In het sociale werkveld gebruiken we elke dag veel woorden. Niet alleen het vakjargon, maar ook gewone woorden verbergen soms een onduidelijke of gevoelige lading. Sommige woorden ruimen ook plaats voor nieuwe woorden. In deze column gaan we op zoek naar soms verborgen betekenissen en debatten.
Geen jargon
‘Mantelzorg’ is geen jargon. Wie Nederlands als moedertaal beheerst, zal begrijpen waarover het gaat. Anderen zullen even de wenkbrauwen fronsen.
‘Het begrip is exact 53 jaar oud.’
Het begrip is exact 53 jaar oud. De Nederlandse hoogleraar Hattinga Verschure introduceerde het in 1972 voor “de zorg die als vanzelfsprekend aan elkaar gegeven wordt”. Waarom dan een nieuw woord voor iets dat zo vanzelfsprekend is?
Vragen bij de verzorgingsstaat
Verschure vond het nodig om dit te benoemen in een tijd waarin er kritische vragen werden gesteld bij de Nederlandse verzorgingsstaat. Er ontspon zich een discussie over de grenzen van professionele zorg in verhouding tot de zorg die informele zorgverleners bieden aan mensen die hulp nodig hebben vanwege ziekte, handicap of ouderdom.
Daarom moest het kind een naam krijgen. ‘Mantelzorg’ dus of “alle zorg die genoten in een klein sociaal netwerk aan elkaar gegeven op basis van vanzelfsprekendheid en bereidheid tot wederkerigheid.”
Andere talen
In andere talen is een mantelzorger een ‘aidant informel’, een ‘informal caregiver’, een ‘Informelle Pflegekraft’, een ‘ciudadador informal’ of een Afrikaanse ‘informele versorger’. Van de mantel geen spoor. De vertaling ‘mantel care’ vinden we alleen terug in Nederland, waar Engelse jargonwoorden mooi staan.
Mooi is wel de Franse variant ‘intervenant de proximité’. Bij onze noorderburen valt mantelzorg onder de ‘gebruikelijke zorg’ of “de hulp die mensen elkaar normaal gesproken geven als zij een gezin vormen of samen leven.”
De mantel
Waar staat die ‘mantel’ dan voor? Voor Hattinga Verschure verwijst de mantel naar “de zorg die mensen verwarmt omdat ze elkaar er als een mantel mee omgeven.” Een mantel is niet toevallig vooral een vrouwelijk kledingstuk. Mannen dragen alleen in het leger een mantel.
‘Een mantel is niet toevallig vooral een vrouwelijk kledingstuk.’
De vanzelfsprekende associatie met de ‘mantel der liefde’ zet verder een zorgende toon. Ware het niet dat ‘iets met de mantel der liefde bedekken’ een heel andere betekenis heeft. Deze bijbelse uitdrukking staat voor het liefdevol toedekken van een fout of een misstap. Dat kon zelfs een buitenechtelijk ‘mantelkind’ zijn.
Onder de radar
Wellicht had Hattinga deze bijbelse toedekking niet in het achterhoofd toen hij de term introduceerde. We gaan hem dan ook niet ‘de mantel uitvegen’ voor zijn goed bedoelde uitvinding.
‘Velen zijn mantelzorger zonder het te beseffen.’
Al moeten we toegeven dat er met mantelzorg toch iets toegedekt wordt. Geen fout of misstap, wel een zorgende praktijk die te vaak onder de radar blijft. Een verborgen maar zo onmisbare vorm van ‘sociaal schaduwwerk’, helden zonder standbeeld.
Mantelzorg is vaak geen bewuste keuze, maar iets dat je overkomt. Velen zijn mantelzorger zonder het te beseffen, laat staan dat ze weet hebben van de officiële omschrijving. Maar bij twijfel is er altijd de ‘mantelzorgcheck’.
Stille krachten
Vlaams welzijnsminister Caroline Gennez is wat blij met de mantelzorgers want ‘het zijn de stille krachten die onze samenleving draaiende houden”. We hebben een ambitieus Vlaams Mantelzorgplan en we vieren hen jaarlijks op 23 juni.
