Daan Seghers werkt met mensen met gedragsproblemen: ‘Ik zie te veel collega’s verdrinken’

Droomjob

Daan Seghers (36) heeft een passie: de natuur. Volwassenen met een ernstige verstandelijke beperking genieten mee van die gedrevenheid: in Sint-Kruis-Winkel, een plattelandsdorpje nabij Gent, laat hij de boerderij van vzw Kompas op volle toeren draaien.

‘Na mijn open brief kreeg ik veel reacties, vanuit alle hoeken en werkterreinen. Daar schrok ik van.’

Daan windt er geen doekjes rond: “Ik heb een droomjob, vooral omdat mijn hart ligt bij mensen met zware zorgnoden. Ik kan me niet voorstellen dat ik ooit iets anders zou doen.”

Toch tempert hij dat enthousiasme, uit schroom voor collega’s die in leefgroepen moeilijk werk verrichten. Daan ziet ze afhaken en maakt zich zorgen over de toekomst van langdurige en intensieve zorg voor kwetsbare mensen. “Na mijn open brief kreeg ik veel reacties, vanuit alle hoeken en werkterreinen. Daar schrok ik van.”

Moervaart

Kompas vzw heeft een breed aanbod voor mensen met een beperking. Zij kunnen op verschillende sites terecht voor wonen, werken en vrije tijd. Hier vind je niet alleen dagbesteding of residentiële woonvormen. Kompas is ook de stuwende kracht achter een groot werkatelier, een museumcafé en sociaal restaurant Villa Ooievaar.

Daan werkt bij ‘Moervaart’, een moderne residentiële site voor veertig volwassenen met gedrags- en emotionele problemen. De achtergrond van al die mensen is heel gevarieerd. Hun gedragsproblemen zijn het gevolg van een aangeboren of niet-aangeboren hersenletsel. Sommigen belanden hier na een ernstig ongeval. Anderen werden justitieel geplaatst, nadat in de gevangenis of het forensisch psychiatrisch centrum bleek dat ze daar niet thuishoorden. Door hun zorgafhankelijkheid zullen velen hier wonen tot hun levenseinde.

Daan: “Ik besef maar al te goed dat ik op mijn boerderij in een uitzonderlijke situatie werk. Elke dag geef ik enkele mensen het moment van hun leven. Zijn we het op de boerderij even beu, dan gaan we naar het bos.”

‘Collega’s in de leefgroep hollen van het ene incident naar de andere crisis.’

“Maar stap ik enkele meters verder de leefgroepen in, dan bots ik op een andere realiteit. Mijn collega’s hebben niet de ruimte om ’s morgens aan tafel rustig te overleggen hoe de dag zal verlopen. Ze hollen van het ene incident naar de andere crisis.”

“Naast de vele fijne momenten, is dat een onvermijdelijk onderdeel van het werken met deze groep. Maar het weegt zwaar, dus wordt bewust gewerkt in kleine leefgroepen van maximaal zes bewoners.”

“De feiten spreken voor zich: van de grote groep collega’s die acht jaar geleden mee aan de start van de Moervaart stonden, schieten er nog drie over. Ik ben 36 jaar jong en toch ben ik hier al een ancien. Begeleiders die nog aan boord zijn, zijn geen enkel moment gerust. Geregeld worden ze tijdens een vrij weekend gebeld om in te springen in een leefgroep. Het water staat hen al ver boven de lippen.”

‘Ik ben 36 jaar jong en toch al een ancien.’

“Collega’s die na minder dan een jaar opnieuw vertrekken zijn geen uitzondering. Dat komen en gaan, is lastig voor bewoners en ondermijnt de kwaliteit van zorg. Mijn liefde voor deze unieke job en de overtuiging dat we voor kwetsbare mensen het verschil maken, maken dat ik boos en ongerust ben.”

“Door een leefgroep te sluiten, neem je enige druk van de ketel. Voorlopig konden we dat bij ons voorkomen door collega’s in te schakelen die in de ambulante opvang en begeleiding werken. Maar dat is slechts een pleister op een gapende wonde.”

‘Collega’s die na minder dan een jaar opnieuw vertrekken zijn geen uitzondering.’

“Het sluiten van een leefgroep heeft voor deze bewoners verschrikkelijke gevolgen. Sommigen missen de ondersteuning van familie en vrienden. Zonder leefgroep belanden ze, ondanks een ernstige gedragsproblematiek, letterlijk op straat.”

