Hilde Van Mieghem: ‘Oudermishandeling is het taboe der taboes’

“Ik ben me nu al een tijd in het thema oudermishandeling aan het verdiepen en ik ben echt geschokt: het is het taboe der taboes. De overheid en de samenleving zien het probleem niet. Wat er binnen een gezin gebeurt, dat is heilig, daar moei je je niet mee.”

“Eigenlijk zou je het zelfs geen taboe mogen noemen, want van een taboe weet men nog dat het bestaat. Als ik mensen op straat zou aanspreken met de vraag ‘Denk jij dat het veel voorkomt dat kinderen hun ouders mishandelen of terroriseren?’, ben ik er zeker van dat meesten ‘Nee’ zouden antwoorden.”

“Absoluut. Signalen vanuit de hulpverlening bevestigen het probleem. Over België zijn er amper cijfers, maar over andere Europese landen hebben we wel cijfers. En we weten ondertussen uit ervaring over onderzoek naar kindermishandeling of partnergeweld dat er weinig verschillen zijn van land tot land.”

‘Als je vraagt: ‘Pleegt jouw kind geweld?’ zegt elke ouder ‘Nee’.’

“Het zal dus deze keer een heel internationale documentaire worden. Hulpverlening en experts zijn hier dun gezaaid. De paar die ik vind, verwijzen me door naar het buitenland. Ook de zoektocht naar ervaringsdeskundigen die willen getuigen leverde voorlopig nog niets op.”

“Als je het hebt over ‘geweld tegen ouders’ gaat de deur meteen dicht. Mensen zien het niet als geweld. Als je vraagt: ‘Pleegt jouw kind geweld?’ zegt elke ouder ‘Nee’. Die wil zijn kind beschermen. De vraag ‘Ben je soms bang van je zoon of dochter?’ of termen zoals grensoverschrijdend gedrag of onhandelbare kinderen maken veel meer los.”

“De loyauteit en onvoorwaardelijke liefde voor het kind, speelt heel erg mee. Ze willen het kind beschermen tegen kritiek, tegen een oordeel. Maar er is ook veel schaamte. De ouder durft er niet mee naar buiten komen omdat ze de schuld bij zichzelf leggen. Ze hebben het gevoel dat ze falen.”

“Nee, de reeks gaat over alle kinderen. Er zijn drie duidelijke groepen. De kinderen en jongeren tot 25 jaar. Dan heb je een hele groep volwassen kinderen die thuis blijven wonen. Niet enkel twintigers, maar ook mensen van pakweg 45 jaar. Ze komen amper hun kamer uit, nemen niet deel aan de samenleving en terroriseren het gezin. Toch slagen de ouders er niet in om het kind op straat te zetten.”

‘Hulpverleners beschrijven schrijnende situaties: ondervoeding, verwaarlozing, eenzaamheid, medicijnen die worden onthouden…’

“En dan heb je mantelzorgers die hun oudere ouders mishandelen. Het gaat om economisch misbruik zoals geld verduisteren of volmachten afdwingen, maar ook over fysiek en verbaal misbruik. Hulpverleners die bij ouderen over de vloer beschrijven schrijnende situaties: ondervoeding, verwaarlozing, eenzaamheid, medicijnen die worden onthouden…”

“Er wordt maatschappelijk sterk ingezet op mantelzorg. En veel mensen willen ook mantelzorg bieden. Maar het is vaak gewoon te zwaar. Of de oudere mensen gaan vanuit hun ziektebeeld over je grens. Als je dan al een zware dag achter de rug hebt, durf je wel eens te brullen. Dat kan heel snel ontaarden in mishandeling. Maar ook de roulerende rekening speelt vaak mee.”

Lees ook

Ouderenmishandeling: ‘De mantel der liefde houdt veel miserie buiten beeld’

“Omdat de ouder het kind vroeger zelf mishandeld of misbruikt heeft zit het kind met zo veel wrok en onopgelost trauma. En plots krijgen ze de macht over de mishandelende ouder. De verleiding is groot om dan de rollen om te draaien. Als je weet dat één op vier kinderen mishandeld wordt, zit je dus met een grote groep die afschuwelijke dingen heeft meegemaakt.”

