Vlaming weet niet dat je kans op dementie kan verlagen

Zorgwekkende evolutie

Volgens onze schatting wonen er momenteel in het Vlaamse Gewest 131.800 personen met dementie. Tegen 2060 zal hun aantal zo goed als verdubbelen.

Dat is om verschillende redenen zorgwekkend. Dementie treft veel mensen, een verdubbelde zorgbehoefte zal druk zetten op de zorgbudgetten. En helaas: fundamenteel wetenschappelijk onderzoek vond nog geen strategie om met medicijnen geheugenverlies te vertragen of te voorkomen.

Risico fors verlagen

Vanuit epidemiologisch onderzoek kwam er de afgelopen jaren wel goed nieuws.

‘Wat goed is voor het hart, is goed voor het brein.’

Een groot deel van de toekomstige gevallen van dementie kunnen we vermijden door een gezondere leefstijl aan te nemen. Daar moeten we niet mee wachten tot we oud zijn. Want voor dementie zichtbaar wordt in de vorm van geheugenverlies of gedragsverandering, richt ze makkelijk al tot twintig jaar lang schade aan in onze hersenen. Van een aandoening in slow motion gesproken!

Om op hoge leeftijd het risico op dementie te verlagen, moeten we daarom al vanaf de leeftijd van ongeveer veertig jaar werk maken van een gezonde leefstijl.

Meerdere vliegen in een klap

Nog beter nieuws is dat veel van de leefstijlfactoren die hersengezondheid verhogen, dezelfde zijn als voor cardiovasculaire aandoeningen. Wat goed is voor het hart, is goed voor het brein. En dan gaat het over niet roken, gezonde voeding, weinig alcohol, gezond gewicht, voldoende fysieke activiteit.

Specifiek voor hersengezondheid komt daar dan nog bij het lang mentaal en sociaal actief blijven, bijvoorbeeld via vrijwilligerswerk.

Dat rijtje leefstijlfactoren voor het hart kennen we ondertussen wel. Maar te weinig beseffen we dat we met investeren in gezonde leefstijl op verschillende terreinen ‘return on investment’ krijgen: lager risico op kanker, lager risico op cardiovasculaire aandoeningen en lager risico op dementie. Allemaal dingen waarvan we liever niet de diagnose te horen krijgen van onze arts.

Onbekendheid van hersengezondheid

Dementie is geen onbekende: drie vierde van de Vlaamse inwoners (73,5 procent) kent in zijn sociaal netwerk iemand met dementie, meestal een ouder of grootouder. Een nog iets grotere groep (76,5 procent) schat in dat zijn kennis over dementie redelijk, goed tot uitstekend is.

Helaas geldt dat nog niet voor de relatie tussen leefstijl en hersengezondheid. Zo blijkt uit eigen onderzoek dat twee derde van de bevraagde Vlamingen (65,2 procent) denkt dat je niets kan doen om je kans op dementie te verlagen.Op vraag van het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen bevroeg IPSOS 1003 respondenten, Vlaamse inwoners tussen 40 en 75 jaar oud.

‘Erfelijkheid speelt slechts een bescheiden rol.’

Op de vraag wat de belangrijkste factoren zijn die bijdragen aan het ontstaan van dementie, noemt bijna een kwart ‘het hebben van ouders met dementie’. Toch speelt erfelijkheid bij dementie slechts een heel bescheiden rol. Ouders hebben met dementie verhoogt je eigen risico met slechts een paar procent. Bij sommige vormen van jongdementie, voor de leeftijd van 65 jaar, kan erfelijkheid wel een belangrijke factor zijn. Maar bij de meeste vormen van dementie dus niet.

De Vlaamse inwoner overschat de rol van erfelijkheid en onderschat de rol van beïnvloedbare leefstijlfactoren.

Mentaal actief

Van de factoren die we zelf wel kunnen beïnvloeden, wordt roken het meest genoemd door onze respondenten (10 procent), op de voet gevolgd door hoge bloeddruk (9 procent). Dat zijn inderdaad de belangrijkste risicoverhogende leefstijlfactoren, samen met overgewicht, dat slechts door 4 procent genoemd wordt.

‘De rol van beïnvloedbare leefstijlfactoren wordt onderschat.’

62 procent van onze respondenten is het eens met de stelling dat mentaal actief zijn de kans op dementie verlaagt. Dat is correct: hoge cognitieve activiteit is zelfs de belangrijkste beschermende factor, even beschermend als roken en hoge bloeddruk samen bedreigend zijn.

Toch past hier de vraag wat men als ‘mentaal actief zijn’ ziet. Het frequent invullen van sudoku’s, invullen van kruiswoordraadsels of het werken met allerlei ‘braintraining’ appjes verlaagt het risico op dementie niet. Daarvoor zijn deze activiteiten te taakgericht. Je wordt goed in sudoku’s of kruiswoordraadsels, maar niet meer dan dat. Maak ‘mentaal actief zijn’ gerust maar iets uitdagender, zoals een nieuwe taal onder de knie krijgen of een nieuw muziekinstrument leren bespelen.

