Verkiezingen 2024: ‘Onderschat de impact niet die je hebt als sociaal werker’

Sociale media

“Bij politieke partijen is digitale communicatie heel erg in”, weet Reinout Van Zandycke. “Er worden grote sommen geld tegenaan gegooid. N-VA spendeerde in 2022 1,2 miljoen euro, enkel en alleen op Facebook en Instagram. Vlaams Belang doet met zijn één miljoen euro daarvoor niet onder. Daarmee behoren beide partijen tot de absolute koplopers in Europa.”

Reinout Van Zandycke is consultant en zaakvoerder van Exposure, een bureau dat zich specialiseert in gedragspsychologie en nudging. Hij adviseert politieke partijen en bedrijven hoe ze aan de hand van data en psychologie hun onlinecommunicatie kunnen optimaliseren.

‘Ik vind de evolutie naar meer politiserend sociaal werk zeer belangrijk. Het is relevanter dan ooit.’

In aanloop naar het verkiezingsjaar 2024 is dat een belangrijk thema, ook voor sociale professionals. Sociale media versterken immers polarisatie en vergroten de hoeveelheid fake news. Dat dit effect heeft op hoe mensen naar de samenleving kijken, staat buiten kijf.

Bovendien is de opkomstplicht voor lokale verkiezingen afgeschaft. We moeten niet meer naar de stembus. “Dat is een democratische uitdaging”, zegt Van Zandycke verderop: “Het zijn waarschijnlijk vooral mensen in een kwetsbare positie die thuis zullen blijven.” Daardoor dreigen politici hun belangen minder op te nemen. Voor sociale professionals is het dus zaak om ervoor te zorgen dat mensen wel gaan stemmen. Hoe ga je hierover het gesprek aan?

“Ik was als tiener betrokken bij de lokale jeugdraad en andere maatschappelijke organisaties in mijn gemeente. Daarom koos ik na de middelbare school voor een opleiding sociaal werk. Maar na een jaar bleek ik dat ik vooral graag bezig was met communicatie en mensen overtuigen. Daarom schakelde ik over naar een communicatieopleiding. Zo ben ik de politiek ingerold.”

“De voorbije jaren ben ik geregeld naar de Verenigde Staten getrokken om me te specialiseren. Zo heb ik van dichtbij de laatste presidentsverkiezingen gevolgd. Ik heb ook mensen van Cambridge Analytica geïnterviewd, het controversiële bedrijf achter de onlinecampagnes van Donald Trump.

“Als je als sociaal werker verandering wil realiseren, stuit je tegen financiële en maatschappelijke limieten. Als je als individu al impact hebt, is het vaak via individuele hulpverlening. Dan heb je telkens één iemand geholpen.”

“Wil je werkelijk iets voor grote groepen mensen verbeteren, moet je structuren in vraag durven stellen. Daarom vind ik die evolutie naar meer politiserend sociaal werk zeer belangrijk. Het is vandaag relevanter dan ooit.”

“Je ziet dat het maatschappelijk debat vandaag zwart of wit is. Grijs bestaat niet meer. Dat heeft te maken met sociale media. Sociale media versterken de polarisering in de samenleving. Vaak zijn ze ook bron van fake news. Voor mij is dat één van de taken voor het sociaal werk: terug nuance brengen in het politieke debat.”

“Omdat ze zo de kritische filter van traditionele media ontwijken. Via eigen video’s en teksten bepalen ze op sociale media zelf het frame waarmee ze hun boodschap brengen. Dat komt bij de achterban veel sterker binnen.”

‘Politieke partijen willen de kritische filter van traditionele media ontwijken.’

“Sociale media hebben ook een enorm groot publiek. Tv-programma’s als ‘Terzake’ of ‘De tafel van vier’ hebben elke zowat 250.000 kijkers. Dat lijkt veel, maar met 5.000 euro op Facebook bereik je evenveel mensen. Inhoudelijke nieuwsprogramma’s hebben een veel minder grote impact op de publieke opinie dan vroeger.”

“Sociale media zijn niet de enige reden waarom het ABVV en Solidaris hun vast zitje bij Vooruit kwijt zijn, maar een verband zie ik wel. Partijen willen minder afhankelijk zijn van de zuil. Vroeger hadden Vooruit en CD&V de arbeidersbeweging nodig om hun boodschap naar de achterban te brengen. Vandaag brengen ze die rechtstreeks naar de kiezer.”

“Dat denk ik wel. Onderschat de kracht van herhaling niet. Een tijdje geleden sloeg een kind een ander kind in Sint-Niklaas. Het voorval werd gefilmd en de video belandde in handen van Vlaams Belang. Omdat één van de kinderen een donkere huidskleur had, hebben zij de video massaal verspreid. Vroeger had zo’n filmpje weinig impact, nu krijgt het doelpubliek van het Vlaams Belang de video keer op keer te zien als ze Facebook openen.”

‘Er is amper tegengeluid meer tegen extreem-rechts.’

“Emotie haalt het altijd op ratio, en laat zo’n filmpjes nu net enorm veel emotie bevatten. Net daardoor heeft het impact, zeker bij generatiegenoten van het slachtoffer. Het sluit aan bij de leefwereld van jongeren. Het Vlaams Belang maakt zo duurzame connectie met een doelgroep die voor politici heel moeilijk te bereiken is.”

“Exact. Wat je op die beelden ziet gebeuren is niet oké, laat dat duidelijk zijn. Maar wat het Vlaams Belang brengt, is ook een ongenuanceerde boodschap. Zij zetten de huidskleur van iemand in the picture. Als je dan in een klein landelijk dorp woont waar je nooit iemand van kleur ziet, en je bent al vatbaar voor de boodschap, dan bevestigt de video je vooroordeel.”