De steun van een Vlaams Expertisepunt Mantelzorg maakt mantelzorg meer zichtbaar. Dat is ook nodig. Niet alleen met welverdiende waardering en in driekwart van de Vlaamse gemeenten een premie. Maar vooral om duidelijk te maken dat vele mantelzorgers zelf uiterst kwetsbaar zijn en tegen of over hun grenzen aanlopen. Wist u dat een op vijf jongeren tussen 11 en 18 jaar zorg draagt voor een ouder met een beperking of langdurige ziekte? Wist u dat de partners van mensen met dementie zelf de meest kwetsbare ouderen zijn?
Die schrijnende situaties verdragen geen mantel der liefde.
Reacties [4]
Mantelzorger, zorgouder zijn is verdomd vermoeiend, fijn dat we in de kijker worden gezet maar ook zeer bitter,voor zij die op de wachtlijst staan voor een PAB.
Ik heb er niet om gevraagd om zorgouder te worden. Ik had dromen voor mijn zoon, een mooie toekomst en toen werd hij ziek, door een te late diagnose kreeg hij chronische pijn.
Elke dag kijk ik toe, hoe hij pijn moet lijden en hoe ik stukje bij beetje meer taken op mij heb moeten nemen want zelfstandig wonen zit er niet in. 13 jaar zijn we al in de steek gelaten en ik ben moe, heel moe.
Recht hebben op een PAB gaf hoop, hoop voor ons beiden.
Nu is die hoop vervlogen, voor eeuwig met elkaar verwerven, samen in isolatie.
Mantelzorger en zorgouder zijn is een vloek een gebrek en een falen van de regering, die men wil inpakken in een dekentje.
Sabrine
Een taalkundig boeiende benadering van het woord ‘mantelzorg’. De Bijbelse verwijzingen deden me ook direct denken aan de naam ‘De Mantel’, die aan het nog vrij recente parochiecentrum in mijn gemeente werd gegeven. Die naam is dan weer geïnspireerd door -inderdaad- de soldatenmantel van de Romeinse soldaat Martinus, die de helft (de andere helft bleef eigendom van de overheid) van zijn mantel wegschonk aan een bedelaar. Martinus werd later bisschop, heilig verklaard en patroon van talloze parochies.
Belangrijk is dat het begrip ontstaan is meer dan een halve eeuw geleden, toen de ‘verzorgingsstaat’ onder druk kwam en de grenzen werden afgetast tussen professionele hulp en de vrijwillige ‘mantelzorg’ .
Beleven we nu ook geen tijd waarin – niet in het minst door internationale spanningen en de spectaculaire stijging van militaire uitgaven- , de zorg door de overheid dreigt afgebouwd te worden, en er meer zorglast op de schouders van familie en vrijwilligers terecht zal komen?
Goedemorgen, Heer Ludo Serrien,
Ik ben Peter van der nol, en woon in Nederland, als u met de mantelzorg de zorg in gaat en de mantelzorg een onderdeel maak van zorg word is het in NEDERLAND EEN verdienmodel.
In NEDERLAND heeft RUTTE van de VVD de zorg een verdienmodel gemaakt, heb je geld dan heb je zorg, en de mantelzorger word een onderdeel van zorg en moet dan medische handelingen doen.
Ik weet niet hoe het nu in BELGIE gaat, wordt man of vrouw, of opgroeiende jeugd ook mantelzorg?
bij ons is de WMO ondersteuning op financieel gebied, de gemeente geeft geld, 100 euro per jaar.
En ons zorg stelsel, dat de politiek een verdien model gemaakt, kijk naar Amerika armen hebben geen zorg en eindigen op straat.
En het woord mantelzorg: zorg voor liefde en zorg.
Elke mantelzorger hoe en jong en een werk de mantelzorg in zijn CAO ruimte krijgen haar man of vrouw of kind te verzorgen.
Ik hoop dat de minister de mantelzorg op financieel en maatschappelijk gebied verhoogd en niet bezuinigd
Fijn dat er aandacht gegeven wordt aan de aard, omvang en betekenis van mantelzorg. Maar er is wel veel meer over te vertellen dan in dit artikel gebeurt, ook juist binnen sociaal werk. Wil dit als onderzoeker op dit terrein in Nederland (sinds 1987 :-)) graag toelichten.