Landbouw versus milieu: ‘Het meest duurzame antwoord op conflict is samenwerking’

Vijandelijkheid

In een open brief richtte een groep bezorgde jongeren zich tot de Vlaamse ministers van Landbouw en Omgeving en de Boerenbond. Ze maken zich zorgen om de vijandelijkheid tussen natuurbeheer en landbouw. Ze vragen een rechtvaardiger systeem dat zowel de boeren als onze natuur vooruithelpt.

‘Strijd om vruchtbare grond: een eeuwenoud en globaal probleem.’

Want landbouw en natuur staan de laatste tijd lijnrecht tegenover elkaar. Boeren protesteren tegen nieuwe wetgeving en tegen natuurverenigingen die landbouwgrond aankopen om deze als natuur te beheren. De natuurverenigingen benadrukken dat natuurherstel essentieel is om uitdagingen zoals overstromingen en droogte aan te pakken.

In Langmark in Oost-Vlaanderen kwam het zo onlangs zelfs tot een grimmige confrontatie tussen boeren en aanplanters van een geboortebos. Boeren verstoorden de plantactie uit vrees dat dit bos de komende jaren zou uitgroeien tot natuurgebied, wat hun landbouwactiviteit in de weg zou kunnen staan.

Van Langmark naar Yola in Nigeria

Zo’n 6.500 kilometer verder, in het oosten van Nigeria, vindt een gelijkaardig conflict plaats. Ook daar staan twee lokale groepen lijnrecht tegenover elkaar omdat ze bezorgd zijn over het behoud van landbouwgrond en de dreiging van veranderingen in landgebruik. Strijd om vruchtbare grond. Een eeuwenoud en globaal probleem.

Nabij de stad Yola drijft een herder zijn vee door het landschap. Het is een continue strijd om eten en water te vinden voor hun dieren. De laatste decennia wordt vruchtbare grond steeds schaarser. Veetelers moeten verder en verder trekken. En waar vandaag wel nog voedsel of water voorhanden is, komen zodanig veel dieren samen dat ook daar het grasland door overbegrazing afneemt.

Bovendien komen koeien, geiten en schapen terecht op stukken grond die begeerd zijn door landbouwers om groenten of graan op te telen. Of het vee vernielt reeds bestaande gewassen. Het gevolg: spanningen tussen veetelers en landbouwers.

Wanneer Nigeria in België in het nieuws komt, gaat het vaak over de terreurgroep Boko Haram. Maar conflicten tussen landbouwers en veetelers maakten de afgelopen jaren meer dodelijke slachtoffers dan het geweld van Boko Haram. Het World Food Program van de Verenigde Naties vat het als volgt samen: “De klimaatcrisis is een dreigende multiplicator. Ze werkt conflicten in de hand, veroorzaakt ontheemding en verergert sociale spanningen.”

Compromis versus samenwerking

“De spanningen tussen veetelers en landbouwers in Nigeria zijn niet nieuw”, benadrukt Fatima Abubakar. Zij is landendirecteur bij de ngo Search for Common Ground in Nigeria. “Maar we zien wel dat toenemende droogte als gevolg van de klimaatverandering het aantal conflicten doet toenemen. Er is meer geweld en er zijn meer dodelijke slachtoffers.”

‘Toenemende droogte als gevolg van klimaatverandering doet het aantal conflicten toenemen.’

Het conflict wordt vaak weggezet als botsing tussen de moslim herders van het Fulani volk en de christelijke landbouwers van het Hausavolk. Al is het lang niet zo simplistisch. Het geweld kan langs etnische en religieuze lijnen plaatsvinden, maar het wordt niet noodzakelijk gedreven door die verschillen. Wat wel zeker is: de nood aan conflictpreventie en bemiddeling neemt toe.

Of het nu gaat om een burenruzie in Vlaanderen of Nigeria, bij elk conflict zijn er vijf manieren op erop te antwoorden. Je kan het conflict zien als een competitie, waarbij er maar één winnaar is. Een andere optie is vermijden. Of je aanpassen aan de vraag van de tegenpartij. Dan is er het compromis, waarbij elke partij water bij de wijn doet, maar niemand echt tevreden is. Het laatste en meest duurzame antwoord is samenwerking. Want pas als iedereen tevreden is en zich achter de uitkomst kan scharen, zal de verandering en dus de vrede standhouden.