“Tien jaar geleden konden werkgevers voor elke vacature kiezen tussen verschillende sterke kandidaten. Vandaag is dat helemaal anders. Elke dag lees je noodkreten van organisaties die verbijsterd vaststellen dat op vacatures nog amper gereageerd wordt.”

‘Hier vallen geen succesverhalen te rapen van mensen die na een intensieve revalidatie opnieuw aan de slag kunnen.’

“Op een arbeidsmarkt waar alle zorgorganisaties op zoek zijn naar nieuwe medewerkers, hebben diensten die werken met mensen met ernstige gedragsproblemen het extra moeilijk. De toekomstperspectieven en inclusiekansen van onze bewoners zijn beperkt. Hier vallen geen succesverhalen te rapen van mensen die na een intensieve revalidatie opnieuw aan de slag kunnen. Het is begrijpelijk dat begeleiders die langs alle kanten bevraagd worden, kiezen voor minder zware zorgcontexten.”

Komt dat probleem van werkdruk en personeelstekort plots uit de lucht gevallen?

“Vroeger was het anders. Na een heftige periode, volgde er rust. We wisten bijvoorbeeld dat de zomervakanties zwaar waren: onze bewoners bleven hier en medewerkers gingen op vakantie. Dat zette druk op de leefgroepen. Maar na de zomervakantie ebde die weg en konden we herademen.”

‘Sinds corona is het anders. Er zijn geen periodes meer om even naar zuurstof te happen.’

“Sinds corona is het anders. We hadden gehoopt dat na deze pandemie de storm zou gaan liggen, maar de druk op de leefgroepen blijft voortdurend hoog. Er zijn geen periodes meer om even naar zuurstof te happen. En dus geraak je in ademnood, zeker wanneer je als jonge mens deze job moet combineren met een eigen gezinsleven. Ik zie te veel collega’s verdrinken en andere oorden opzoeken.”

“Vanuit dat gevoel kroop ik inderdaad in de pen, als een onomwonden alarmkreet. Ik heb het gevoel dat als er nu niet fors wordt tussengekomen, er een implosie van de zorgsector zal volgen.”

“Dat gevoel van uitzichtloosheid werd nog versterkt toen onze directie onrustwekkende cijfers deelde. Het jarenlang niet indexeren van de werkingskosten, de stijgende energiekosten en torenhoge inflatie zetten zorgorganisaties met de rug tegen de muur. Er is geen financiële ruimte meer.”

‘Zowel begeleiders als directieleden strijden om te overleven, elk op hun manier. Dat kan toch niet?’

“De boodschap was helder: er is geen budgettaire ruimte om de druk op leefgroepen weg te nemen. Integendeel, er zal bespaard moeten worden, ook in de begeleiding van mensen. Zowel begeleiders als directieleden strijden om te overleven, elk op hun manier. Dat kan toch niet?”

“Enkele jaren geleden gooide men de financiering van zorg voor personen met een beperking over een andere boeg. De ambitie van die persoonsvolgende financiering klinkt mooi: versterk de autonomie van de gebruiker door het zorgbudget bij hem leggen en niet bij de voorziening.”

‘Voor sommigen is persoonsvolgende financiering een zegen, voor anderen een hel.’

“Maar wat zien we op het terrein? Voor sommige mensen met een beperking is die financiering een zegen, voor anderen een hel. Ik las op Sociaal.Net heel graag het verhaal van Nadia Hadad, de burgerlijk ingenieur die vertelt dat er voor haar een nieuwe wereld opengaat, dankzij haar persoonlijke assistent.”

“Maar de mensen waarmee wij werken zijn minder mondig, vaak zwak omringd en zwaar zorgbehoevend. Zij betalen daar de prijs voor. De verliezers van dit financieringssysteem zitten in ons kamp. Zij hebben weinig keuzemogelijkheden: als ze hier niet tevreden zijn, resten er weinig alternatieven. Deze groep mensen wordt op weinig plaatsen met open armen ontvangen.”

Lees ook

Persoonsvolgende financiering: ‘Hulpverleners willen geen ondernemers worden’

“Bovendien is het budget ontoereikend voor mensen die zeven dagen op zeven zorg nodig hebben. Om dat gat dicht te rijden, rekent de overheid op familie, vrienden en buren, bijvoorbeeld voor opvang tijdens het weekend en vakanties. Maar onze bewoners hebben dat netwerk vaak niet of het netwerk is niet in staat om met deze zware problematiek om te gaan.”

