‘De beeldvorming over woonzorgcentra moet beter’

Negatieve toon

De media communiceerden nooit eerder zo veel over woonzorgcentra als in het afgelopen jaar. Vanaf begin april, na onze eerste verrassing dat corona niet beperkt bleef tot China, werd duidelijk dat het virus vooral gevaarlijk was op hoge leeftijd en dat een collectieve woonvorm als een woonzorgcentrum het risico op besmetting verhoogde.

Helaas had die berichtgeving een overwegend negatieve toonzetting. Denk aan de snel verspreidende besmettingen, de overlijdens, het gebrek aan beschermingsmateriaal, de kamerisolatie, vereenzaming omdat er geen bezoek mocht langkomen, het beeldbellen dat dikwijls niet lukte omdat personen met dementie het medium niet begrepen of omdat er geen Wifi was in het bewonersgedeelte.

‘De media communiceerden nooit eerder zoveel over woonzorgcentra als in het afgelopen jaar.’

De Vlaamse Ombudsdienst kwam in juli met een genuanceerd rapport ter voorbereiding van een themadebat in het Vlaams Parlement. Wat deden de nieuwsmedia? Ze pikten er die ene casus uit van de bewoner die al voor overlijden in de lijkzak lag.

De Vlaming was al niet erg happig om een verhuis naar een woonzorgcentrum te overwegen, ook gezien de hoge kostprijs. Die weigerachtige houding zal door dit soort berichten wellicht niet afgenomen zijn.

Negatieve toon helaas geen uitzondering

De hoeveelheid berichten over woonzorgcentra in het afgelopen jaar mag dan opvallend zijn, de veeleer negatieve toonzetting is dat helaas niet. Ook voor corona haalden woonzorgcentra de media voornamelijk met slecht nieuws.

‘Ook voor corona haalden woonzorgcentra de media voornamelijk met slecht nieuws.’

Of, anders geformuleerd, de media hadden vooral oog voor woonzorgcentra als er iets fout gaat. Omdat zorgpersoneel respectloze foto’s van bewoners met elkaar uitwisselden, omdat bewoners tijdelijk in een linnenkar werden geplaatst zodat men er even niet naar moest omkijken, omdat een bewoner ’s nachts het gebouw kon verlaten en nadien dood in de tuin werd teruggevonden, omdat de flitsende reclameboodschappen in schril contrast stonden met de onherkenbare brij die als diner werd opgediend.

Positieve berichten

Gelukkig zien we uitzonderlijk al eens genuanceerde of zelfs positieve berichtgeving over de residentiële ouderenzorg.

Zo was er in 2010 de documentaire ‘Verdwaald in het geheugenpaleis’ van Klara van Es, die een jaar lang de bewoners van kleinschalige woonvoorziening De Bijster volgde. En in 2014 de film ‘Feel my love’ van Griet Teck, waarin ze het leven in Huis Perrekes intrigerend in beeld brengt. Beide werden in vele kleine zaaltjes vertoond, dikwijls met nabespreking.

Recenter streek Radio Gaga meerdere keren neer in een woonzorgcentrum en bracht Eén de reeks ‘Voor ik het vergeet’, waarbij Wannes Deleu een maand vertoefde in het woonzorgcentrum waar zijn grootmoeder verbleef.

Verplant

Vorig jaar verscheen het boek ‘Verplant’, van Knack-journaliste Ann Peuteman, met de veelzeggende ondertitel ‘Waarom het heerlijk wonen kan zijn in het woonzorgcentrum’. Daarmee sluit ze aan bij Arnon Grunberg, die twee weken in een woonzorgcentrum ging wonen en liet optekenen: “Ik was hier gelukkig. Is dat raar?” Op basis van vele bezoeken aan woonzorgcentra beschrijft Peuteman waar het goed gaat, en in wat voor woonzorgcentrum ze later zelf zou willen wonen.

‘Een boek tjokvol herkenbare en overwegend aantrekkelijke casuïstiek.’

Geen utopische dromen, maar een collage van wat hier en daar in Vlaanderen al te zien is in woonzorgcentra, een boek tjokvol heel herkenbare en overwegend aantrekkelijke casuïstiek. Zo beschrijft ze bijvoorbeeld hoe de Liliane (86) haar kamer met een paar eenvoudige ingrepen erg huiselijk maakte. Of hoe Chris (84) en Celia (86) dromen van mosselen met friet of konijn met pruimen.

