Allemaal verliezers
Aan het hoofdkantoor van het ABVV in de Brusselse Hoogstraat prijkt een spandoek tegen de Arizona-regering: “Tous perdants. Allemaal verliezers.” Die boodschap sluit naadloos aan bij het debat over de beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd.
‘De maatregel treft vooral mensen in een kwetsbare positie.’
De maatregel treft vooral mensen in een kwetsbare positie, maar op den duur gaan we er allemaal door op achteruit. Allemaal verliezers, dus. Hoe dat zit, leggen Caro Van der Schueren, arbeidsmarktadviseur bij het Vlaams ABVV, en Raf De Weerdt, federaal secretaris bij het ABVV, uit. We spraken met hen af voor een genuanceerd en geëngageerd gesprek over de onrechtvaardigheid en ineffectiviteit van die maatregel, het stigmatiserende politieke discours over werkzoekenden, en het groeiende belang van samenwerking tussen sociale professionals en vakbonden.
Ik wil het vandaag met jullie hebben over de inperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd. Wat heeft de federale regering op dat vlak precies beslist?
Raf: “In tegenstelling tot wat in veel media werd geschreven, worden de werkloosheidsuitkeringen niet standaard beperkt tot twee jaar, maar tot twaalf maanden. Als je aan bepaalde voorwaarden voldoet, krijg je per vier gewerkte maanden één extra maand uitkering, en kom je uit op een maximum van vierentwintig maanden. Daarna schuift de overheid de verantwoordelijkheid voor het inkomensverlies volledig door naar het individu.”
Hoeveel mensen worden getroffen?
Raf: “Naar schatting zullen zo’n 180.000 mensen hun uitkering verliezen. Dat is een enorm sociaal experiment waar deze regering zich aan waagt. De maatregel wordt in drie fasen uitgerold: de eerste groep verliest haar uitkering op 1 januari, de tweede op 1 maart en de laatste op 1 april.”
Hebben jullie zicht op welke groepen in die eerste golf zitten?
Caro: “In de Vlaamse cijfers zien we dat ongeveer 50 procent een arbeidsbeperking heeft. Ook het opleidingsniveau is cruciaal: meer dan de helft van de mensen die hun uitkering nu verliezen, behaalde geen diploma secundair onderwijs. De beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd treft dus duidelijk vooral mensen in een kwetsbare positie.”
‘Vlaanderen heeft een van de minst inclusieve arbeidsmarkten van Europa.’
“Dat is niet verrassend: Vlaanderen heeft al decennialang een van de minst inclusieve arbeidsmarkten van Europa. Het gaat hier dus niet over mensen die niet willen werken, maar over mensen die voortdurend op structurele barrières botsen in hun zoektocht naar werk.”
Kan je dat concreet maken?
Caro: “De getroffen groep bevat veel oudere werknemers. Tal van onderzoeken tonen aan dat niemand hen nog aanneemt. Zij worden door deze maatregel dubbel gestraft: eerst doen ze alle moeite om werk te vinden — wat niet lukt — en vervolgens verliezen ze ook nog hun uitkering.”
‘De werkgevers blijven in dit verhaal weer eens buiten schot.’
“Wij hebben verhalen van mensen die meer dan 100 sollicitaties hebben verstuurd. Als ze al op gesprek mogen komen, wordt hen in hun gezicht gezegd: ‘Fijn dat je langskomt. Je hebt veel ervaring, maar sorry, we vinden je te oud.’ We vergeten te vaak dat het niet de VDAB is die beslist of mensen een job krijgen. Dat zijn de werkgevers en zij blijven in dit verhaal weer eens buiten schot.”
Caro Van der Schueren: “Wij hebben verhalen van mensen die meer dan 100 sollicitaties hebben verstuurd.”
© ID / Sien Verstraeten
Maar je zou kunnen zeggen dat deze beslissing de profiteurs uit het systeem gooit en op die manier het draagvlak voor onze sociale bescherming vergroot.
Caro: “Dan vertrek je van het idee dat die mensen profiteurs zijn, terwijl dat niet klopt. En zelfs als je zo redeneert, houdt het argument geen stand. In Groot-Brittannië is daar grootschalig onderzoek naar gedaan: politici die voortdurend spreken over misbruik van de sociale zekerheid, ondermijnen net het draagvlak ervoor.”
“Het is precies dat discours — dat de nadruk legt op de vermeende profiteurs en op het aantal sancties — dat ervoor zorgt dat mensen minder vertrouwen krijgen in het systeem. Ze gaan geloven dat er vooral misbruik wordt gemaakt, en vrezen daardoor dat er voor hén minder zal overblijven als ze ooit zelf hulp nodig hebben.”
‘Politici die voortdurend spreken over misbruik van de sociale zekerheid, ondermijnen net het draagvlak ervoor.’
