zijn het ook mensen die pas van school komen.”

Bewoners centraal

Clinical leaders zijn gericht op de bewoners. Te allen tijde stellen ze hen centraal. Ze slagen erin om het totaalplaatje van bewoner en hun context te zien. Ze empoweren hen. Het is met andere woorden meer dan alleen zorg.

‘Clinical leaders beseffen dat bewoners hier wonen en dat ze niet in hun plaats beslissingen mogen nemen.’

“Clinical leaders letten zowel op het aspect ‘zorg’ als op het aspect ‘wonen’. Zij beseffen dat bewoners hier wonen en dat ze niet in hun plaats beslissingen mogen nemen. Dat lijkt evident, maar het is echt een kunst om de juiste zorg te geven, samen met en op het tempo van bewoners.”

Collegiale zorgverleners

Clinical leaders kunnen goed samenwerken. Ze creëren verbondenheid tussen verschillende teamleden. Ze voelen een groep goed aan en nemen het voor collega’s op. “Dat zijn van die collega’s die de boel bijeenhouden, die ‘de lijm’ zijn.”

Daarnaast kunnen clinical leaders anderen aanzetten tot actie: ze stimuleren, motiveren en beïnvloeden. Ze zorgen dat het team vooruitgaat. Ze helpen collega’s om binnen het team te groeien. Het zijn zorgverleners die anderen empoweren en waar anderen zich aan optrekken.

‘Ze helpen collega’s om binnen het team te groeien.’

Clinical leaders nemen initiatief, zijn ondernemend en resultaatsgericht. Ze durven situaties aan te pakken, beslissingen te nemen en problemen op te lossen. “Het zijn zorgverleners die de bal aan het rollen brengen wanneer dat nodig is.”

Clinical leaders krijgen dingen gedaan door de visie die ze uitstralen. Ze willen vooruit en tonen een hoge betrokkenheid tegenover de plek waar ze werken. Ze gaan een actief engagement aan met de organisatie: ze dragen de visie van de organisatie uit, stellen zich loyaal op, denken mee in het geheel en tonen respect voor de brede organisatie.

Ze kunnen het niet alleen

Er lopen veel clinical leaders rond in onze woonzorgcentra. Toch wordt het concept van clinical leadership nog niet zo benoemd. In ziekenhuizen gebeurt dit wel. Dat is jammer, want als het niet benoemd wordt, kunnen zorgverleners er zich niet van bewust zijn. Ze missen daardoor de kans om zich verder te ontwikkelen als clinical leader.

‘Er lopen veel clinical leaders rond in onze woonzorgcentra. Toch wordt het nog niet zo benoemd.’

Hoe kan je groeien als clinical leader? Essentieel is een omgeving die daartoe kansen biedt. Het begint met een goede communicatie en een open feedbackcultuur in de organisatie. Dat maakt dat zorgverleners zich verbonden voelen en vertrouwen hebben. Het is namelijk belangrijk dat zorgverleners zich gewaardeerd voelen en waardering krijgen voor hun inspanningen. Wanneer daar geen aandacht voor is, kunnen zelfs de meest bevlogen clinical leaders hun engagement en dynamiek verliezen.

Daarnaast betekent een kansrijke omgeving dat zorgverleners in een stimulerende context kunnen werken, waarbij de nadruk ligt op leren. Clinical leaders willen namelijk van elkaar en aan elkaar kunnen leren. Zeker in de ouderenzorg, die vandaag in volle ontwikkeling is.

Unieke identiteit

Er moet ook aandacht zijn voor de ontwikkeling van de unieke professionele identiteit van zorgverleners. Dat wil zeggen dat je niet enkel inzet op kennis en vaardigheden, maar ook stilstaat bij individuele kenmerken en de rollen die iemand opneemt in het team.

Zorgverleners met minder zelfvertrouwen onderschatten zichzelf of voelen zich niet goed in het team. Zij hebben het moeilijk om zich te ontplooien tot clinical leader. Een aanwezige leidinggevende die hieraan aandacht besteedt, is dan ook onmisbaar voor de groei van clinical leaders. Door hun steun groeien bekwame werkkrachten uit tot clinical leaders.

Lees ook

Hoe moet het verder met onze woonzorgcentra?

Tot slot is het samenstellen van een complementair team ook een bevorderende factor. Het instroombeleid speelt hier een grote rol. Zo kunnen teams bewust samengesteld worden en zorgverleners complementair worden ingezet.

“Je moet kijken waar de competenties van je personeel zitten”, legde een leidinggevende uit. “Ik heb iemand die ontzettend praktisch kan denken, maar die moet je bijvoorbeeld geen animatie laten doen. Je moet kijken wie wat kan en wat kan je bij wie naar boven halen. Dan kan je verschillende clinical leaders in je team benoemen, allen op verschillende vlakken.”

Nood aan ondersteuning

Maar dat is geen eenvoudige klus. Bovendien treft de huidige coronacrisis de woonzorgcentra hard. Dit heeft ongetwijfeld een impact op hoe clinical leadership zich presenteert. De kenmerken van een clinical leader worden door deze crisis nog crucialer. Hoe dat tot uiting komt, onderzoeken we momenteel verder.

Dat er nu en na de coronacrisis nood is aan een sterke ondersteuning in woonzorgcentra, lijdt geen twijfel. En als de Vlaamse regering de komende jaren extra zorgverleners in woonzorgcentra aan de slag wil krijgen, is de grootste opdracht daarbij mensen te vinden die deze vacatures kunnen invullen.

Inzetten op clinical leadership door bevlogen zorgverleners te ondersteunen en de onschatbare waarde van deze job in de verf te zetten, is daarbij onmisbaar.