Hoezo? Intersectionaliteit?

In het sociale werkveld gebruiken we elke dag veel woorden. Niet alleen het vakjargon, maar ook gewone woorden verbergen soms een onduidelijke of gevoelige lading. Sommige woorden ruimen ook plaats voor nieuwe woorden. In deze column gaan we op zoek naar soms verborgen betekenissen en debatten.

Het woord ‘intersectionaliteit’ heeft een uitgesproken jargonkarakter. Niet letterlijk, want je krijgt het amper over de lippen. ‘Jargon’ is trouwens niet alleen ‘vaktaal’, maar verwijst blijkbaar ook naar – al dan niet Bargoense – ‘brabbeltaal’.

‘Is het ook begrijpelijk en bruikbaar voor de lezer van Sociaal.Net?’

Gelukkig kunnen we met de Google’s en ChatGPT’s van deze wereld de rijke lading onder zo’n dure term ontdekken. En ook een andere vlag, want ‘intersectionality’ blijkt in beschaafd Nederlands vertaald te zijn in ‘kruispuntdenken’. Dat bekt al wat beter, maar dan weten we nog niet wat het is. Het is blijkbaar iets wat ‘gedacht’ wordt.

Veel dingen tegelijkertijd

Inderdaad, ‘intersectionaliteit’ is niet alleen ‘een verschijnsel’ of een ‘concept’. Het is vooral ‘een denkkader’, dat overigens onmisbaar zou zijn voor iedereen die strijdt tegen uitsluiting. Is het ook begrijpelijk en bruikbaar voor de lezer van Sociaal.Net?

Kijk even mee vanuit een ‘intersectionele bril’. Dan zie je dat mensen veel dingen tegelijkertijd zijn. We verschillen van elkaar op grond van gender, etniciteit, klasse, nationaliteit, seksuele oriëntatie, capaciteiten, leeftijd, religie… en nog veel meer. Evident toch? Ware het niet dat we te weinig oog hebben voor hoe deze verschillen in samenhang of kruising met elkaar een grote impact hebben op elk individu en op de samenleving.

Racisme en genderongelijkheid

Het begrip ‘intersectionaliteit’ werd al in de jaren ’90 gelanceerd door de Amerikaanse juriste en activiste Kimberlé Crenshaw. In 2001 was het aan de orde op de VN-wereldconferentie tegen racisme. Die legde de focus op de samenhang tussen twee vormen van discriminatie: racisme en genderongelijkheid. Er was immers aandacht voor beide apart, maar niet samen.

De meer begrijpelijke term ‘kruispuntdenken’ brengt het letterlijk in beeld. Stel je voor dat je op een kruispunt staat. Vanuit alle richtingen kunnen auto’s komen: voor, achter, links en rechts. Intersectionaliteit stelt dat er van alle kanten een auto aan kan komen scheuren en je kan aanrijden. De ene keer rijdt de auto je van links aan en de andere keer rijdt de auto je van voren aan. Maar soms rijden twee auto’s je tegelijkertijd aan, bijvoorbeeld links én rechts. Elke auto kan je zien als een vorm van discriminatie. Als twee auto’s iemand tegelijkertijd aanrijden, ervaart deze persoon discriminatie op meerdere niveaus.

Het is niet altijd zo gezellig op dat kruispunt. Je kan dubbele pech hebben. Zelfs driedubbel of meer, want het mogelijk lijstje is lang. Je zal maar een arme, alleenstaande en oudere vrouw zijn, met een andere huidskleur en een beperking. Met een intersectionele bril stoppen we haar alvast niet zomaar in een vakje. We zien hoe bij haar al deze factoren op elkaar inwerken. Een unieke kijk op een uniek persoon in een unieke situatie.

Daarom schakelen even naar ChatGPT, met verrassend verstandige antwoorden als resultaat. Intersectionaliteit helpt sociale professionals om zich bewust te worden van de verschillende vormen van ongelijkheid die mensen kunnen ervaren en hoe deze ongelijkheden elkaar versterken. Die bril kan je niet alleen opzetten in de dagelijkse hulpverlening, maar helpt ons ook om de ongelijkheid te bestrijden op verschillende niveaus van de samenleving.

Da’s mooi gezegd. Kruispuntdenken opent dus een perspectief op structureel sociaal werk. Het gaat niet alleen over soorten kwetsbaarheden op verschillende levensdomeinen, maar biedt ook een dieper inzicht in hoe elk individu verschillende identiteiten heeft die elkaar op de ‘intersecties’ of ‘snijpunten’ beïnvloeden.De antropoloog Sinan Cankaya spreekt zelfs over ‘ontelbare identiteiten’.Mensen zitten met die identiteiten niet per ongeluk op dat gevaarlijke kruispunt en ze kunnen er ook niet van weglopen. Onze bril focust daarom op de sociale positie en de ervaringen van mensen met macht en ongelijkheid.

Voorbij diversiteit

Intersectionaliteit gaat ook nog hele stap verder dan de acties die we doorgaans ondernemen om beter om te gaan met diversiteit. Diversiteit leert ons de verschillen tussen mensen te herkennen en te omarmen, bijvoorbeeld met een divers doelgroepen-en personeelsbeleid. Allemaal prima. Maar intersectionaliteit doet ons dieper graven naar hoe verschillende vormen van identiteit en onderdrukking samenhangen en elkaar beïnvloeden.

Kortom: ‘intersectionaliteit’ is een kader om eens goed te overdenken. Trager en langer dan het aantal woorden en de leestijd van deze column. Wie meer wil lezen en vooral ook doen, krijgt daarom een zoen van juf Ella en een bank vooruit.