Persoonsvolgende financiering: ‘Op papier is er keuzevrijheid, in de praktijk draait dat vaak anders uit’

Stap vooruit

Bij de invoering van persoonsvolgende financiering kregen 24.000 mensen met een handicap plots een persoonsvolgend budget. Mensen met een handicap werden plots ‘budgethouders’. Ze verbonden zich in budgethoudersverenigingen, onder andere Onafhankelijk Leven.

‘Mensen met een handicap werden plots budgethouders.’

Onze gesprekken met budgethouders bevestigen dat persoonsvolgende financiering voor hen een heel belangrijke stap vooruit is. Mensen met een beperking ervaren heel wat voordelen van het nieuwe systeem.

Zelf kiezen

Mensen met een handicap hebben nu de regie over het eigen leven in handen. Ze kunnen zelf de zorg en ondersteuning inkopen die ze nodig hebben. Dat ondersteunt een samenleving waarvan iedereen volwaardig deel uitmaakt, ook mensen met een handicap.

Waren zorggebruikers vroeger afhankelijk van hun zorgaanbieder, dan kunnen ze vandaag van zorgaanbieder veranderen als ze dat willen. Hun zorgbudget nemen ze gewoon mee. Ze kiezen ook zelf hoe dat budget uitgekeerd wordt: in cash, als voucher of een combinatie van beide.

Gevarieerde zorgaanbieders

Ook aan de kant van de zorgaanbieders is er variatie: budgethouders kunnen aankloppen bij vergunde en niet-vergunde zorgaanbieders.

De eerste, bijvoorbeeld een dienst voor dagondersteuning, heeft een vergunning van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) om te werken met een persoonvolgend budget. De tweede, bijvoorbeeld een mantelzorger of zelfstandig werkend persoonlijk assistent, heeft zo’n vergunning niet.

Meer keuze

Door die revolutie is het zorgaanbod de voorbije jaren groter en diverser geworden. De keuzemogelijkheden nemen toe. Veel zorgaanbieders stemmen hun aanbod nog beter af op de vraag van mensen met een handicap.

‘Hoe haal ik het maximum uit mijn budget?’

En budgethouders met dezelfde zorgzwaarte krijgen nu ook hetzelfde zorgbudget. Of ze kiezen voor cash of een voucher speelt daarbij geen rol. Enkel de overheadkosten verschillen: die zijn hoger bij vergunde zorgaanbieders. Maar voor de gebruiker heeft dit verder geen gevolgen.

Kwaliteit van leven

Hoe draagt een eigen budget bij tot een beter leven? Hoe haal ik het maximum uit mijn budget? Hoe kan ik zelf maximaal de touwtjes in handen houden? Hoe zorg ik ervoor dat ik de ondersteuning krijg die ik nodig heb?

Met dit financieringssysteem hebben mensen met een handicap de kans om op zoek te gaan naar het antwoord dat het best bij hen past.

Werk aan de winkel

Toch zitten er ook nog heel wat haken en ogen aan dit financieringssysteem.

De procedure om een persoonsvolgend budget aan te vragen, is hopeloos ingewikkeld. Na een uitputtende procedure ontvangen veel mensen met een handicap eindelijk de verlossende brief. Helaas: die meldt meestal dat je wel recht hebt op een budget, maar er jammer genoeg geen geld is.

‘De procedure is hopeloos ingewikkeld.’

Toch moest die grote groep van mensen vooraf een uitgebreid ondersteuningsplan opstellen. Maar al die energie en hoop leveren weinig op. Want voor wie, net als 20.000 meerder- en minderjarigen, jarenlang op een wachtlijst belandt, is het nutteloos om zorg- en ondersteuningsnoden in kaart te brengen.

Duidelijke informatie nodig

Ook de wettelijke regeling van persoonsvolgende financiering stond niet meteen op punt. Om het systeem bij te sturen, volgden besluiten en wetten elkaar snel op.