Raf: “Wat mij zorgen baart is dat dit discours, vroeger vooral gehanteerd door rechtse partijen, vandaag wordt overgenomen door centrumpartijen. Helaas wordt dat debat te vaak misbruikt om niet te moeten spreken over het echte probleem: de structurele onderfinanciering van onze sociale zekerheid.”
“Ik noem dat de paradox van de omgekeerde solidariteit. Er is nog nooit zo weinig uitgegeven aan werkloosheidsuitkeringen. Maar hoe minder mensen gebruik maken van een bepaald systeem, hoe meer mensen van de kant zullen zeggen: “we zullen de vijs een keer aanspannen, want dat zullen wel profiteurs zijn.” Het is niet logisch maar maatschappelijk werkt schijnbaar het wel zo.”
Hoe pak je het dan wel aan?
Caro: “Als arbeidsbemiddelaar moet de VDAB de link leggen tussen de vraag- en de aanbodszijde, tussen de werkgevers en werknemers. Maar wat hebben we de afgelopen jaren gedaan? We zijn met allerlei controle- en sanctiesystemen gaan kijken of de werknemers wel genoeg moeite deden. Terwijl het niet zij zijn, die beslissen of ze aan het werk kunnen gaan, dat zijn we werkgevers.”
“Natuurlijk moet je ook investeren in werkzoekenden, maar via begeleiding, niet via sancties. Alleen is dat veel te weinig gebeurd. Uit onderzoek van de Universiteit Antwerpen blijkt dat 75 procent van de werkzoekenden in Vlaanderen na één jaar werkloosheid geen enkel begeleidingsaanbod meer had gekregen van de VDAB Onderzoeksproject: “Profiel en arbeidspotentieel langdurig werkzoekenden op zoek naar hefbomen.” Jonas Wood, Inge Pasteels, Karel Neels, Sunčica Vujić. Universiteit Antwerpen en Hogeschool PXL 2023.. Terwijl we weten dat het na dat eerste jaar net veel moeilijker wordt om opnieuw aan de slag te raken.”
‘Het beeld van de werkloze in de hangmat klopt gewoonweg niet.’
Raf: “De uitkeringen zijn nooit onvoorwaardelijk geweest. Mensen moeten beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt, cursussen volgen, verplicht solliciteren… Wie dat niet doet, wordt gesanctioneerd. Het beeld van de werkloze in de hangmat klopt gewoonweg niet. Als mensen toch lange tijd werkloos bleven, dan is dat niet omdat ze niet wilden werken, maar omdat ze daartoe geen eerlijke kans kregen, ze niet in de mogelijkheid waren om te werken, dit het enige statuut was waarin ze ‘pasten’ of omdat de begeleiding tekortschoot … Dat is allemaal niet hun fout en toch dragen zij de gevolgen.”
Wat zijn de gevolgen van deze maatregel?
Caro: “Dat weten we eigenlijk niet. Minister Clarinval schermt met een onderzoek dat een derde van de getroffenen aan het werk zal gaan, een derde bij het OCMW terecht zal komen, en een derde van de radar zal verdwijnen. Alleen ging het in deze studie over de jongeren die in 2015 hun recht op een inschakeluitkering verloren. Dat is een heel andere groep dan waar we het vandaag over hebben.”
En dan nog zijn het zeer zorgwekkende cijfers: een derde van de mensen die uit de statistieken verdwijnen, en een derde die bij het OCMW terechtkomen…
Raf: “Absoluut, maar ook de mensen die aan het werk gaan, zijn vaak niet te benijden. Eén van de functies van een werkloosheidsuitkering is dat mensen een kwalitatieve, passende job kunnen zoeken.”
“Valt die inkomensgarantie weg, dan moet je eender wat aanvaarden. En wie heeft dat graag? De werkgevers natuurlijk, want zo moeten zij er niet voor zorgen dat ze goede arbeidsvoorwaarden aanbieden. Uiteraard ga ik kort door de bocht, maar we mogen er niet blind voor zijn dat het uitbreiden van de arbeidsreserve ook een doel van deze beslissing is. Het globaal welbevinden zal er in ieder geval niet door verbeteren.”
Raf De Weerdt: “Eén van de functies van een werkloosheidsuitkering is dat mensen een kwalitatieve, passende job kunnen zoeken.”
© ID / Sien Verstraeten
Caro, je stelde het eerder al: kortgeschoolden zijn wel heel kwetsbaar op onze arbeidsmarkt.
Caro: “We onderschatten dat. De kans dat kortgeschoolden zonder job zitten, is in Vlaanderen 1 op 2. Bij langgeschoolden is dat slechts 1 op 10. Dat heeft ook te maken met maatregelen als flexijobs of studentenarbeid. Waar komen die banen vooral voor? In de horeca, de kleinhandel … sectoren waar vroeger nog wel werk voor kortgeschoolden voorhanden was.”
