‘Bij mijn buddy kan ik mezelf zijn’

Duo-werkingen

Vlaamse duo-werkingen zijn actief op verschillende domeinen: cultuur, vrije tijd, sport, welzijn en gezondheid. Veel minder duo-werkingen zetten in op onderwijs, werk, wonen en mobiliteit.

‘Een buddy maakt de brug met de buitenwereld.’

De belangrijkste doelgroepen van buddywerkingen zijn mensen met een psychische kwetsbaarheid en mensen in armoede. Andere doelgroepen zijn personen met een migratie-achtergrond, mensen in een complexe en multi-problemsituatie, personen met een beperking of ziekte of ex-gedetineerden.

De voornaamste doelstellingen van een duo-werking zijn het doorbreken van sociaal isolement en het bevorderen van participatie aan de samenleving. Lukt dat ook?

Impact is groot

Uit ons onderzoek blijkt dat succesvolle een-op-een-ondersteuningsrelaties een grote impact hebben.Van Robaeys, B. en Lyssens-Danneboom, V. (2018), Kwetsbaar verbonden. De duo-methodiek in Vlaanderen, Leuven, LannooCampus.

Voor deelnemers vult de relatie met de vrijwilliger vaak een manifest gemis in. Deelnemers hebben iemand nodig die de brug maakt met de buitenwereld. Iemand die de veilige cocon waarin de deelnemer vertoeft, helpt te doorbreken.

Het beantwoorden van de behoefte aan contact en interactie zorgt voor een sterk effect op psychologisch en sociaal-communicatief vlak. Deelnemers geven unaniem aan dat de vrijwilliger hun leven aanzienlijk verbeterd heeft. De vrijwilliger is steun en toeverlaat, een houvast, zorgt voor gezelschap en geeft het leven kleur en invulling.

Zelfvertrouwen

Deelnemers voelen zich ondersteund, beluisterd en begrepen. Ze hebben iemand die mee op pad gaat en activiteiten onderneemt. Dat zorgt voor zelfvertrouwen. De deelnemer voelt zich meer tevreden en ervaart het leven positiever.

‘Mijn buddy aanvaardt mij zoals ik ben.’

Een deelnemer getuigt: “Ik ben heel blij met mijn buddy. Bij haar vergeet ik mijn problemen. Ik voel mij niet ziek als ik bij haar ben. Ze haalt mij een beetje uit mijn isolement, want uit mezelf zou ik nogal veel binnen zitten. Zij aanvaardt mij zoals ik ben. Niet als zieke, maar als mens. Bij haar voel ik mij op m’n gemak. Gewoon kunnen zijn wie je bent.”

Je gewoon terug mens voelen, is wellicht de meest essentiële meerwaarde van buddy’s, aldus een coördinator van een duo-werking: “Het is ongelooflijk hoeveel dat betekent voor mensen. Iemand die je niet wil genezen, maar die gewone dingen met je komt doen. Dat doet ongelooflijk veel met je eigenwaardegevoel. Je bestaat weer voor de buitenwereld. Vrijwilligers zijn medereizigers van mensen. Door een vrijwilliger word je weer mens.”

Praktische hulp

De duo-relaties vormen vaak ook een antwoord op een nood aan praktische hulp en adviezen. Die staan niet op zich maar leiden naar meer zelfwaardering en een beter leven. Een deelnemer getuigt daarover: “Ik heb veel administratieve problemen. Mijn buddy geeft me ideeën en goede tips om mijn leven financieel overeind te krijgen. Maar we praten veel en ze heeft mij veel geleerd. Mijzelf nog beter te accepteren. Dat ik wel degelijk iemand ben.”

Lees ook

Buddy’s helpen vluchtelingen

De effecten van deze veeleer instrumentele vorm van ondersteuning tonen zich vooral op het vlak van persoonlijke ontwikkeling en horizonverruiming: betere schoolprestaties, financiële zelfredzaamheid, meer vertrouwen in de toekomst, meer discipline, gemotiveerd om te werken, toegang tot nieuwe netwerken, kennismaking met andere normen, waarden en leefwijzen…

Een-op-een

De meerwaarde van het buddyschap schuilt in de persoonlijke een-op-eenaanpak. De vrijwilliger biedt individuele aandacht en ondersteuning op maat. Hij reikt specifieke kennis, vaardigheden en praktische tips aan om het leven van deze unieke deelnemer te vergemakkelijken. Hij is geen nummer of een van de zovelen.

“Deze mentor leerde hoe ik kan zoeken naar een opleiding en job. De VDAB-begeleider heeft misschien dertig of veertig mensen, maar deze mentor was specifiek van mij. Deze mentor hielp hard in deze situatie. De mentor is bijna een vriend. Ik leerde van hem ook de gewoonten van België. Hoe mensen denken in België en hoe ze werken.”