“Er is veel correlatie tussen kindergeweld, partnergeweld en oudermishandeling. Slachtoffers en daders, het is één kluwen. In een harmonisch doorsnee gezin, waar genoeg aandacht, warmte, liefde en respect is, zal een kind zelden ineens het kot afbreken.”

‘Slachtoffers en daders, het is één kluwen.’

“Ik hoorde bijvoorbeeld het verhaal van een jongen die zijn hele leven moest toekijken hoe zijn vader zijn moeder in de prak sloeg. Als hij zeventien is komt hij op een dag tussen. Hij verdedigt zijn moeder en slaat zijn vader in elkaar. De jongen wordt veroordeeld tot een werkstraf. In de rechtbank wordt niet gesproken over al die jaren dat hij getuige was van partnergeweld. Nee, hij krijgt zelf de stempel ‘mishandelaar’. Wat hij deed is misschien niet goed te keuren, maar wel te verstaan.”

“Ik heb een helse jeugd gehad. Ik ben opgegroeid in een gezin waar gewelddadigheid bijna een manier van communiceren was. Brullen, roepen, slaan… het was bij ons dagelijkse kost. Ik zal nooit vergeten dat ik aan mijn vader vroeg: ‘Waarom maken jullie zoveel ruzie?’ ‘Dat is liefde, schat’, antwoordde hij.”

‘Ik heb een helse jeugd gehad.’

“Grootgebracht worden met het idee dat geweld gelijk is aan liefde, is echt niet oké. Ik was een heel gevoelig kind en voelde feilloos aan dat het niet klopte. Dat is niet de manier om in een gezin met elkaar om te gaan. Al van jongs af aan heb ik besloten om daarover te spreken. Het is mijn missie. Ik deed het eerder in films, dan in interviews en nu met de docureeks.”

“Ik wil mensen aan het denken zetten. Het taboe rond intrafamiliaal geweld doorbreken en het thema bespreekbaar maken. Dat moeten we doen voorbij schuld en boete. Want we zitten allemaal vast in de schuldvraag, maar er is geen schuldige. Die beschuldigende manier van praten over dit onderwerp, zet ons helemaal klem.”

“We moeten intrafamiliaal geweld aanpakken. Als er één iets is waar ik steeds bozer om word, is het faciliteren van intrafamiliaal geweld door het niet te willen zien en het niet te willen aanpakken. Nochtans ligt het aan de basis van zo veel andere problemen.”

“Geweld kan niet. Punt. Tot dat inzicht moeten we komen. Wat de ander ook doet of in het verleden gedaan heeft, geweld kan niet. Zoek een andere manier om je probleem op te lossen. Maar alleen al aan de discussie over de pedagogische tik merk je dat we er nog niet zijn. Er is nog steeds geen consensus dat we elke vorm van geweld moeten bannen. Integendeel, we leven in een zeer gewelddadige wereld.”

‘Men zet miljoenen in voor de war on drugs, terrorisme, misbruik van werkloosheid, maar voor hulp aan gezinnen is geen geld.’

“Ik wil dus echt aan de alarmbel trekken: als we een minder gewelddadige maatschappij willen, met minder zelfmoorden, depressies, verslaving, werkverzuim, dan zullen we ons moeten bezighouden met intrafamiliaal geweld. Gezinnen zijn de hoeksteen van onze samenleving, maar ze worden compleet verwaarloosd. Men zet miljoenen in voor de war on drugs, terrorisme, misbruik van werkloosheid, maar voor hulp aan gezinnen is geen geld.”

“Absoluut, daar investeert men in België veel te weinig in. Niet inzetten op daders is hetzelfde als aan symptoombestrijding doen. Want bij hen zit het probleem net. Natuurlijk moeten slachtoffers geholpen worden. Maar als je het probleem echt wil aanpakken, moet je met daders aan de slag. Waarom doet die dader dit? Wat heeft die zelf meegemaakt? Daar moeten we inzicht in krijgen. Zo lang je hen blijft demoniseren en in kerkers opsluit, los je niets op.”

“Het is heel zwaar en maakt veel in me los. De voorbije twee jaar trok ik na de reeks telkens voor een paar maanden naar Italië om daar in absolute isolatie en stilte door te brengen. Telkens moet ik een week of twee slapen om bij te komen. Om de reeks van me af te schudden.”

‘Ik ben een documentairemaker, geen therapeut of hulpverlener.’

