‘Een Soteriahuis is een betere plek voor mensen met een psychose’

Redding en bescherming

Een Soteriahuis is een huis in een dorp of de stad waar een kleine groep jongvolwassenen samenleeft. Ze delen er de ervaring van een psychotische crisis. In zo’n huis heerst een aangename, huiselijke sfeer. Het is een veilige en rustgevende omgeving met permanente aanwezigheid van twee teamleden.

‘In Vlaanderen zijn er nog geen Soteriahuizen.’

‘Soteria’ is Grieks voor verlossing, redding. Soteriahuizen zijn een beschermende, therapeutische gemeenschap waar bewoners en teamleden verantwoordelijkheid dragen voor het reilen en zeilen van het huis. Ze nemen samen dagelijkse taken op, in nauwe verbinding met familie en vrienden.

Vlaanderen blijft achter

Het eerste Soteriahuis werd in 1971 opgericht in San Francisco, Verenigde Staten. Later volgden het Duitstalig gedeelte van Europa, Israël, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en de Scandinavische landen. Pionier en voorbeeld in Europa is het Soteriahuis in Bern, Zwitserland.

Die verschillende initiatieven leverden veelbelovende ervaringen op. Bij een psychotische crisis is een Soteriahuis een sterk alternatief voor een opname in een psychiatrisch ziekenhuis. Een herstelgerichte kijk sluit naadloos aan bij recente ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidzorg.

Maar helaas: in Vlaanderen zijn er nog geen Soteriahuizen.

Vlaamse Werkgroep Soteriahuizen

Om daar verandering in te brengen, werd in 2020 in de schoot van Psyche vzw de Vlaamse werkgroep Soteriahuizen opgestart. Deze werkgroep bestaat uit professionelen uit de geestelijke gezondheidszorg, mensen met eigen ervaring en mensen met familie-ervaring.

Ook Similes, de organisatie die familie en naasten van psychisch kwetsbare mensen ondersteunt, droeg haar steentje bij om dit pleidooi te versterken. Samen organiseerden ze eerder dit jaar vijf infomomenten met 350 belangstellenden en vijftien sprekers. Conclusie? Een Soteriahuis is een betere plek voor mensen met een psychose. Ook in Vlaanderen moeten Soteriahuizen de huidige psychosezorg aanvullen.

Huis met visie

Het zijn niet uitsluitend de huizen op zich, maar ook het anders kijken naar psychose, die het verschil maken. Want nog steeds staat in het denken en handelen rond psychose het idee van een ziekte centraal: de patiënt is ziek. Hij moet ziekte-inzicht krijgen en kan genezen met medicatie.

‘Een klassieke ziekenhuissetting is zo georganiseerd dat het gewone leven veraf is.’

De persoon die een psychotische crisis doormaakt, wordt gezien als vreemd en onbetrouwbaar. Een klassieke ziekenhuissetting is daarom zo georganiseerd dat het gewone leven veraf is. Mensen verblijven op een gesloten afdeling, de keuken gaat op slot, er wordt een dag- en nachtritme opgelegd, wandelen en koken worden therapeutische activiteiten.

Ook de behandeling en de omgeving van een ziekenhuis zijn vreemd. Het staat veraf van het leven thuis. Dat versterkt de vervreemding die de psychotische persoon ervaart.

Traumatiserende zorg

De gevolgen zijn voorspelbaar: veel mensen ervaren de huidige psychosezorg als weinig helpend tot ronduit traumatiserend, zeker als er sprake is van dwang. Slechts een minderheid kan zich vinden in het idee dat ze een gebrek aan ziekte-inzicht hebben.

Lees ook

'We moeten anders kijken naar een psychose'

De meeste mensen met een psychose storen zich aan het feit dat er niet wordt geluisterd naar hun bijzondere ervaringen en velen ervaren negatieve bijwerkingen van de medicatie.

Poging tot herstel

Een psychose kan ook anders begrepen worden: als een natuurlijke reactie op een heftige gebeurtenis, bijvoorbeeld een trauma. Het is een spontane poging om gezond te blijven, voor zichzelf te zorgen, zichzelf overeind te houden. Kortom, een poging tot herstel. De reacties in een psychose zijn niet altijd zo vreemd, maar ook logisch en normaal.

‘De meeste mensen met een psychose storen zich aan het feit dat er niet wordt geluisterd naar hun ervaringen.’

Bij een psychose rapporteert een grote meerderheid van de mensen een trauma in de voorgeschiedenis. De vragen ‘Wat is er gebeurd?’ of ‘Wat heb je meegemaakt?’ staan dan centraal. Je bent niet ziek, maar er is iets gebeurd.

Zoeken naar verbondenheid

Als we op deze manier naar een psychotische crisis kijken, is het evident dat we de zorg ook anders moeten organiseren. Centraal staat de zoektocht naar verbondenheid. Verbinding in taal, in tijd, met zichzelf, met familie, met vrienden, met begeleiders en met de maatschappij.

Deze benadering ziet de persoon in crisis niet als zieke, maar als een persoon met een identiteit, met een geschiedenis, met een netwerk. Niet als patiënt, maar als mens die we moeten beluisteren en begrijpen vanuit een ‘niet weten’, met aandacht voor andere dingen dan klachten.

Grotere tevredenheid

Een Soteriahuis straalt deze benadering uit. Hier geen experten-hulpverleners die de patiënt via psycho-educatie ‘leren’ wat het probleem is. Wel begeleiders die aandachtig luisteren en proberen te begrijpen wat er gebeurd is. Of bij een crisis troostend nabij zijn, zoals een moeder bij haar huilende baby.

‘Medicatiebeleid verloopt steeds in overleg met de bewoner zelf.’

De gevolgen van deze eenvoudige doch radicaal andere benadering zijn immens. Er is een veel grotere tevredenheid bij de personen die een psychose doormaken. Naasten worden actief betrokken en door de kleinschaligheid is er weinig omkaderend personeel nodig. Het huishouden wordt door alle bewoners en teamleden samen gedragen. Overleg wordt beperkt zodat teamleden vooral nabij kunnen zijn.

Minder medicatie en afzondering

Medicatiebeleid verloopt steeds in overleg en in consensus met de bewoner zelf. Gevolg: herstel verloopt met veel minder medicatie.

Afzondering of iedere andere vorm van dwang is helemaal niet aan de orde. In een Soteriahuis is er wel een ‘soft room’, waar mensen terechtkunnen als ze acuut psychotisch zijn, maar steeds blijft er dan iemand bij de persoon, dag en nacht.

Lees ook

‘Ons gezondheidssysteem discrimineert wie psychisch kwetsbaar is’

Psychotische belevingen worden uit de abnormaliteit gehaald en benaderd als een normale en logische reactie op extreme gebeurtenissen. Het zelfbeeld en de identiteit van de persoon blijft zo beter bewaard. Deze aanpak is meer duurzaam: er is minder herval en de langetermijnresultaten zijn beter.  Ook de Wereldgezondheidsorganisatie vermeldt ze in een gids voor een nieuwe zorgcultuur als goede zorgpraktijk.

Helaas staat de Vlaamse realiteit haaks op deze inzichten en vaststelling. Het is onbegrijpelijk dat deze beloftevolle Soteriahuizen bij ons niet van de grond geraken. Waarom blijven talmen?