De wereld van De Wachter

Gewonigheid

Als verdrietdokter Dirk De Wachter langs uw radio of TV passeert, is het zelden feest. Toch zet hij ons met nieuwe woorden als ‘gewonigheid’ aan tot de kunst om verlies, onmacht en verdriet een plaats te geven in het leven.

‘Zijn statements zijn hoopgevend.’

Zijn statements zijn relativerend en hoopgevend. “Een beetje ongelukkig kunnen zijn, dat is de kunst. Ergens zijn we allemaal psychiatrische patiënten.”

Pessimistisch gevoel

Toch krijg ik bij het lezen van dit boek een pessimistisch gevoel. ‘De wereld van De Wachter’ gaat flink tekeer tegen de ‘ikkigheid’ van de moderne mens in onze dolgedraaide neoliberale samenleving. We zijn niet goed bezig, is wat dan blijft hangen. De veralgemenende wij-vorm en de soms theatrale oneliners van deze taalkunstenaar versterken dat pessimisme.

Is het dan allemaal zo erg? Want we worden er een beetje moe(deloos) van. En die ‘wij’, zijn wij dat allemaal?

Krachtig sociaal werk

Toch wil De Wachter ons niet helemaal plat slaan met zijn scherpe observaties. Zijn wereldbeschouwing zet ons aan om uit de startblokken te schieten, bijvoorbeeld door verder te timmeren aan een krachtig en solidair sociaal werk.

De Wachter ziet sociaal werkers een belangrijke maatschappijkritische rol opnemen. Te vaak staan ze alleen. In een interview stelt hij daar vragen bij. “Er is weinig fundamentele maatschappijkritiek. De meeste kritiek wordt dan nog gedragen door hulpverleners. Je ziet al een hele tijd dat de hulpverlening fundamentele problemen aankaart. Dat is toch opmerkelijk?”

Hoe de maatschappij evolueert, vinden we inderdaad in verdichte vorm terug bij kwetsbare en gekwetste mensen. Dit filosofisch boek is daarom lezenswaard voor sociaal werkers die geen pasklare recepten verwachten.

Enkele flarden

Hou je even vast voor enkele flarden uit het défilé van fundamentele problemen die in de wereld van De Wachter voorbijwandelen. En, al springen ze minder in het oog, het boek bevat ook vele lichtpuntjes, sterk geïnspireerd door de filosofie van Emmanuel Levinas.

‘Het boek bevat ook vele lichtpuntjes.’

In ‘God?’ lezen we dat we door het ‘meritocratische denken’ onszelf verheffen tot ‘hemelse proporties’. Maar in een prestatiemaatschappij is ongeluk gelijk aan mislukking. Ten onrechte voert het individueel schuldmodel hier het hoge woord.

In ‘Stil?’ schetst hij de hyperstimulering in onze samenleving. Zich dan in stilte terugtrekken, dient alleen om de batterijen op te laden. Dat verhult waar het echt om zou moeten gaan: samen-leven.

Diagnostische etikettering

‘Totaal?’ gaat over schaalvergroting en verwetenschappelijking. De Wachter schetst hier het gevaar dat het individu aan het systeem onderworpen wordt, met de neiging om iedereen in een hokje te plaatsen, bijvoorbeeld door diagnostische etikettering.

‘Radicalisering vult een leegte.’

‘Klein?’ gaat over de angst om zin te zoeken in de verbinding met anderen. Daardoor cultiveren we onze eigen identiteit, soms in een lege genotscultuur. Dat leidt tot het vullen van die leegte met utopieën en zelfs radicalisering.

In ‘Zin?’ wordt die zoektocht naar eigen identiteit een oppervlakkig oppeppen in een steeds meer dominerende digitale wereld. Ook dat staat de echte ontmoeting met de anderen in de weg.

Vluchtelingencrisis als illustratie

‘Economie?’ gaat in op de vermarkting die van mensen concurrenten maakt. In dit deeltje drukt De Wachter zijn hoop uit in het onzichtbare engagement van micro-alternatieven.

Het hoofdstuk ‘Vlucht?’ gaat over het buitensluiten van de andere en het wij-zij denken. Met de vluchtelingscrisis als illustratie.

In ‘Tijd?’ gaat het over de snelheid van de beeldcultuur die de kloof tussen het beeld van onszelf en van de Ander (zie Levinas) verder uitdiept.

Jonge generatie aan zet

‘Moeten? gaat over de kloof tussen de illusie van het fantastische leven (‘alles moet kunnen’) en de dagelijkse werkelijkheid van onvermijdelijk verlies. We peppen elkaar zodanig op, dat we niet meer met onmacht en verlies kunnen omgaan.

In ‘Jeugd?’ ziet De Wachter heil in de aanpak van jongeren. Die jonge generatie is nu aan zet. Er is hoop, maar de oudere generaties (h)erkennen dat te weinig.

‘We vluchten in fictieve werelden.’

Het hoofdstuk ‘Virtueel?’ gaat over de vlucht in fictieve werelden, die ons vervreemden van een engagement in de realiteit van elke dag.

Kunst kan de wereld redden

In ‘Lichaam?’ koppelt hij de verheerlijking van het lichaam aan de drang tot zelfverminking, individueel en ook op wereldschaal. Klopt: onze natuur en het klimaat zijn er niet al te best aan toe.

Het slothoofdstuk ‘Kunst?’ typeert de mens De Wachter. Kunst kan de wereld redden, zolang ze niet gekaapt wordt door de winstindustrie. Deze overtuiging kon hij vorig jaar laten zien door in het museum Dr. Guislain zelf gekozen kunstwerken te verbinden met de kwetsbaarheid van mensen met psychiatrische problemen.

Prikkelend genoeg

In de epiloog van het boek lezen we: “Achter de symptomen van de hulpvragende mens die triest, verward, pijnlijk, eenzaam bestaat, roept een wezen naar zin. (…) De symptomen blijven toenemen, de psychiaters reppen zich met bijkomende diagnostiek en goedbedoelde behandelplannen, die in het bodemloze vat dreigen te verdwijnen.”

‘Hij laat zijn gedachten de vrije loop.’

En verder: “We hebben nood aan anders-denken, aan bottom-up processen die voorbij de voorspelbare structuren treden en die deze structuren kunnen vernieuwen.” Een wat omslachtig geformuleerd pleidooi voor krachtgericht werken aan de zin van het bestaan.

In ‘De wereld van De Wachter’ kruipen we in het vel van deze psychiater. Hij laat zijn gedachten de vrije loop, soms chaotisch, niet altijd gemakkelijk en af en toe te veralgemenend. Maar prikkelend genoeg voor een sociaalwerk-kijk op mens en maatschappij.