Ook Roger Lybaert (89) komt in beeld. Lybaert is ondertussen een bekende Vlaming na een viraal opiniestuk in Knack afgelopen zomer en een opgemerkte passage in De Afspraak. Eerder deze maand verscheen er een documentaire over hem en zijn ervaringen als bewoner van een woonzorgcentrum in volle coronatijd.

Stop met stigmatiseren

Hoe mooi elk van deze voorbeelden ook zijn, toch blijft het gevoel hangen dat het eerder een schot hagel is dan een gerichte en gecoördineerde actie om de beeldvorming rond woonzorgcentra te verbeteren. Niet vreemd dus dat meer dan tachtig gerontologen begin dit jaar een nieuwjaarsbrief publiceerden over hoe het mag stoppen met stigmatiseren van woonzorgcentra.

Ook op Sociaal.Net gaan publicaties hierover in alle richtingen. Zo verscheen begin 2019 een artikel met de veelzeggende titel ‘Ik wil nooit in zo’n woonzorgcentrum belanden’. Wat aanleiding gaf tot een reactie met andere toonzetting: ‘Mijn vader verbleef in een hartverwarmend woonzorgcentrum’.

‘Het onderzoek van Baldwin Van Gorp naar frames en counterframes biedt een stevig kader voor het bijsturen van de beeldvorming.’

De discussie hierover op de redactieraad, waar ik lid van ben, vormde mee de aanleiding om na te denken over genuanceerde beeldvorming, over woonzorgcentra maar ook over andere thema’s. En zo kwam al snel het werk rond framing van hoogleraar Baldwin Van Gorp (KU Leuven) in beeld.

Lees ook

‘Sociale media zijn gebouwd om te polariseren’

Vorige week publiceerden Sociaal.Net en MO* een interview met Van Gorp. Zijn onderzoek naar frames en counterframes biedt een stevig kader om in het bijsturen van de beeldvorming te groeien van losse flodders naar gerichte actie.

Elke individuele voorziening kan hier zelf werk van maken. Maar ook de grote groepen, zoals Zorgbedrijf Antwerpen (goed voor 10 procent van de residentiële ouderenzorg in Vlaanderen) of de koepels zoals Zorgnet-Icuro kunnen er een gecoördineerde actie van maken.

Woord en beeld sturen de mening

Mieke Vandorpe, adviseur inzake ouderenzorg, twitterde naar aanleiding van het interview met Van Gorp: “’Het is belangrijk dat we beseffen dat keuzes van woord en beeld de mening van mensen sturen.’ Een oproep bij deze aan alle journalisten om bij berichtgeving over #ouderenzorg en #wzc eindelijk eens correcte terminologie en beelden te hanteren.”

Daar ben ik het 200 procent mee eens, met die nuance dat dit niet alleen een opdracht voor journalisten is, maar ook voor de sector zelf. En proactief handelen is altijd beter dan alleen maar verontwaardigd reageren als de beeldvorming weer eens uit de bocht vliegt.

Moeizame strijd is geen excuus

Bouwen aan een genuanceerde beeldvorming over woonzorgcentra zal altijd een moeizame strijd blijven, want het thema blijft verbonden met de laatste levensfase. En die beeldvorming zal maar geloofwaardig zijn als de onderliggende praktijk een evenwichtig beeld van kwaliteit vertoont. Dat omvat veel meer dan de uitschieters die nu de media halen.

‘Graag delen we onze ervaring met de woonzorgcentra.’

Vanuit het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen hebben we ondertussen een tiental jaar ervaring met werken aan genuanceerde beeldvorming over dementie, Mede op basis van het werk van Baldwin Van Gorp en geïnspireerd door mensen met dementie zelf.

Denk daarbij aan de Music for Life acties in 2012 en de campagne ‘Onthou mens, vergeet dementie’. Niet toevallig is beeldvorming een van de fundamenten in ons referentiekader voor kwaliteit van leven, wonen en zorg. Graag delen we onze ervaring met de woonzorgcentra.

Voor die sector ligt de bal op de stip, nu meer dan ooit. Wie trapt hem binnen?