Jongeren op de vlucht: ‘Van de radar verdwenen door falend Europees beleid’

18.000 niet-begeleide minderjarigen verdwenen

Tussen 2018 en 2020 verdwenen in Europa niet minder dan 18.000 niet-begeleide minderjarigen op de vlucht uit opvanginitiatieven. Het journalistencollectief ‘Lost in Europe’ kwam vorige week met dit verpletterend cijfer naar buiten.

Dit cijfer is zo hoog dat het ervoor kan zorgen dat de thematiek bij Europese beleidsmakers het label ‘onbegonnen werk’ krijgt. De macht van het getal kan verlammend werken en dat zou pas echt een drama zijn.

‘Vingerafdrukken hebben bij jongeren op de vlucht een negatieve bijklank terwijl ze hen kunnen beschermen.’

Een goede aanpak voor de opvang en begeleiding van niet-begeleide minderjarige jongeren op de vlucht is immers vooral een kwestie van willen en doen. Vandaar dat we vanuit het terreinwerk met deze jongeren graag een aantal haalbare tips geven aan beleidsmakers die in Europa aan de knoppen draaien.

Vingerafdrukken

First things first: maak werk van accurate cijfers.

In Europa is een verdwijning uit een land heel vaak een aankomst in een ander land. Werken aan een degelijk Europees registratiesysteem is dus nodig om helderheid in dat hallucinante cijfer van 18.000 verdwijningen te krijgen. Zijn er dubbeltellingen, en zo ja hoeveel?

Aan de meer accurate cijfers moeten we een debat over vingerafdrukken koppelen. Vingerafdrukken hebben vandaag bij jongeren op de vlucht een negatieve bijklank omdat ze ingezet worden in een logica waarbij volwassen asielzoekers teruggestuurd worden naar het land waar ze Europa binnenkwamen. Jongeren hebben niet het gevoel dat vingerafdrukken hen beschermen.

We creëren zo een bescherm-paradox. Systemen die niet-begeleide minderjarige vluchtelingen beschermen – zoals een goede identificatie met vingerafdrukken – worden door de jongeren geassocieerd met terugdrijving. En niemand wil dat jongeren verdwijnen omdat je ze net beter wil identificeren en beschermen. Toch?

We moeten dus stilstaan bij die negatieve kijk op vingerafdrukken en werk maken van mogelijke alternatieven voor een goede registratie. Zo zijn er systemen denkbaar waarbij jongeren aan hulpverleningsorganisaties of NGO’s die zich over hen ontfermen, in vertrouwen laten weten waar ze zich bevinden en hoe het met hen gaat. Het zou een stap vooruit zijn.

Jeugdhulp op maat

Enkel inzetten op residentiële opvang is onvoldoende. Voor jongeren die (nog) niet klaar zijn om opgevangen te worden, zijn outreachend werken en straathoekwerk een beter antwoord. We moeten de klassieke en gekende residentiële kijk verlaten en zorgen voor goede jeugdhulpverlening op maat van de jongeren.

‘Verdwijning is een te gemakkelijke term. Alsof het ons overkomt dat deze jongeren verdwijnen.’

In deze context is het nodig om de term ‘verdwijningen’ met meer precisie te gebruiken. De grote groep jongeren die vertrekt uit de opvang zijn een rechtstreeks gevolg van de verdeelde zorg en aandacht voor minderjarigen in Europa.

Kijk naar de ‘opvang’ in Griekenland of andere landen die er omwille van een falend Europees migratiebeleid niet in slagen de nodige bescherming op te zetten, en je weet dat jongeren niet anders kunnen dan vertrekken. Wanneer een jongere uit Moria of een andere Europese hotspot op eigen houtje vertrekt, op zoek naar bescherming, dan is verdwijning een te gemakkelijke term. Alsof het ons als Europa overkomt dat deze jongeren verdwijnen.

Zolang Europa onvoldoende opvang en omkadering biedt in de landen waar deze jongeren op de radar komen, zullen ze verder trekken naar de landen waarvan zij denken, geloven of zeker zijn dat ze er betere kansen hebben. Het doorreizen, het vertrekken en weer opduiken is een logisch gevolg van een falend Europees beleid.