Meerwaarde voor buddy’s

Het buddyschap is niet alleen een meerwaarde voor de deelnemer. Ook voor de vrijwilliger heeft het een grote impact.

‘Mensen willen iets doen voor een ander.’

Alle buddy’s stellen positieve effecten vast van het buddywerk. Dit is ook een belangrijke motivatie om met het buddyschap te starten. Mensen willen iets doen voor een ander. Buddyschap geeft zin en invulling aan het leven en draagt bij tot een betere wereld.

Een coördinator ziet dat als een rode draad terugkomen: “De vrijwilligers hebben er zelf ook veel aan. Ze beleven er plezier aan en hebben er een goed gevoel bij dat ze iets kunnen betekenen voor anderen. Ik hoor ook van onze vrijwilligers dat het een verrijking is voor hun leven. Ik denk dat het daardoor is dat ze blijven komen.”

Vooroordelen worden doorbroken

Op emotioneel vlak bezorgt het buddyschap de vrijwilliger een positief en bevredigend gevoel. Het biedt voldoening om iets te betekenen voor een ander. Iemand helpen, blij maken, een ruggensteun bieden, geeft invulling en zin aan het eigen bestaan.

“Ik kom toe en ga met [deelnemer] een koffietje drinken. We babbelen wat, en [deelnemer] is blij, dan ben ik ook blij en kan ik naar huis gaan. Gewoon het gevoel, zonder woorden, ja, je kunt dat niet omschrijven, gewoon de liefde die je terugkrijgt.”

Een woord dat systematisch naar voor komt is verrijking. Vrijwilligers ervaren dat vooroordelen doorbroken worden. Ze krijgen meer begrip voor mensen die in moeilijke situaties leven. Ze worden niet alleen emotioneel maar ook cognitief rijker.

‘Vooroordelen nemen af, begrip en respect nemen toe.’

Door de interactie met de deelnemer leer je als buddy anders te kijken naar de ander en zijn realiteit. Je krijgt meer oog voor discriminatie, uitsluitingsmechanismen en de drempels en moeilijkheden waar mensen in de samenleving tegenaan lopen. Vooroordelen nemen af, begrip en respect nemen toe.

“Het verrijkt omdat het je doet realiseren dat er mensen zijn die het met veel minder moeten stellen. Ik kijk door mijn engagement niet anders naar mensen met een problematiek, wel kijk ik meer intens, met meer begrip en mededogen”, aldus een van de vrijwilligers.

Eigen problemen relativeren

In elkaars leefwereld vertoeven, zorgt er niet alleen voor dat je anders naar mensen, situaties en culturen leert kijken. Je leert ook je eigen problemen relativeren. Je staat meer stil bij het eigen geluk.

Lees ook

Buddy, bondgenoot of maatje

“Die mensen zijn jonger dan ik en dan zeg ik: ‘Hebben wij geluk’. De dankbaarheid die je dan voelt, van: oef, ik heb nog zoveel meer kansen. Ik ben gezond, ik kan gaan waar ik wil, ik kan iets doen voor iemand. Dat vind ik rijker worden. Dankbaarheid voelen, omdat je nog meer kunt en dat je bepaalde dingen kunt doen voor iemand. Je kunt beter geven dan krijgen.”

Impact voor de samenleving

Wordt ook de samenleving beter van duo-werkingen? Hoe definieer en meet je maatschappelijke meerwaarde?

‘Duo-werkingen geven gestalte aan het ideaal van de zorgzame samenleving.’

Het is niet evident om de maatschappelijke meerwaarde van de inzet van vrijwilligers als buddy accuraat in kaart te brengen of in harde cijfers te vatten. Om dit goed te doen, ontbreekt het ons voorlopig aan kennis, inzichten en meetinstrumenten. Niettemin biedt ons onderzoek en de beschikbare literatuur wel bruikbare aanwijzingen.

Duo-werkingen ondersteunen mensen in kwetsbare situaties. Voor vrijwilligers is het een mogelijkheid om betekenisvol te zijn voor iemand anders. Zo bekeken geven duo-werkingen concreet gestalte aan het ideaal van de zorgzame, inclusieve samenleving met ruimte voor ieders eigenheid, verscheidenheid en kwetsbaarheid.

Van mens tot mens

Een vrijwilliger ziet het als een antwoord op toenemend individualisme: “Het belang en de betekenis van de buddywerking staat als een paal boven water. We leven in een maatschappij die nog nooit zo individualistisch is geweest als nu. Mensen horen bij elkaar, maar het gaat meer en meer uit mekaar. Het is niet warm genoeg. Het wordt alsmaar killer. We moeten daar iets aan doen. Het gaat over bij de samenleving horen.”