‘De kans dat kortgeschoolden zonder job zitten, is in Vlaanderen 1 op 2.’
“Door al die flexibele arbeidssystemen die onze politici creëren, moeten ze daar vandaag concurreren met goedkopere, makkelijker inzetbare krachten. Dat is een strijd die ze niet kunnen winnen. Waarom zou een werkgever hen een vast contract geven en niet voor die goedkopere, flexibelere werknemers kiezen?”
Raf: “Bovendien zijn die vormen van arbeid zo goedkoop omdat werkgevers er nauwelijks sociale zekerheidsbijdragen op betalen. De sociale zekerheid heeft vandaag een tekort, niet omdat we te veel uitgeven, maar omdat we de inkomsten stelselmatig hebben uitgehold. Wie echt bezorgd is om dat systeem, breidt het aantal flexi-jobs niet verder uit en legt ook geen indexsprong op tafel. Dat zijn allemaal maatregelen die de financiering nog verder ondergraven.”
Veel van de mensen die door deze maatregel getroffen worden, gaan bij het OCMW terecht komen. Blijven jullie die mensen juridisch ondersteunen?
Raf: “De tijd dringt natuurlijk want de eerste dossiers lopen al vanaf januari. Maar dat is zeker de bedoeling. We beschouwen mensen die een leefloon krijgen nog altijd als werknemers, die op termijn kunnen terugkeren naar de arbeidsmarkt. Daarom willen we hen niet loslaten. We zullen hen helpen bij hun aanvraag bij het OCMW, en waar nodig, ook bij betwistingen. Niet om het OCMW aan te vallen, maar om ervoor te zorgen dat de procedure correct verloopt en dat mensen krijgen waar ze recht op hebben.”
Bij een budgetonderzoek stellen OCMW’s steeds vaker dat het lidmaatschap van de vakbond overbodig is voor leefloongerechtigden. Horen jullie dat ook?
Caro: “We krijgen die signalen ook en vinden ze hoogst problematisch. Het maakt mensen juist kwetsbaarder. Lid zijn van de vakbond is geen overbodige kost. Het is een vorm van bescherming. Hoe minder mensen lid blijven, hoe moeilijker het wordt om hun belangen te verdedigen. We willen daarover met OCMW’s in gesprek gaan, om duidelijk te maken dat lidmaatschap net een hefboom is om hun rechten te vrijwaren.”
Bij maatschappelijk werkers leeft vandaag veel frustratie over de vakbonden. Ze zeggen dat dossiers van werkzoekenden bij de vakbond, hulpkas of mutualiteit te laat worden afgehandeld, waardoor mensen zonder inkomen bij het OCMW terechtkomen. Dat alles samen zou zelfs goed zijn voor 30 procent van hun dossiers. Hoe zit dat precies?
Raf: “Wij hebben ook leden die werken binnen de OCMW’s, dus we weten dat er een enorme druk ligt op de maatschappelijk werkers. Ik snap hun frustratie.”
‘We weten dat er een enorme druk ligt op de maatschappelijk werkers. Ik snap hun frustratie.’
“Het is belastend om voorschotten te moeten betalen op uitkeringen die eigenlijk van de vakbond zouden moeten komen. Maar het cijfer dat het een derde van hun dossiers zou gaan, geeft een vertekend beeld. Om alles toch wat in perspectief te plaatsen: als we kijken naar hoeveel van de door ons afgehandelde op die manier bij het OCMW terechtkomen, dan is dat minder dan één procent.”
Maar die ene procent zorgt wel voor veel werk op de OCMW’s. Waar loopt het mis?
Raf: “De realiteit is dat wij enkel kunnen uitbetalen van zodra een dossier volledig is. Als bijvoorbeeld de werkgever de C4 niet juist heeft ingevuld, of als iemand onze brieven niet begrijpt door taalproblemen, dan kunnen wij niet betalen. Zodra dat opgelost is, betalen we zo snel mogelijk.”
“We kunnen geen uitkeringen betalen aan mensen die daar nog geen recht op hebben. Als wij zouden voorschieten en achteraf blijkt dat iemand geen recht had op een uitkering, dan moeten wij die kost dragen. Dat kan uiteraard niet, want dat is de verantwoordelijkheid van de overheid. Het OCMW heeft daar een ander mandaat in: zij doen een sociaal onderzoek voor ze betalen, en weten dus dat hun voorschot terecht is. Wij kunnen dat nooit met zekerheid zeggen zolang het dossier niet volledig is.”
Het lijkt alsof deze kritiek over de voorschotten in sommige gevallen ook wel past in het bredere anti-vakbondsdiscours. Herkennen jullie dat?
