Herstel in de praktijk

Niets nieuws onder de zon

De auteurs, die verbonden zijn aan de Universiteit van Mons, gaan op het terrein op zoek naar vernieuwingen in de geestelijke gezondheidszorg. Ze doen dat via participatief veldonderzoek en focussen op diverse praktijken.

Het ‘hoe’ en het ‘van waar uit’ of de innovatie logica’s van de praktijken worden gegroepeerd rond vier benaderingen: nabijheid, gemeenschapsgericht, ervaringskennis en creativiteit.

Al in 1980 nam ik deel aan een congres over ‘Alternatieven voor het Psychiatrisch Ziekenhuis’. Met enige overdrijving zou ik kunnen stellen dat er thans een (wettelijk) kader wordt geschapen dat toelaat om de conclusies van dit congres te realiseren.

‘De geestelijke gezondheidszorg heeft niet stil gezeten.’

De geestelijke gezondheidszorg heeft ondertussen niet stil gezeten. Langs gevarieerde en boeiende wegen van geleidelijkheid zijn we uiteindelijk op dit punt gekomen: een zorgverlening uitbouwen die zich midden in een persoonlijke, collectieve en maatschappelijke context wil plaatsen. Over deze uitdagingen én spanningen in de geestelijke gezondheidszorg gaat dit boek.

Nabij

De nabijheidsaanpak vraagt nieuwe manieren om dicht bij de kwetsbare mens te staan. Tijd en ruimte is nodig om een vertrouwensband op te bouwen én verbinding te zoeken met de persoon die psychisch lijdt.

De onderzochte praktijken scheppen vrijplaatsen afgestemd op de vaak moeilijk bereikbare doelgroepen en de omgeving waarin die zich ontwikkelen.Enkele voorbeelden: club André Baillon, actief in de geestelijke gezondheid in Luik; Comme Chez Nous, dagopvang en begeleid wonen in Charleroi; Modus Vivendi, een project voor druggebruikers in het Brusselse Sint-Gillis.Het zijn informele plekken die letterlijk de overgang tussen de binnen- en buitenwereld, tussen individu en het collectief mogelijk maken.

Nabijheid verwoord door de sociaal werker van een centrum voor sociale inschakeling: “De keukenworkshop geeft iedereen de kans zich rond een maaltijd te scharen. Wat is eenvoudiger dan dat? Voedsel is iets dat kan vermenselijken, zeker als men op straat woont. Datzelfde idee geldt ook voor het voetbal. Wij, de professionals, zijn er niet om therapieën te geven, maar om een beetje menselijkheid te bieden. Het effect is vrij sensationeel: ze luisteren echt naar elkaar.”

Gemeenschapsgericht

Een gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg voorziet in praktijken die steunen op de sociale banden die opgebouwd worden in een wijk, een werkgroep, een netwerk of buurt. Het gaat om begeleiden van patiënten in hun leefomgeving en met een ruimere kijk dan enkel een klassiek therapeutisch kader.

Dit vraagt om een bekommernisvolle houding, waarbij de menselijkheid, de kwetsbaarheid en de behoeften van de ander erkend worden. Mensen herbevestigen en veiligheid bieden, zijn hier fundamenteel.

Twee voorbeelden van onderzochte praktijken van bij ons zijn Den Teirling, een dagactiviteitencentrum en De Hulster, een samenwerkingsverband tussen een project beschut wonen, een mobiel team en een activeringsproject.

De directrice van een dagactiviteitencentrum verwoordt gemeenschapsgerichte zorg als volgt: “Men kan hier simpelweg zijn. Men kan hier komen zonder verplicht te zijn. Krijgt men plots zin, dan kan men deelnemen en doen wat men kan. Dat is een basisgegeven van de club.”

Ervaring

Vanuit hun ervaringskennis worden de patiënt en zijn familie ook dragers van deskundigheid. Zij worden mee verantwoordelijk voor de verandering van het paradigma in de geestelijke gezondheidszorg. Zij worden bondgenoot van de professionele deskundige.

‘De patiënt en zijn familie worden bondgenoot.’

De coördinatrice van een Centrum Geestelijke Gezondheidszorg in het boek over ervaringskennis: “En als men er in slaagt iemand anders te helpen, dan komt men in contact met zijn eigen kracht. Dat is erg belangrijk voor het zelfbeeld, het zelfvertrouwen en het geloof in eigen capaciteiten.”

Creativiteit

Vrijplaatsen voor creativiteit nemen een belangrijke plaats in binnen de geestelijke gezondheidszorg. Plaatsen waar diverse talen kunnen gesproken worden: de taal van een theatervoorstelling, die van een radioprogramma, van het schilderen of musiceren. Gemoedelijkheid wordt hier aangestipt, naast het vermenselijken van de zorg en het ontluiken van een artistieke signatuur.

Of zoals een deelnemer aan een workshop zei: “De creatie is het resultaat. De creativiteit het potentieel. Het is wat elk van ons in zich heeft. Het is wat mogelijk is. Wat kan worden opgewekt. Het brengt iets in beweging, snap je?”

Een nieuw paradigma

Het moet gezegd dat de vier actielogica’s niet op zichzelf staan. Ze overlappen elkaar en spelen op elkaar in.

Verder blijkt uit het veldonderzoek dat binnen de vrijplaatsen de schotten tussen patiënt en professional verdwijnen. Zorgverstrekkers worden gedwongen uit hun comfortzones te treden en mogen of durven hun eigen professionele zekerheden terugschroeven. Het dicht werken bij de doelgroep vermindert bovendien de risico’s op uitsluiting.

‘Zorgverstrekkers worden gedwongen uit hun comfortzone te treden.’

Zo komen de auteurs tot een nieuw paradigma voor de geestelijke gezondheidszorg waarbij herstel, empowerment en sociale inclusie de sleutelbegrippen zijn.

Radio Gaga

Het boek eindigt met een aantal verwijzingen naar verdiepende lectuur uit het Franstalig landsgedeelte. Goed om weten dat ook daar bronnen van inspiratie te vinden zijn.

Inspiratie die mij bemoedigt om te blijven kleuren buiten de gangbare lijntjes, om de professionele afstandelijkheid te durven vervangen door professionele nabijheid, om te zoeken naar wegen om de geestelijke gezondheidszorg van haar eiland weg te halen…

Voor de liefhebbers ‘Radio Gaga’-gewijs.