‘Deze ontmoeting is van onschatbaar maatschappelijk belang.’

De essentie van de duo-methodiek is de onbevooroordeelde en verrijkende ontmoeting van mens tot mens. Deze ontmoeting is van onschatbaar maatschappelijk belang.

Het hoeft geen betoog dat negatieve beeldvorming, stigmatisering en vooroordelen mechanismen zijn die de participatie van kwetsbare personen hypothekeren. Via de duo-methodiek kan de discriminatie en negatieve beeldvorming tegenover mensen in kwetsbare posities worden omgezet in positieve steun vanuit de samenleving.

Een coördinator getuigt: “De meer dan 800 vrijwilligers die hier ondertussen over de vloer kwamen, kijken anders naar de psychiatrie. Door hun vrijwilligerswerk ervaren ze dat mensen met een psychische kwetsbaarheid ook gewone mensen zijn die door een trauma of tegenslag ziek zijn geworden.”

Samen zoeken

Deelnemers en vrijwilligers investeren veel van zichzelf in deze bijzondere relatie. Het is echter niet zo dat dit automatisch op rolletjes loopt.

‘Een duo-traject is een uitdagende zoektocht.’

Een duo-traject is ook een zoektocht met hindernissen die deelnemers en vrijwilligers moeten overwinnen, met vallen en opstaan. “Het is een leerproces. Want je hebt nergens een voorbeeld, nergens een repetitie gehad. Zo’n georganiseerd vriendschapsmodel is eigenlijk nieuw.”

Zo is begrenzing een centraal, maar verre van evident thema. Op een constructieve wijze omgaan met grenzen vergt een continue alertheid en volgehouden inspanningen van de vrijwilliger.

Begrenzing gaat niet alleen over het afbakenen van de actieradius, maar ook over het erkennen van de eigen grenzen, die van de deelnemer en die van de steunrelatie zelf.

Afstand en betrokkenheid

Begrenzing en balans zijn nauw met elkaar verbonden. Het is de blijvende opdracht van de vrijwilliger om een balans te creëren tussen verbinden en begrenzen. Elke partij neemt zichzelf, zijn kwetsbaarheden en krachten mee in de verbinding die tot stand komt.

‘Duo-werk is delicaat werk.’

De vrijwilliger moet balanceren tussen afstand en betrokkenheid om te voorkomen dat hijzelf noch de deelnemer overspoeld raakt. Hij moet proberen de deelnemer te ondersteunen zonder hem te beroven van zijn eigen verantwoordelijkheid. Neemt de vrijwilliger te veel verantwoordelijkheden over, dan dreigt het gevaar dat de ondersteuningsrelatie evolueert naar een afhankelijkheidsrelatie.

Slagen de buddy en zijn deelnemer erin om, met behoud van verschil, toch betekenisvol te zijn voor elkaar, dan kan een authentieke ondersteunende verbinding ontstaan. Wanneer oordelen zijn opgeschort en kwetsbaarheid geaccepteerd, kan het duo samen op weg. Op gelijke voet en evenwaardig.

Sociale professional als verbindingskunstenaar

Duo-werk is delicaat werk. Het is burgerschapswerk dat enkel kan schitteren wanneer het systematisch en van nabij wordt ondersteund en begeleid door sociale professionals.

‘Sociale professionals zorgen voor de juiste randvoorwaarden.’

Deze professionals verpersoonlijken het ‘georganiseerde’ karakter van de steunrelatie die de specificiteit van de duo-methodiek uitmaakt.

Zij werven en selecteren kandidaat-deelnemers en -vrijwilligers, ze matchen, begeleiden en ondersteunen duo’s. Ze ontwikkelen visie en spelen in op nieuwe maatschappelijke uitdagingen. Sociale professionals scheppen de omgeving en zorgen voor de juiste randvoorwaarden waarbinnen de relatie tussen burgers kan ontstaan en groeien.

Omslag bij beleidsmakers

De duo-werkingen hebben veel in hun mars. Verdere ontwikkeling vraagt een krachtig ondersteunend en verbindend beleid van de overheid.

‘Duo-werking is geen instrument in een besparingsbeleid.’

Duo-werkingen zijn geen instrument in een besparingsbeleid. Duowerkingen zijn er niet om de werkdruk en de taakspanning van sociale professionals te verlichten.

Het uiteindelijke doel van de duo-methodiek is het realiseren van een kwalitatieve meerwaarde op zorg in de samenleving. Dat is slechts mogelijk als beleidsmakers evenveel zorg voor een aanmoedigingsbeleid aan de dag leggen. Als ze zelf bereid zijn volop de omslag van een aanbodgerichte naar een vraaggerichte ondersteuning van het werkveld te maken.