Mentaal welzijn van jongeren: ‘Er zijn veel blinde vlekken als het gaat over inclusie en identiteit’

Blinde vlek

“Ik ben vader, echtgenoot, familiemens en geboren en getogen in Borgerhout.” Zo stelt Khalid El Hatri (38) zich voor.

Khalid is oprichter en directeur van de Antwerpse welzijnsorganisatie Young FENIX. In diezelfde stad geeft hij onder meer les over divers-sensitieve communicatie aan de sociaalwerkopleiding van de Karel de Grote Hogeschool. Hij is voorzitter van dOT vzw dat de jeugdhulp divers-sensitief wil maken, en lid van de redactie van Sociaal.Net. Hij heeft ook meer dan vijftien jaar als begeleider gewerkt in de jeugdhulp en geestelijke gezondheidszorg.

‘Ik voel een grote afstand met beleidsmakers. Zij weten vaak niet wat er leeft op straat.’

Ik leerde Khalid kennen in 2021. Een eerste losse kennismaking mondde toen uit in een boeiend maar ook hard gesprek over racisme, discriminatie en het gebrek aan inclusief werken in de hulpverlening. Hij confronteerde mij ook met mijn blinde vlekken. Kortom: een babbel met impact die nog altijd nazindert.

Mental Health EXPO

Nadien zijn we in gesprek gebleven. En keer op keer sta ik te kijken van zijn visie, engagement en positieve energie. Hij is scherp in zijn oordeel, maar nooit veroordelend. Charismatisch, zelfbewust en actiegericht. Hij heeft een plan voor zichzelf en ‘zijn’ Young FENIX.

Ik probeer hem al een tijd te strikken voor een interview, maar hij hield de boot af. Hij laat liever anderen schitteren, zoals zijn collega en straattherapeut Faissal Ajakaoui. Maar kijk, de aanhouder wint.

Dat de tweede ‘Mental Health EXPO’ eraan komt is daaraan niet vreemd. Young FENIX bracht vorig jaar vierhonderd Antwerpse jongeren samen in zaal De Roma met een talkshow over mentaal welzijn. Op woensdag 24 mei doen ze dat nog eens over met gasten als Amir Bachrouri, Naima Charkaoui, MNM-dj Kawtar Ehlalouch en Vlaams minister van Welzijn Hilde Crevits (CD&V).

Dat de minister komt, vindt hij uiterst belangrijk. Khalid is immers erg kritisch voor beleidsmakers. Hij verwijt ze een gebrek aan urgentie, zeker als het gaat over het mentaal welzijn van jongeren. “Zij weten vaak niet wat er leeft op straat, zij voelen de urgentie niet van de vele jongeren die zich onder de radar bewegen.”

 “Ik ben sociaal werker in hart en nieren. Actie zit in mijn DNA. Ik wil dingen doen. Dat is altijd al zo geweest.”

‘In de klas was ik advocaat, spreekbuis en luisterend oor.’

 “In de klas kwam ik op tegen onrechtvaardigheid, ik was tegelijk advocaat, spreekbuis en luisterend oor. Er moest maar iets gebeuren en zowel de school als klasgenoten kwamen bij mij terecht. Dat gebeurde gewoon, waarschijnlijk omdat ik me bewust of onbewust zo positioneerde. Ik wilde helpen, en was vastbesloten om als brug te fungeren zodat niemand zich buitengesloten of gegeneerd kon voelen.”

“Mijn gevoel voor rechtvaardigheid werd getriggerd toen ik voor het eerst voelde dat ik ‘anders’ was. Dat brengt mij terug naar begin jaren negentig, Zwarte Zondag. Dat is de periode dat het Vlaams Blok (nu Vlaams Belang, nvdr.) in Antwerpen zeer hoog scoorde.”

‘Die betogers riepen: ‘Alle vreemdelingen buiten’. Ik heb toen vragen gesteld aan mijn ouders.’

“Wij woonden in Borgerhout en door onze straat kwam er een betoging van het Vlaams Blok. Als jong ventje keek ik door de brievenbus, die betogers riepen: ‘Alle vreemdelingen buiten’. Ik heb toen vragen gesteld aan mijn ouders: Wie zijn die mensen? Waarom willen ze ons weg? Ik was bang dat wij het land werden uitgezet.”