Lees ook

‘Sociale media zijn gebouwd om te polariseren’

“Dat weet ik niet. Wat ik wel weet is dat er amper tegengeluid meer is. Dat komt ook omdat de andere kant zwijgt.”

“Daar zie ik wel een belangrijke rol voor het sociaal werk: toon dat je een alternatief hebt en spreek je daarover publiek uit. Want als één stelling steeds opnieuw wordt herhaald en er is geen tegengeluid, dan is die stelling op de duur waar. Combineer dat overtuigingsmechanisme aan de advertentiebudgetten van het Vlaams Belang en je zorgt voor enorme exposure.”

“Dat hangt ervan af. Bij de nieuwjaarsrellen in 2021 besteedde het Vlaams Belang een slordige 20.000 euro als advertentiebudget. Bij de recente schermutselingen na de WK-match België-Marokko besteedde de partij ongeveer 9.000 euro.”

 

Grote bedrijven als Twitter en Meta dragen dan toch een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid.

“Zij zouden hun algoritmes ethischer kunnen maken, maar dat is weinig waarschijnlijk. De emotionele video’s brengen veel geld op. De Europese Unie wil daarop ingrijpen, maar ik vind dat niet evident. Wie gaat bepalen welke inhoud je mag tonen en welke niet?”

“Het sociaal werk heeft niet de budgetten van politieke partijen, maar laat dat je niet ontmoedigen. Onderschat niet de impact die je kan hebben.”

‘De opkomstplicht voor lokale verkiezingen wordt afgeschaft. Dat is een democratische uitdaging. Mensen in een kwetsbare positie zullen het vaakst thuisblijven.’ 

“Zoals je weet wordt de opkomstplicht voor de lokale verkiezingen afgeschaft. Wat daarvan het resultaat zal zijn op de verkiezingsuitslag, is moeilijk te voorspellen. Wat we wel met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid kunnen zeggen, is dat mensen in een kwetsbare positie het vaakst zullen thuisblijven. Dat is een democratische uitdaging. Maar het middenveld kan daar iets aan doen. In mijn boek ‘Lokale verkiezingen winnen zonder opkomstplicht’ gaat het specifiek over hoe je mensen toch naar de stembus krijgt.”

“De mensen die jou kunnen overtuigen om te gaan stemmen, zijn eigenlijk je peers. Voor de mensen waarmee ze werken, zijn sociale professionals die peers. Iedereen actief op het werkveld kan dus mensen ervan overtuigen straks toch naar de stembus te trekken. Een politicus heeft die invloed veel minder.”

“Je onderschat de mogelijkheden. Als jij twintig mensen overtuigt, dan is dat niet zoveel. Maar als alle professionals twintig mensen overtuigen, dan is dat wel veel. Zeker als die op hun beurt weer andere mensen te overtuigen. Dan wordt het exponentieel.”

“Klopt. Ik zeg in mijn workshops altijd dat de juiste timing om daarmee te starten gisteren was. Hoe sneller je start, hoe meer je dat multiplicatoreffect genereert.”

Lees ook

‘Mensen kiezen niet altijd voor politieke partijen die hun belangen het best dienen’

“In theorie wel, maar het is gemakkelijker mensen naar de stembus te krijgen, dan hen te overtuigen van dat grote visionaire verhaal.”

“Het belangrijkste is om niet in weerstand te gaan als je meningen hoort die niet de jouwe zijn. Mensen horen iets waar ze het oneens mee zijn, bekogelen de andere dan met tegenargumenten, waarop die opnieuw probeert zijn gelijk te bewijzen. Op die manier praat je niet met maar naast elkaar.”

‘Ga niet in weerstand als je meningen hoort die niet de jouwe zijn.’

“Je kan beter zoeken naar gemeenschappelijkheid. Als iemand beweert dat leefloongerechtigden niet willen werken, heeft het geen zin om daar lijnrecht tegen in te gaan en te zeggen dat ze dat wel willen. Beter is om het eens te zijn dat het erg is dat mensen in armoede leven. Van daaruit kan je samen naar oplossingen zoeken.”

“Tweede tip: houd het laagdrempelig. Ik heb het al vaak gezien dat sociale professionals zich in nuances en details verliezen. Probeer daarom met concrete voorbeelden je punt te maken, die herkenbaar zijn voor de persoon of groep die je wil overtuigen. Belangrijk daarbij is natuurlijk dat je je gesprekspartners kent. Maar laat die verbinding net de troef van het sociaal werk zijn.”

“Er bestaat geen wonderoplossing. Daarom is het belangrijk om te vertrekken van de theorie van de kleine stapjes. Dat is een belangrijk idee uit de gedragswetenschappen.”

Lees ook

‘De meerderheid van de mensen zijn geen extremisten’

“Stel, je wil met een campagne honderd mensen overtuigen om hun mensbeeld bij te stellen. Dat is een gigantisch grote stap. Je campagne zal waarschijnlijk mislukken. Je kan veel beter een traject uitschrijven waarbij je telkens kleine stapjes zet. In plaats van direct honderd mensen totaal van idee te doen veranderen, start je met de organisatie van een eerste infosessie over lokale problemen.”

“De mensen die daarop afkomen zijn mensen met interesse en engagement voor hun buurt of wijk. Hen kan je vragen om andere mensen aan te spreken om ook iets voor de buurt te doen. Staosgewijs kan je voorzichtig het gesprek aangaan over kleine daden van solidariteit die eerst de buurt en dan de wereld beter maken. Op die manier maak je langzaam maar zeker beweging. Daar ben ik van overtuigd.”