Geweld vermeden

Samenwerking staat hoog op de agenda in het Nigeriaanse dorp Shelleng. Elke maand komen bewoners samen om allerlei onderwerpen die leven in hun gemeenschap te bespreken. Een terugkerend fenomeen: iedere maand is er wel een conflict of spanningen te melden tussen landbouwers en veetelers.

Lees ook

Bemiddeling in Rwanda: ‘Mensen zijn veerkrachtig’

De jonge Hauwa Musa, woont de vergaderingen trouw bij als bemiddelaar. Ze woont aan de rand van het dorp samen met haar man en hun kudde. “Er is veel te bespreken vandaag”, legt ze uit. “Verschillende landbouwers melden dat een deel van hun oogst vernield raakte, door duidelijk zichtbare sporen van vee.”

Er wordt duchtig heen en weer gediscussieerd. Een half uur later worden er handen geschud: er werd een akkoord bereikt. Dankzij de rustige bemiddeling van Hauwa, is de eigenaar van de dieren bereid om een schadevergoeding te betalen. Tegelijk werd een corridor afgesproken, een alternatieve route waar hij kan passeren met zijn dieren. “Alweer een conflict opgelost en geweld vermeden”, glimlacht Hauwa.

Bemiddelen kan levens redden

Ook Wonosato Uziel is aanwezig tijdens het buurtoverleg. Een gedreven landbouwersvrouw, gekend in de wijde omgeving als ‘vredesambassadeur’. Haar persoonlijke verhaal vormt de motor achter haar engagement.

‘Er zijn altijd wel zaken te vinden die ons verbinden.’

Enkele jaren geleden was haar man betrokken bij een dispuut met veetelers. Wonosato: “Het liep uit de hand. Hij raakte gewond en werd naar het ziekenhuis gebracht. Ik zocht hem op, maar eenmaal daar besefte ik al gauw: ik moet terugkeren naar het dorp. De gemoederen lopen snel hoog op. Ik wist dat als er niet snel werd ingegrepen, er nog meer slachtoffers zouden vallen.”

En dus repte Wonosato zich terug naar het dorp. Alles wat ze leerde als bemiddelaar paste ze toe. En met succes. Ze kon de gemoederen bedaren en er vielen geen andere slachtoffers. “Er zijn altijd wel zaken te vinden die ons verbinden. Dat is een van de belangrijkste lessen die ik heb geleerd van Search for Common Ground.”

Conflict op zich is geen probleem

Search for Common Ground ontwikkelde een aanpak, de Common Ground Approach, die ze steeds toepast bij conflictbemiddeling. De concrete benadering en gebruikte tools worden aangepast naargelang de context en de aard van het conflict (zoals de taal, culturele gebruiken of schaal van het conflict) maar de krijtlijnen blijven dezelfde.

Eerst en vooral is het onontbeerlijk om het conflict te begrijpen. Wat is de voorgeschiedenis? Wie is er betrokken en wat zijn hun verlangens of noden? Welke externe factoren spelen mee? Vergelijk het met een ijsberg. Slechts een topje is zichtbaar, wat onder het wateroppervlak zit niet. Met andere woorden: wat mensen zeggen en doen is zichtbaar, maar hun verlangens niet altijd. Daarom is een conflictanalyse belangrijk. Het legt alle lagen van een conflict bloot.

‘Een conflict is niet per definitie positief of negatief.’

Andere universele elementen die essentieel zijn bij conflictbemiddeling: respecteer elkaar, luister actief en maak een onderscheid tussen het probleem en de persoon. Tot slot is het belangrijk om te benadrukken dat conflict op zich geen probleem hoeft te zijn.

Een conflict is niet per definitie positief of negatief. Het ontstaat wanneer twee partijen ogenschijnlijk tegenstrijdige belangen hebben. Zo kan een conflict ook een kans bieden om een situatie te verbeteren en mensen dichter bij elkaar te brengen.

Interactieve radio

In het oosten van Nigeria heeft iedereen wel een persoonlijk conflictverhaal. Ook Yusuf Buban, radiopresentator bij Pulaka FM in Yola. Als zoon van een veetelersfamilie was hij enkele jaren geleden getuige van een clash tussen landbouwers en veetelers. Er vielen geen menselijke slachtoffers, maar een deel van de kudde werd gedood.

