‘Voel je niet schuldig als je worstelt met ouderschap’

In alle vormen en maten

Ouderschap bestaat in alle vormen en maten: ouders die met twee opvoeden, ouders die alleen opvoeden, co-ouders en plusouders, ouders in een nieuw samengesteld gezin, adoptieouders, pleegouders. Ook de context kan verschillen: sommige gezinnen leven in armoede, andere hebben een migratieachtergrond, een kind met een specifieke zorgbehoefte of met een traject in de jeugdhulp.

‘Alle ouders willen het beste voor hun kinderen.’

In ons onderzoek komen al die verschillende gezinnen aan bod. We interviewden 37 moeders en 9 vaders die onbevangen in hun ouderhart lieten kijken. Dat levert voor sociale professionals boeiende inzichten op.

Kinderen zijn alles

Elke ouder heeft zijn verhaal en geschiedenis. En toch hebben alle ouders ook opvallende gelijkenissen.

Alle ouders willen het beste voor hun kinderen. Het is hun grote wens en sterke drijfveer om hen gelukkig te zien opgroeien. Ze geven aan dat ze vanuit liefde voor hen zorg dragen. Bijna alle moeders en vaders gaven aan dat de ouderrol met voorsprong de belangrijkste rol in hun leven is. Ouderschap is een belangrijk onderdeel van hun leven en identiteit.

Enkele moeders aan het woord: “Ouder zijn, is geen knop die je afzet. Je bent en blijft het altijd. Het is zorgen voor een kind, of het nu klein of groot is.” “Mama worden heeft me echt veranderd, ik denk niet meer aan mezelf, maar aan mijn kind. Ze is altijd mijn prioriteit. Het is mijn missie dat ze gelukkig is.”

“Ik heb in mijn leven veel problemen gehad. Soms zeg ik in mijn hart ‘ik kan niet verder’, maar ik moet er terug staan want ik heb een kindje. Ik blijf hier om verder te leven voor mijn zoon. Zonder mijn zoon had ik misschien andere beslissingen genomen. Ik heb beslist om het kind te laten blijven in mijn buik dus dat blijft zo tot later.”

Erkennen, niet veroordelen

In het werken met gezinnen kan je er bijna altijd van uitgaan dat de ouder handelt met de beste bedoelingen en vanuit een diepe liefde voor het kind. Erkenning geven aan deze drijfveer van ouders is een goed vertrekpunt bij gezinsondersteuning. De gezinswerker of hulpverlener handelt dan vanuit een sterke en authentieke betrokkenheid voor de ouder en het gezin.

‘Ouders staan meer open voor opvoedingsadvies als ze eerst hun eigen verhaal kunnen vertellen.’

Wat je als gezinswerker dan ziet, hoort of voelt, strookt niet noodzakelijk met de eigen opvattingen over ouderschap. Hier staan gezinswerkers voor de uitdaging om een evenwicht te zoeken tussen de erkenning van het unieke verhaal van elk gezin en het inspelen op meer algemene principes van goed ouderschap.

Maatwerk

Dit evenwicht vinden, is niet altijd evident. Op basis van wetenschappelijke kennis kunnen professionals een aantal universele uitspraken doen en adviezen geven over wat goed en minder goed is voor de ontwikkeling van een kind en de ouder-kind relatie.

Om die kennis toe te passen in een specifiek gezin is maatwerk nodig. Aandacht moet gaan naar de persoonlijke beleving en het perspectief van de ouder. Interesse en nieuwsgierigheid zetten de deur open voor dialoog en reflectie over ouderschap en hoe ouders zich daarbij voelen.

Ook de timing waarmee een professional gezinsthema’s bespreekt met ouders kan belangrijk zijn. Ouders staan meer open voor concreet opvoedingsadvies als ze eerst hun eigen verhaal hebben kunnen vertellen over hun ouderrol en eigen welbevinden. Ouders voelen zich op die manier gehoord. Ze ervaren dat de professional hen niet alleen ziet als opvoeders maar als mensen met eigen noden en zorgen.