Werken aan grotere bekendheid

Tot daar de vaststellingen. Tijd voor een plan van aanpak.

We moeten werken aan grotere bekendheid van de relatie tussen gezonde leefstijl en hersengezondheid. Want dat is de eerste stap om tot een gezondere leefstijl te komen.

Daar liggen kansen. Slechts een kleine minderheid van de Vlaamse inwoners (11 procent) heeft geen interesse in informatie om hersengezondheid te verbeteren. Onvoldoende informatie over hersengezondheid wordt door meer dan de helft van de respondenten genoemd als belangrijkste drempel om iets te doen aan de eigen hersengezondheid. Als belangrijkste informatiebronnen worden genoemd: de huisarts (70 procent), een zoekopdracht op internet (50 procent) en www.dementie.be (43 procent).

Geen lobbywerk

We weten uit het verleden, met de relatie tussen roken en longkankers, dat er vele decennia kunnen voorbijgaan voor een wetenschappelijk inzicht ook algemeen bekend is bij de bevolking. Soms is de weg van wetenschappelijke kennis naar gedragsverandering lang.

‘Soms is de weg van wetenschappelijke kennis naar gedragsverandering lang.’

Nu was het wel zo dat inzake roken er een actieve lobby actief was om twijfel te zaaien over de relatie tussen roken en longkanker. Het anti-rook beleid werd op een heel creatieve manier omzeild. Zo werd het verbod op reclame voor sigaretten omzeild door reclame te maken voor lucifers.Joossens, L. (2016), De tabakslobby in België, Berchem, EPO.

Dergelijke lobby valt niet te verwachten inzake de leefstijlfactoren die onze hersengezondheid beïnvloeden, onder meer omdat het over een veelheid van factoren gaat en niet om één specifiek product. Blijft wel de uitdaging om bekendheid te geven aan die factoren.

Werk foute informatie weg

Een onderdeel van de uitdaging om bekendheid te geven aan de relatie tussen leefstijl en hersengezondheid, is het wegwerken van foute informatie.

Zo worden in nieuwsmedia en op sociale media regelmatig berichten gepubliceerd dat een glas champagne per dag je risico op dementie zou verlagen. Dat klinkt natuurlijk goed, maar is een wel heel ruime interpretatie van een beperkte studie op 24 ratten.

Ander nieuws zegt dan weer dat chocolade eten goed is voor onze hersengezondheid. Opnieuw klinkt dat goed, maar opnieuw een te ruime interpretatie. In cacao, basisgrondstof voor chocolade, zit de voedingsstof flavanol. Die stof heeft inderdaad een effect op onze hersenen. Maar laat nu bij de productie van chocolade juist die flavanol vernietigd worden. In eerst berichtgevingen werd dat onderscheid tussen chocolade en flavanol niet gemaakt. Misschien omdat één van de auteurs voor een chocoladefabrikant werkte? Die onzorgvuldigheid moest later gecorrigeerd worden. Maar toen hadden nieuws- en sociale media de foutieve versie al ruim verspreid.

Vermijd schuldvraagstuk

Veel boodschappen over gezonde leefstijl worden ervaren als een vingerwijzing naar individuele verantwoordelijkheid. Foute keuzes leiden naar een ongezond leven, zo wordt gesuggereerd. En dan wordt het snel een verhaal van ‘eigen schuld, dikke bult’.

Die interpretatie moeten we vermijden. Omdat het wetenschappelijk inzicht in de relatie tussen leefstijl en hersengezondheid relatief jong en weinig bekend is. Maar vooral omdat het individualiseren van leefstijl voorbijgaat aan de sociale context waarin leefstijlkeuzes gemaakt worden.

De veronderstelling dat iemand die dementie heeft ongezond heeft geleefd, klopt niet. Heel andere factoren kunnen hier spelen. Het is wel zo dat een gezonde leefstijl het risico op dementie kan verminderen.

Overbrug gezondheidskloof

Wat dementie betreft, is hoge leeftijd de bekendste niet-beïnvloedbare risicofactor. Ook geslacht speelt een rol: vrouwen hebben vanaf de leeftijd van tachtig een hogere kans op dementie in vergelijking met mannen. Maar we weten dat er ook specifieke groepen zijn die meer risico hebben dan anderen, zoals mensen in armoede en allochtonen met een niet-Westerse etniciteit.

Lees ook

Dementie speelt verstoppertje bij Ali en Antonio

Uit onze bevraging bleek dat de kennis over hersengezondheid ongelijk verdeeld is over de bevolking: wie hoger opgeleid is, heeft meer kennis over de relatie tussen leefstijl en hersengezondheid dan wie lager opgeleid is.

We weten ook dat algemene gezondheidscampagnes beter opgepikt worden door wie hoger geschoold is en minder door lager geschoolden. Daardoor dragen campagnes over gezonde leefstijl het gevaar in zich de gezondheidskloof te vergroten. Inzetten op specifieke campagnes voor bevolkingssegmenten die een hoger risico hebben en moeilijker te bereiken zijn, is de boodschap.