‘Ik probeer nooit het beschuldigende vingertje te gebruiken.’

“Wanneer je bericht over een conflict, is het niet altijd eenvoudig om ervoor te zorgen dat alle verschillende partijen aan bod komen. Zeker als je je door je achtergrond persoonlijk betrokken voelt”, vertelt de radiomaker. “Maar toch is het iets wat ik consequent tracht te doen op de radio. Ik probeer nooit het beschuldigende vingertje te gebruiken.”

“Bovendien is het fijn om te merken hoe mijn luisteraars mee nadenken. De radioprogramma’s zijn hier namelijk erg interactief. Luisteraars kunnen inbellen om hun ervaringen te delen. Maar daar blijft het niet bij, we zoeken samen naar constructieve oplossingen.”

Vragen over klimaatverandering

Hoewel de gevolgen van klimaatverandering in Nigeria niet langer te ontkennen vallen, maken Nigeriaanse journalisten zich zorgen over de gebrekkige informatie die het publiek daarover bereikt.

Ook Yusuf vertelt dat zijn luisteraars de laatste jaren meer en meer vragen beginnen te stellen over het waarom van de toenemende droogte en de schaarste van grondstoffen.

Lees ook

Buurthuis Posthof: duurzaam sociaal werk zonder opgeheven vingertje

“Niet iedereen legt de link tussen de klimaatverandering en het toenemende aantal conflicten die daarmee gepaard gaan. Maar we horen steeds vaker uitspraken van ouderen als: ‘de ergste overstroming in vijftig jaar’, ‘een ongeziene aaneenschakeling van droge periodes ‘of ‘de regens zijn nog nooit zo onvoorspelbaar geworden.’”

Intussen is Yusufs radioprogramma afgelopen, muziek weergalmt. Maar de discussies gaan door. Via Facebook en WhatsApp blijven reacties binnenlopen. “Een trend die we meer en meer zien”, aldus Yusuf. “Zeker jongeren vinden elkaar via sociale media om ideeën uit te wisselen.”

Online conflictbemiddeling

“In theorie is het goed nieuws dat steeds meer mensen, en specifiek jongeren, zich maatschappelijk engageren en zich rond het thema uiten op sociale media. Al zijn er ook valkuilen. Het is belangrijk om goed te begrijpen hoe we deze platforms effectief kunnen gebruiken en welke belangrijke rol ze spelen rond beeldvorming of vooroordelen”, legt Yele Gisundi Solomon uit.

Yele is een influencer en probeert een aantal aspecten van conflictbemiddeling ook online toe te passen. De meeste mensen aarzelen om te reageren zodra online discussies verhit raken. Weinig mensen voelen zich op hun gemak om deel te nemen.

‘Digitale platforms hebben de kracht om de publieke opinie te beïnvloeden, positief maar helaas ook negatief.’

Influencers zoals Yele helpen internetgebruikers bij het ontwikkelen van vaardigheden om te reageren op online conflicten. “Ik heb onder meer geleerd hoe je sociale media kunt gebruiken om mensen te betrekken bij het maatschappelijke debat en hoe je specifieke vredesboodschappen kan verspreiden. Ook factchecking is belangrijk, of het nu gaat om milieukwesties of politiek. Digitale platforms hebben de kracht om de publieke opinie te beïnvloeden, positief maar helaas ook negatief.”

Lees ook

‘Klimaatactivisten en sociaal werkers kunnen elkaar versterken’

Beide groepen nodig

Wanneer Yele door haar tijdlijn scrolt, toont ze welke berichten ze vandaag nog zal vertalen of delen. Naast vrolijke dansfilmpjes op TikTok, komt ze ook politiek geladen boodschappen tegen. Eentje die ze onmiddellijk deelt, is een video van een gezaghebbende leider die benadrukt dat zowel veetelers als landbouwers een belangrijke rol spelen. “Zowel op economisch als sociaal vlak hebben we beide groepen nodig”, klinkt het.

Of zoals bemiddelaar Hauwa het samenvat: “In zowel het Nigeria van vandaag als het Nigeria van morgen kunnen veetelers en landbouwers niet van elkaar gescheiden worden. We delen hetzelfde stukje land en zijn allebei verantwoordelijk voor vreedzaam samenleven. Het is essentieel dat we met elkaar blijven praten om misverstanden op te helderen en samen constructieve oplossingen te vinden.”