Opvoeden vandaag

Hoe ouders hun kinderen opvoeden, hangt af van verschillende factoren. Zo laat de eigen ervaren opvoeding altijd sporen na. Heel wat ouders geven aan dat ze veel overnemen wat ze van hun ouders geleerd hebben. Anderen geven aan dat de opvoeding die zij zelf kregen, niet meer strookt met de wereld en de visie vandaag. Zij willen het anders doen, al geven ze meteen ook aan dat het niet evident is om iets door te geven dat je als kind zelf niet hebt gekend.

‘Vroeger waren ouders de baas. Ik wil luisteren naar mijn kinderen.’

“Vroeger was het meer vaststaand: de ouders waren baas, zonder tegenspraak. Ik wil luisteren naar mijn kinderen. Er zijn regels, maar deze zijn bespreekbaar. Ik wil rekening houden met hun mening. Mijn manier is misschien niet altijd de beste en we kunnen samen tot betere ideeën komen. Zo gaan we samen op zoek.”

Future-proof opvoeden

Ouders kijken naar de toekomst. Ze willen hun kinderen voorbereiden op een gezond en gelukkig leven in de wereld van morgen. Ze zetten in op waarden zoals respect, beleefdheid en gelijkwaardigheid. Sommige ouders willen aan hun kinderen vooral iets meegeven dat ze zelf in hun leven gemist hebben of dat gekleurd is door wat ze zelf hebben meegemaakt.

Sommige ouders voegen daaraan toe dat ze hun kinderen open en kritisch willen laten opgroeien, dat ze openstaan voor verschillende culturen, voor andere zienswijzen, dat ze niet te snel oordelen en weten dat er altijd twee kanten aan een verhaal zijn. Verschillende ouders geven aan dat ze ernaar streven dat hun kinderen respect hebben en zorg dragen voor de natuur en de planeet.

‘Door met ouders over het verleden en de toekomst na te denken, kom je veel te weten.’

Door samen met ouders over het verleden en de toekomst na te denken, kom je veel te weten over hoe ze het ouderschap zien. Hier dieper op ingaan als sociale professional kan licht werpen waarom een ouder op een bepaalde manier handelt. Welke sporen uit het verleden nemen ouders mee? Wat laten ze achter? Wat willen ze hun kinderen meegeven naar de toekomst toe?

Kwetsbaar experimenteren

De overgang naar het ouderschap is een ingrijpende verandering in het leven. Het is een nieuwe rol die tijd en aanpassing vraagt. Heel wat ouders vinden het moeilijk om in woorden uit te drukken wat moeder zijn of vader zijn precies voor hen betekent. Het raakt immers tot in de diepste kern van het mens zijn.

“Toen ik mama werd, ontdekte ik een mega liefde waarvan ik niet wist dat die bestond. Ik heb niets meer nodig om gelukkig te zijn.” “Het doet je beseffen hoe fragiel je ineens wordt. Je denkt niet meer alleen aan jezelf. Ik ben het belangrijkste voor iemand anders.”

‘Toen ik mama werd, ontdekte ik een mega liefde waarvan ik niet wist dat die bestond.’

In de omgang met hun kinderen leren ouders ook veel over zichzelf en het leven. Ouderschap dwingt papa’s en mama’s om over zichzelf als mens na te denken. Op die manier maakt het ouderschap mensen soms kwetsbaar of haalt het bepaalde psychische wonden uit het verleden terug open: “Je krijgt als ouder soms een spiegel voor van je kind, een mini-versie van jezelf. Dat is niet evident.”

Frustratie en dankbaarheid

Loopt dat ouderschap moeilijk, dan kan het ondersteunend zijn om inzicht te geven in bepaalde gedragingen, gedachten en gevoelens. Het is belangrijk om als professional dan tijd te maken voor ouders en in gesprek met hen te reflecteren over wat kan helpen om de ouder te zijn die ze graag willen zijn.

Vaak is de erkenning dat ouderschap niet altijd gemakkelijk en evident is een belangrijk startpunt. En ook de bevestiging dat deze lastige gevoelens van frustratie en uitputting perfect naast gevoelens van trots, liefde en dankbaarheid kunnen bestaan. Ouders moeten zich niet schuldig of minderwaardig voelen wanneer ze worstelen met het ouderschap. De ene situatie is de andere niet. De ene dag is ook de andere dag niet.

‘Ouders hebben plaatsen nodig waar ze hun twijfels kunnen delen.’