Die voortdurende wijzigingen zorgen voor veel onduidelijkheid en onzekerheid bij. Wat vandaag zus is, kan morgen zo zijn. Budgethouders hebben nood aan heldere en toegankelijke informatie.

‘Wat vandaag zus is, kan morgen zo zijn.’

En alsof het allemaal nog niet ingewikkeld genoeg is, hebben minderjarigen met een beperking een eigen systeem: het persoonlijk assistentiebudget (PAB). Dat wordt best zo snel mogelijk afgestemd op het financieringssysteem dat geldt voor volwassenen. Die vereenvoudiging zou zowel de overheid als de budgethouders ten goede komen.

Moeilijke onderhandeling

Budgethouders die al ondersteuning krijgen van een voorziening zijn vaak ontevreden over de omschakeling. Op papier is er keuzevrijheid, in de praktijk draait dat vaak anders uit.

Willen ze hun overeenkomst aanpassen en hun budget gebruiken om zelf keuzes te maken? Dan verliezen ze het recht op zorgcontinuïteit. Er is geen garantie meer dat de zorg nog mogelijk is met het toegewezen budget. Bovendien zijn de overeenkomsten van zorgaanbieders vaak complex en weinig transparant. Zorggebruikers weten vaak niet voor welke zorg ze betalen en hoeveel ze betalen.

‘Zorggebruikers weten vaak niet voor welke zorg ze betalen.’

Budgethouders staan in een moeilijke onderhandelingspositie: soms zijn zelfs kleine aanpassingen zoals een andere invulling van therapie of dagbesteding niet bespreekbaar. Over de kostprijs valt al helemaal niet te onderhandelen.

Budgethouders aarzelen om te zeggen wat ze graag anders willen. De afhankelijkheid van wat de zorgaanbieder aanbiedt, blijft groot.

Goede praktijken in de kijker

Toch zijn er veel mooie voorbeelden.

Heel wat zorgaanbieders stellen de budgethouders echt centraal. Heel wat voorzieningen geven die budgethouders de ruimte om zelf te beslissen over hun leven. Veel nieuwe zorginitiatieven hebben tot doel dat mensen met een handicap, ondanks hun zorg en ondersteuningsnood, echt deelnemen aan de samenleving.

We kunnen zorgaanbieders die de noodzakelijke cultuuromslag nog niet gemaakt hebben, ondersteunen door zo’n goede praktijken in de kijker te zetten. Dat doen we nog te weinig.

En wat met de wachtlijsten?

Het persoonsvolgend financieringssysteem krijgt nog een bittere pil te slikken: het lost de wachtlijsten niet op.

Toch is dit nieuw financieringssysteem niet de oorzaak van de wachtlijsten. Het probleem van de wachtlijsten is vooral een probleem van de overheid die onvoldoende budgetten voorziet.

‘Sommigen staan al negentien jaar op de wachtlijst.’

Vandaag wachten meer dan 16.000 volwassenen op een budget of een verhoging daarvan. Sommigen wachten al negentien jaar. Met de huidige budgetten zal de wachtlijst alleen maar aangroeien. Aan dit tempo zal het meer dan 30 jaar duren vooraleer de huidige wachtlijst is weggewerkt.

Ondanks de goed onderbouwde scenario’s van het VAPH over het geld dat nodig is om iets wezenlijks te veranderen aan de wachtlijst, negeerde de nieuwe Vlaamse regering dat signaal.

Een oproep

Onafhankelijk Leven wil dat iedereen die er recht op heeft binnen een redelijke termijn een eigen budget krijgt. Het is tijd dat Vlaanderen een juridisch afdwingbaar recht op een eigen budget invoert, zoals het recht op onderwijs en gezondheidszorg.

Lees ook

Herman (62) heeft een handicap maar geen eigen budget

Daarom roepen we alle partners op om samen op zoek te gaan naar oplossingen voor de huidige pijnpunten van persoonsvolgende financiering. Zo kunnen we verder groeien naar een wereld waar mensen met een handicap er echt bijhoren.