Families in het land van herkomst

Verklaringen over de wil om aan deze 18.000 verdwijningen iets te doen, moeten dan ook hand in hand gaan met intenties om opvang, bescherming en asielprocedures te verbeteren.

Betrek de jongeren hierbij. We kennen, begrijpen of aanvaarden lang niet alle redenen waarom jongeren vertrekken naar Europa. Zelf weten ze heel goed waar ze naartoe willen en waarom ze specifiek naar een bepaalde plek willen. Alleen betrekken we ze weinig in analyses over hun verdwijningen. De realiteit van niet-begeleide minderjarige vluchtelingen is dan ook zo complex geworden dat we steeds achter de feiten aanhollen.

‘Voor praktijkwerkers is het duidelijk dat families in het land van herkomst een bepalende rol spelen in het leven van de minderjarigen hier.’

Voor praktijkwerkers is het bijvoorbeeld duidelijk dat families in het land van herkomst een bepalende rol spelen in het leven van de minderjarigen hier: families beslissen vanop afstand dat hun zoon, neef, broer of zus moet doorreizen naar een ander land om zich daar bij een andere oom of broer te vestigen.

Enkel werken met de minderjarigen hier kan dus nooit genoeg zijn, betrek de families en gemeenschappen in het land van herkomst en geef hen daar duidelijke en correcte informatie.

Europa moet kritisch kijken naar eigen beleid

Daarnaast kijken beleidsmakers best ook eens kritisch naar het eigen beleid.

Wat is de impact van het uiten van leeftijdstwijfel en leeftijdstesten op het onderduiken en verdwijnen van jongeren op vlucht? Voor een jongere hangt er veel van af of hij als minderjarige of meerderjarige wordt gezien. Minderjarigen hebben tot hun achttiende verjaardag recht op extra bescherming; ze krijgen een voogd aangewezen, hebben toegang tot specifieke opvang en hebben de mogelijkheid om naar school te gaan. Minderjarigen kunnen ook niet teruggestuurd worden naar het land waar ze Europa binnen kwamen, wat bij volwassenen wel het geval is.

‘Jongeren op een trein zetten richting opvang in het verre Sugny is erom vragen dat ze verdwijnen.’

De verschillen tussen minder- en meerderjaigheid  zijn dus zeer groot. Maak daarom de breuk op de leeftijd van achttien kleiner en bescherm jongeren en jongvolwassenen op een manier die recht doet aan hun noden en trauma’s.

Kijk tegelijk ook naar de impact van het soort opvang dat je biedt. Nu zetten we vooral in op grootschalige opvang, vertrekkend vanuit de klassieke drie B’s: bed, bad, brood. Maar de ‘B’ van broodnodige begeleiding ontbreekt nog te vaak.

Als we niet sterker inzetten op een aanklampende en begeleidende aanpak dan gaan de hoge verdwijningscijfers ons blijven achtervolgen. Een voorbeeld uit de dagelijkse realiteit: jongeren alleen op een trein zetten richting opvang in het verre en bosrijke Sugny in de provincie Namen is erom vragen dat ze verdwijnen. Waarom houden we in België deze nefaste praktijk nog steeds aan?

Lees ook

Jongeren op de vlucht zitten vaak in overlevingsmodus

Tot slot: kijk naar de nationaliteiten van de groep verdwijners en richt je beleid daarop. Wat de Afghaanse jongeren betreft zou Europa zich nu best al voorbereiden op september: de terugtrekking van de Verenigde Staten en andere NAVO-troepen zullen ervoor zorgen nog meer Afghaanse jongeren op de vlucht slaan naar Europese landen waar hun gemeenschap al gevestigd is.

Bikkelharde realiteit

Terug naar die 18.000 verdwenen jongeren. Deze cijfers zijn fictie omdat dezelfde jongeren vaak opduiken in verschillende landen.

Maar tegelijk zijn deze cijfers een bikkelharde realiteit omdat ze het gevolg zijn van een doelbewust beleid. Deze verdwijningen enkel toewijzen aan smokkelaars is te gemakkelijk. Een ondermaats hulpverleningssysteem op de plaatsen waar de jongeren dit het meest nodig hebben, is mee verantwoordelijk voor dit cijfer.

Als Europese beleidsmakers zich hiervan bewust worden, dan kan er energie vrijkomen om de echt verontrustende verdwijningen te onderzoeken en op te volgen.