Ontmoeting en verbinding creëren tussen ouders, is waardevol. Ze hebben plaatsen nodig waar ze hun twijfels en onzekerheden kunnen delen. Herkenbaarheid, het gevoel dat ze er niet alleen in staan, moedigt aan en zorgt voor steun. Een kernboodschap kan zijn dat het ouderschap een gezamenlijke zoektocht is.

Gezinswerkers als veilige steun

Geen goede opvoeding zonder goede zelfzorg. Ouders doen er goed aan ook voldoende stil te staan bij hun eigen noden. Naast het ouderschap hebben ze ook nog andere rollen te vervullen. Om die balans te vinden, moeten ze ook tijd en ruimte maken voor hun persoonlijke ontwikkeling.

Een vader en moeder getuigen: “Ik wil een vader zijn die zichzelf nog kan zijn en zijn kinderen tegemoetkomt in hun behoeften als kind, maar zonder alles te moeten opofferen. Ik wil de balans blijven zoeken met wie ik ben als mens. Dan ben je ook een gelukkigere vader.” “Ik ben een veel betere mama door te gaan werken, door afstand te kunnen nemen. Hoe meer ruimte ik mag nemen, hoe meer ik er kan zijn voor mijn dochter.”

‘Ouders die goed in hun vel zitten, hebben meer energie voor het ouderschap.’

Voor andere ouders betekent zelfzorg mild zijn voor jezelf en onthouden dat de perfecte ouder niet bestaat. Fouten maken hoort erbij en daar kunnen zowel ouders als hun kinderen iets uit leren.

Ouders die goed in hun vel zitten, hebben meer energie om met de uitdagingen van het ouderschap om te gaan. Ouders die het moeilijk hebben, hebben die ruimte vaak niet. Het welbevinden van de ouder beïnvloedt dus de zorg en opvoeding. Bij gezinshulp en -ondersteuning moet daarom ook aandacht gaan naar het welbevinden van de ouders.

Diensten en organisaties ondersteunen

Opvoeden gebeurt niet alleen binnen de grenzen van het gezin, maar ook binnen de brede context van de samenleving. Ouders worden omringd door diensten en organisaties die hen ondersteunen bij dat ouderschap. Hoe ervaren ouders dat?

“Je wordt niet geboren als ouder. Ik had bij de start meer pedagogisch advies gewenst. Kind en Gezin wordt te veel beschouwd als een verplichting van de overheid. Ik denk dat het voor jonge gezinnen noodzakelijk is dat er hulp wordt aangeboden zonder dat het voelt alsof het opgedrongen wordt. Ouders zouden het evident moeten vinden dat hun ouderschap en welbevinden in het oog worden gehouden.”‘

‘Je wordt niet geboren als ouder.’

“Zolang het in je gezin goed gaat, zie of hoor je niemand. Maar als het te laat is, staat iedereen daar plots met het wijzend vingertje. Vaak komt hulp veel te laat. Er is misschien wel genoeg hulp, maar die komt niet genoeg naar buiten tenzij het vijf na twaalf is.”

Enkele ouders gaven aan dat ze soms moeten strijden voor hulp of ondersteuning en dat ze beseffen dat dit niet voor alle gezinnen gemakkelijk is: “Elk kind moet alle kansen krijgen. Dat mag niet afhangen van de mate waarin ouders hun weg vinden in de hulpverlening. Het zou er volledig los van moeten staan.”

Investeren in ouderschap

Investeer je als samenleving en hulpverlening in ouderschap, dan leg je de fundamenten van ouders die zich gesteund weten en kinderen die kansrijk kunnen opgroeien.

Lees ook

‘Je kan niet ongestraft kinderen kleineren’

Die missie heeft concrete gevolgen. De samenleving moet zorgen voor een toegankelijke en betaalbare ondersteuning of hulpverlening voor wie er nood aan heeft. Creëer werkcontexten die de balans tussen werk en privé vlot doen verlopen. Heb aandacht voor de diversiteit aan gezinnen en zorg voor dienstverlening op maat, zodat er kan ingespeeld worden op de specifieke noden van het gezin. Zet in op preventieve zorg zodat ouders vanzelf kennis maken met verschillende vormen van ondersteuning en zo vlotter hun weg vinden wanneer bepaalde uitdagingen het ouderschap moeilijk maken.