Raf: “Als je ziet wie zulke verhalen naar buiten brengt, dan komt dat vaak uit de hoek van bepaalde, specifieke gemeentebesturen. Dat is politiek natuurlijk niet neutraal. Het past in een bredere aanval op de vakbonden. Wat me echt boos maakt is dat dit discours ook onze mensen aan de loketten viseert. Zij werken keihard om mensen die door dit beleid getroffen worden voort te helpen. Zij verdienen die kritiek echt niet.”
Blijft wel de vaststelling dat vakbonden ook bij sociale professionals niet altijd even populair zijn.
Raf: “Dat vind ik zorgelijk en vreemd. Misschien is het positieve aan deze hervorming dat we daardoor gedwongen vaker met elkaar in contact komen en beter leren samenwerken.”
Caro: “We gaan die ontmoeting ook zelf initiëren. Op 9 december organiseert Force, het bewegingswerk van het Vlaams ABVV, samen met de Federatie van Vlaamse OCMW Maatschappelijk Werkers een ontmoetingsdag tussen vakbonden en maatschappelijk werkers. Dat is nodig, want vakbonden en sociaal werkers staan aan dezelfde kant: die van mensen in een kwetsbare positie.”
Reacties [4]
Dit artikel vat heel goed de kern van de zaak. Zelf voel ik mij telkens het meest verontwaardigd omwille van de aanhoudende negatieve framing van kwetsbare doelgroepen, of het nu werklozen zijn, langdurig zieken, leefloongerechtigden of mensen met een migratie-achtergrond. Onderzoek bewijst genoeg dat bvb. werkloos zijn vaak leidt tot psychische problemen, verre van dat het een luilekkerland zou zijn. Maar telkens weer wordt fraude of misbruik voorgesteld als hét probleem dat men nu “voor eens en altijd” gaat oplossen. Terwijl beleidsmakers zelf heel goed weten dat het een marginaal, zelfs verwaarloosbaar fenomeen is. Maar zo slaagt men er in de aandacht af te leiden van een falend sociaal beleid. Sommige reacties op de artikels in sociaal.net illustreren helaas hoe effectief deze tactiek is. Hoe men er in slaagt groepen in de samenleving tegen elkaar op te zetten. Elke daad van verzet daartegen telt, hoe hopeloos de strijd soms lijkt.
Heel mijn carrière van 30+ jaar telkens voor interims te werken en nooit ergens een vast contract kunnen krijgen. Wel altijd RSZ moeten betalen op mijn arbeid en nu geen recht meer hebben op werkloosheidsuitkering, doet pijn. Ik wantrouw het systeem, want sollidariteit bestaat niet. Waarom zou iemand nog officieël ingeschreven moeten werken, als hij/zij toch geen recht heeft op uitkering? 4 maanden werken om 1 maand werkloosheidsuitkering te verkrijgen? Is dit eerlijk? Waar spendeerd de overheid al die resten aan belastinggeld dan aan uit? Alles voor het klimaat zeker? Onrechtvaardig is dit systeem! Vroeg of laat bent uzelf ook werkloos. En dan is het jouw beurt om de gevolgen te dragen!
De beperking van de werkloosheid in de tijd is er doorgevoerd als symboolmaatregel. Deze rechtse regering heeft geen mededogen met mensen die geen vlekkeloos parcours hebben afgelegd. Zestig jaar ben ik intussen en ik heb wel degelijk hard en voldoende gewerkt maar niet voldoende voor deze Arizona-regering. Met opzet en compleet sadistisch genoegen worden oudere werkzoekenden voor de leeuwen gegooid. Tel daarbij de toename van flexi-jobs plus een economie die hapert en je krijgt een rampscenario voor mensen zoals ik. Uitzendkantoren die je geen feedback geven en een VDAB die hulpeloos toekijkt en je dan maar weer doorverwijst naar een partner die je zou moeten activeren.
Ik ben moe en verbitterd over heel deze kwestie. En verwacht geen mededogen in dit Vlaanderen want de ‘hardwerkende Vlaming’ heeft dit beleid duidelijk gekozen.
Het is koud en kil in Vlaanderen anno 2025.
Goed onderbouwde feiten.
Je mag gerust nog melden dat huizen huren en blijven huren ook een probleem wordt en dat dit nooit besproken wordt. Zelf slachtoffer van deze begroting. Werken met bepaalde contracten die geen zekerheid bieden. Telkens blijven solliciteren zonder een positieve aanwerving bij vacatures die aangeduid worden als knelpuntberoepen met een niet gespecialiseerd diploma, eenvoudige jobs die doodeenvoudig op de werkvloer kan aangeleerd worden. Waar bedrijven geen enkele moeite meer doen iemand deze kennis aan te leren.
Op zoek naar Vlaams cultuur kan er mij iemand helpen?