“Overal zijn er noden en tekorten: in de kinderopvang, scholen en woonzorgcentra. Maar zij hebben lobbymachines om dat minstens kenbaar te maken. De groep mensen waarmee wij werken, hebben dat niet. Wie gaat er in Brussel duidelijk maken dat onze bewoners de dupe zijn van een financieringsmechanisme of het personeelstekort voor hen nog zwaarder weegt?”

‘Wie gaat er in Brussel duidelijk maken dat het personeelstekort voor onze bewoners nog zwaarder weegt?’

“Onderzoekers kunnen dat allemaal staven en beamen, maar daardoor verandert er nog niks. Daarom vind ik het mijn taak om stevig op tafel te kloppen. Dat is cruciaal omdat wij, hulpverleners, vaak de enigen zijn die deze kwetsbare mensen nog omringen.”

“Die strategie sluit aan bij de vermaatschappelijking van zorg. Ook die visie straalt een mooie en sterke boodschap uit.”

“Maar ook hier geldt dat dit alleen werkt voor bepaalde doelgroepen, en helaas niet voor de mensen waarmee wij werken. Want bij dat delen van zorg bots je vroeg of laat op de begrensde draagkracht van onze samenleving. Kijk naar mensen met ernstige dementie of mensen met voortdurende psychotische opstoten en waanideeën. Ook voor hen zijn eigen afdelingen in woonzorgcentra of psychiatrische ziekenhuizen noodzakelijk. De samenleving is niet klaar om deze mensen warm te onthalen in de buurt of op het dorpsplein.”

“Omgaan met ernstige gedragsproblemen is bijzonder moeilijk. Je ziet dat vooral bij mensen met een niet-aangeboren hersenletsel, bijvoorbeeld als gevolg van een trombose of ernstig ongeval. Zo’n hersenletsel verandert ook de persoonlijkheid van mensen. Ik bewonder de familieleden die hier trouw op bezoek blijven komen. Maar veel collega’s, vrienden of buren haken af. Dat is de harde realiteit.”

‘Het beeld van de buurman die een fietstocht maakt met een van onze mensen is te romantisch.’

“Vanzelfsprekend doen we pogingen om bruggen te bouwen. We ruimen in onze buurt het zwerfvuil op en proberen vrijwilligers te betrekken. Maar het beeld van de buurman die een fietstocht maakt met een van onze mensen is te romantisch. Zonder enige aanleiding kunnen situaties plots escaleren. De omgeving kan dit gedrag niet plaatsen en mensen reageren angstig. Dan heb je professionals nodig die dat opnieuw in goede banen krijgen.”

“Gelukkig genieten veel andere zorgbehoevende mensen van de mooie kanten van inclusie en vermaatschappelijking. Maar de realiteit van begeleiders die werken met mensen met zeer zware zorgnoden is anders. Of je dat nu wil of niet, isolement en uitsluiting zijn hier onvermijdelijk. Dat probleem wordt heel groot als niemand zich zorgen maakt zolang ze als ‘eilandbewoners’ onzichtbaar en rustig blijven.”

‘Of je dat nu wil of niet, isolement en uitsluiting zijn onvermijdelijk voor deze mensen.’

“Daarom moeten we dringend hard op tafel slaan en beleidsmakers de realiteit van onze job tonen. Want een nuchter en eerlijk beleid koestert sociale professionals die deze opdracht zo goed mogelijk proberen te vervullen.”

“Ik ben een bewogen opvoeder, geen professor of minister van welzijn. Afhakende collega’s, veel zand in de machine van leefgroepen of het onvermijdelijke isolement van de meest zorgbehoevende mensen: het zijn allemaal complexe problemen die velerlei oplossingen vragen. Ik dacht er al veel over na, sprak met jan en alleman en kroop in mijn pen. Maar ik heb geen pasklaar antwoord.”

Lees ook

‘Anders kijken naar inclusie is ruimte maken voor goed samen leven’

“Misschien helpt het om te beginnen waar de nood het hoogst is. Als je niet kan garanderen dat begeleiders in het weekend even op adem kunnen komen of op hun verlofdag niet gebeld zullen worden om toch dienst te doen, dan weet je waar je eerst de uitslaande brand moet blussen. Doe dat door deze fantastische maar aartsmoeilijke job met alle mogelijke middelen te waarderen.”