“Ik zorg ook dat ik in het buitenland ben als het programma op tv komt. Ik ben een documentairemaker, geen therapeut of hulpverlener. Gesprekken op straat over de reeks, kan ik niet aan.”

“Eerlijk? Dit jaar ben ik met veel weerzin terug begonnen. Ik heb gedacht aan een sabbatjaar, maar nu na vier weken research, ben ik er weer helemaal door gebeten. Ik weet terug waarom ik dit doe. Meer dan andere jaren is het ook een extreme uitdaging omdat oudermishandeling zogezegd niet bestaat.”

Lees ook

Volwassen thuiswonende zonen met problemen: ‘Iemand moet hen bij het handje nemen’

“Deze reeks is dus zo verschrikkelijk nodig. Wetenschappers die er rond willen werken, vallen telkens uit de boot als ze middelen aanvragen. De weinige hulpverlening die bestaat is ondergefinancierd. Dat wil ik veranderen. Iedereen die ik spreek die met dit thema bezig is, is zo blij dat ik deze reeks ga maken. Ze zitten erop te wachten.”

“Ik ben dat momenteel aan het overwegen. Maar ik hoop dat ik mensen vind die wel openlijk willen getuigen, liefst samen met hun kind. Ik wil allebei de stemmen aan bod laten komen. Want ik wil niet over ‘daders’ versus ‘slachtoffers’ spreken. Wel over de dynamiek tussen ouder en kind.”

‘Ik ga niet voor sensatie.’

“Ik zoek dus mensen die hulp hebben gekregen, hun leven een nieuwe wending hebben gegeven en daarover willen vertellen. Voorbij schuld en boete. Wie de vorige reeksen zag, weet dat ik niet ga voor sensatie. Het gaat niet over wat er exact gebeurde. Het gaat over wat het met je deed, hoe wanhopig je was en hoe je hulp gevonden hebt.”

“Ze hebben het als zeer helend ervaren. Ze kregen voor het eerst erkenning. Mensen in hun omgeving beseffen eindelijk wat ze hebben meegemaakt. Er wordt niet meer over hen geoordeeld. Partners reageren: ‘Nu begrijp ik waarom je je dikwijls zo eenzaam voelt’. Of vrienden zeggen: ‘Man, wat jij hebt meegemaakt, ik was je vriendin en zag het niet. Het spijt me.’”

“Ik hoor hen nog regelmatig. Hun dankbaarheid is enorm. Ook andere mensen, die ik niet gesproken heb, maar die hetzelfde meemaakten, bedanken mij. Sommigen hebben op hun zeventigste voor het eerst durven spreken, door het programma. Dat is ook dankzij die getuigen. Ze zijn helden.”

‘Als we samen het taboe op oudermishandeling kunnen doorbreken, gaat dat heel veel teweegbrengen.’

“Natuurlijk is het spannend om je verhaal op tv te vertellen. Maar wij zijn er om hen daarbij te ondersteunen. Continu, ook nadat het uitgezonden is, zorgen wij voor hen. Ik vind het belangrijk om te onderstrepen voor mensen die zouden willen getuigen dat de uitkomst zeer positief is. Ik begrijp hun schaamte, ik begrijp hun loyauteit naar het kind. Daarom willen we hen samen aan het woord laten. Maar als we samen het taboe op oudermishandeling kunnen doorbreken, gaat dat heel veel teweegbrengen.”

“Meteen na de eerste aflevering kreeg ik een uitnodiging van Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke. Ook andere politici pikken het thema op. Ik werd uitgenodigd op een hoorzitting in het Vlaams parlement over kindermishandeling. Alle partijen waren aanwezig. Dat vond ik belangrijk: het is een meta-thema. We moeten hier met z’n allen iets aan doen, wat je politieke kleur ook is.”

‘We moeten hier met z’n allen iets aan doen, wat je politieke kleur ook is.’

“Ook na de reeks rond partnergeweld kwamen er enorm veel reacties. Ik ben dus optimistisch. Voordien leefde het thema van intrafamiliaal geweld niet of nauwelijks, maar stilletjes komt er wat beweging in. Men begint erover na te denken. Het is mijn missie om het thema aan te kaarten, maar ik zal blij zijn als anderen de fakkel overnemen en ik het kan afsluiten.”