‘We gaan de teamvergadering afschaffen’

“We gaan de teamvergadering afschaffen.” Terwijl ze het zegt, geeft de coördinator van Rehab een A4-tje met uitleg aan de aanwezige teamleden. Niemand lijkt echt verrast. De tekst wordt de week nadien nog eens besproken maar het besluit is genomen: we stoppen ermee.

‘De klemtoon ligt vooral op het naar elkaar luisteren en het samen spreken.’

Dit is het laatste dominosteentje dat valt. We hadden eerst een klassieke vergadering waarin personeel van de afdeling afspraken maakte over patiënten. Nadien werden op die vergadering patiënten uitgenodigd. Nog later kwamen er rondom een patiënt ‘mini-teams’ die hun bevindingen rapporteerden aan het hele team.

Nu hebben we dit nieuwe stadium bereikt: de volledige autonomie van de mini-teams. Ze vormen de spil van de werking om te zorgen voor re-integratie van mensen met een psychische kwetsbaarheid.

Rehab

Rehab is een afdeling van het Psychiatrisch Centrum Gent-Sleidinge. Het is een plaats waar hoofdzakelijk dakloze mensen met een psychische kwetsbaarheid verblijven tot we samen met hen een woning hebben gevonden.

Het is de afdeling waar ik sinds 1993 aan verbonden ben, de eerste twintig jaar als psycholoog, daarna als inhoudelijke ondersteuner. De evolutie van onze teamvergaderingen loopt parallel met een vernieuwde aanpak waarbij de regie steeds meer ligt bij de persoon die in opname is.

De mini-teams helpen ons daarbij. Rond elke opgenomen patiënt wordt een team samengesteld, niet alleen met professionals van binnen en buiten de eigen afdeling maar ook met belangrijke ‘derden’ zoals familie, vrienden of een bewindvoerder.

Op zo’n team praten we vanuit gelijkwaardigheid. Er wordt gezamenlijk beslist, maar beslissingen kunnen altijd worden herzien of bijgestuurd. Los van het beslissen, ligt de klemtoon in zo’n team vooral op het naar elkaar luisteren en het samen spreken. Het bij elkaar komen, is een proces dat verandering mogelijk maakt.

Mooi moment

Het mini-team zorgt ervoor dat de persoon in opname zelf optimaal verantwoordelijkheid kan nemen. De patiënt ervaart meteen ook hoe belangrijk hij is voor anderen. Voor professionals is het nieuw dat ze zich laten informeren door de patiënt en mensen uit zijn omgeving. Het geeft vaak een andere en meer positieve blik op iemand.

‘De psychiater was verrast te horen hoeveel ze voor hem had betekend.’

Een van de mooiste momenten die ik meemaakte met onze mini-teams was een bijeenkomst met iemand in opname die eigenlijk niemand had die voor hem belangrijk genoeg was om aan te sluiten. En toch. Bij verder doorvragen vertelde hij over vrienden van jaren geleden. Hij wilde eventueel ook een psychiater uitnodigen die ooit heel steunend was geweest.

Het duurde even voor we ze konden bereiken maar de vrienden en de psychiater kwamen uiteindelijk wel opdagen. De vrienden spraken op een liefdevolle manier over hem. Verhalen over her verleden toonden dat hij intussen heel wat veranderd was, iets wat hij zelf niet meer zag. Dit was ook een openbaring voor mij en mijn aanwezige collega. De psychiater was verrast te horen hoeveel ze voor hem had betekend en was blij dat ze nu opnieuw kon bijdragen.

De man vond dankzij dit mini-team de moed om verder te doen. Vanuit de afdeling vonden we nieuwe wegen waarop we samen met hem konden inzetten. Een grandioos succes.

Ouderwets

Terug naar de klassieke teamvergadering. Dat is, zeker in een hiërarchische omgeving als een psychiatrisch ziekenhuis, de veruitwendiging van een verticaal georganiseerde samenleving. Aan de top staat een psychiater, coördinator of psycholoog die bepalend is voor het verloop en de uitkomst van de vergadering. De persoon in opname staat onderaan in de hiërarchie. Hij mag al blij zijn dat hij gehoord wordt.

‘Aan de top staat de psychiater of coördinator die bepalend is voor het verloop en de uitkomst van de vergadering.’

De wekelijkse teamvergadering is ook een plek waar kennis wordt uitgewisseld over de werking van de hersenen, over wanen, hallucinaties en dwanghandelingen of over diagnoses. Vaak is dit een zeer bevreemdend gesprek, ver weg van de alledaagse realiteit van mensen in opname. Ver weg van noodzakelijke mededogen en het oog dat we moeten hebben voor de individuele wilskracht en sterktes van iemand in opname.

Veel teams en ziekenhuizen willen met de beste intenties herstelgericht aan de slag gaan. Maar ze vergeten de verticale verhoudingen aan te pakken. Dan krijg je schijn-inspraak.

Zo hoorde ik een psychiater eens trots vertellen over het uitnodigen van de patiënt op een teamvergadering. Na wat doorvragen, bleek dat er door het team eerst zonder de patiënt vergaderd werd. Nadien mocht hij aansluiten bij een team dat al een standpunt had ingenomen.

Het zijn deze oefeningen die als schaamlapje dienen om op websites van de instelling aan te geven dat men ‘zorg op maat’ voorziet. Mooi niet dus.

Je mag van mening verschillen

Een horizontale, niet-hiërarchische aanpak houdt in dat collega’s in nabijheid van de patiënt ook van mening mogen en durven verschillen. Dat vraagt dat we ons als hulpverlener kwetsbaar opstellen. Deze kwetsbaarheid spiegelt de kwetsbaarheid van de patiënt waardoor hij zich kan herkennen in verschillende meningen en standpunten.

‘Een niet-hiërarchische aanpak houdt in dat collega’s ook van mening mogen verschillen.’

De ervaring leert dat er zo een nieuw spreken ontstaat, los van vooroordelen en stigma. Helaas: als we de psychiatrie wereldwijd bekijken dan is de klassieke teamvergadering als symptoom voor de verticaal georganiseerde afdeling nog altijd overheersend. Het is hoe een afdeling in een psychiatrische instelling zich natuurlijk lijkt te ontwikkelen, net omdat het bedacht werd vanuit het oogpunt van degenen die er werken.

In de muren ingebakken

Een Nederlandse vriend omschreef het als: “Dit zit in deze muren ingebakken”.

Het is belangrijk dat we ons als hulpverleners bewust zijn van deze automatische ontwikkeling. Enkel zo kunnen we voldoende energie investeren in een tegenbeweging die vertrekt vanuit het belang van de persoon in opname.

Een werking met miniteams is dan ook nooit helemaal verworven. Een directie, een coördinator en een aantal steunende teamleden zijn nodig om deze werking als rode draad vast te houden. Zeker omdat er in de loop der tijd altijd personeelswissels zullen zijn. Zonder die rode draad ligt een terugval naar het klassieke systeem altijd op de loer.