“Het was voor mij de allereerste keer dat ik besefte dat ik anders was. Het heeft mij hard geraakt en beïnvloed. Met mijn karakter is dat uitgemond in een engagement om dingen anders aan te pakken, of om op zijn minst een steen te verleggen. Ik wil opbouwen, niet afbreken.”

“Ik liep al langer rond met het idee, maar corona was de katalysator. De hulpkreten van jongeren waren duidelijk, maar niemand keek naar hen om. Ik heb lang als jeugdhulpverlener gewerkt en toen al had ik de ervaring dat we sneller paraat moeten staan voor jongeren, en niet pas als het te laat is en hun problemen escaleren.”

‘Waarom investeren we niet meer in preventie?’

“Ik zag in de jeugdhulp jongeren waarvan ik me echt afvroeg hoe ze daar beland waren. Vaak was de oorzaak dat wij als samenleving en hulpverleners te laat kwamen. In de verhalen van deze jongeren zag ik steeds dezelfde rode draad: het begint met iets klein. Maar door daar weinig mee te doen, worden problemen alsmaar groter. Soms zodanig dat jongeren in de jeugdhulp terecht kwamen terwijl dat in essentie niet nodig was.”

“Tijdens corona zag ik het opnieuw gebeuren. Ik vroeg me al langer af waarom we niet meer investeren in preventie en vroeger op de rit voor een luisterend oor zorgen? In plaats af te wachten, besloot ik actie te ondernemen en richtte ik Young FENIX op.”

Young FENIX is er naar eigen zeggen voor alle jongeren: “Wat je gender, huidskleur, geloofsovertuiging, of seksuele oriëntatie ook mag zijn. Op ons kan je rekenen!” Wie zijn de jongeren die jullie bereiken?

“We zien veel jongeren die leven in een maatschappelijk kwetsbare positie, vaak leven ze in armoede en hebben ze een migratieachtergrond. Kansenongelijkheid is een groot probleem.”

‘We zien veel jongeren met een migratieachtergrond. Kansenongelijkheid is een groot probleem.’

“Onze focus is mentaal welzijn. Young FENIX werkt vooral met jongeren tussen twaalf en vijfentwintig jaar. 75 procent zijn jongens. Dat is verrassend want er wordt vaak gedacht dat meisjes sneller praten over hoe ze zich voelen. Dat jongens zo sterk aanwezig zijn, zegt veel over onze innovatieve aanpak en vooral hoe broodnodig dit aanbod is.”

“Wij komen zware dingen tegen. Sommige jongeren voelen zich slecht in hun vel en kampen met grotere issues: geweld in het gezin, donkere gedachten, druggebruik, depressie, eetstoornis of ze twijfelen aan hun geaardheid.”

“Voor ons is het zoeken naar een balans om door die zwaarte andere jongeren niet af te schrikken. Daarom proberen we die thema’s lowkey naar voor te brengen, onder meer via onze podcasts voor, door en met onze jongeren. Daar gaan ze met elkaar in gesprek over thema’s als eenzaamheid, anorexia of druggebruik. Ze doen dat op een ontwapende manier. Dat werkt.”

“We zoeken ze letterlijk op. We zijn aanwezig op sociale media en op straat en pleintjes waar we outreachend werken. Dat doen we onder meer door straattherapeuten in te zetten in de wijken Linkeroever, Borgerhout en op het Kiel. Door onze succesvolle en unieke aanpak heeft de stad Antwerpen besloten om ons extra middelen te geven om het aanbod aan straattherapeuten te versterken.”

‘Jongeren geven onze contactgegevens aan elkaar door. Mond-aan-mond-reclame is de beste reclame.’

“We hebben ook een chat en zijn telefonisch te bereiken. We merken dat jongeren onze contactgegevens aan elkaar doorgeven. Mond-aan-mond-reclame is de beste reclame. Zo werd onlangs een dakloze jongen van vijftien door zijn vrienden aan onze straattherapeut gelinkt. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet. Deze jongeren kregen al vaak het deksel op de neus.”

“Dat is erg verscheiden. We hebben jongeren die we wekelijks zien voor een gesprek en er zijn jongeren die we maar om de twee maanden zien. Opvallend maar voor mij geen verrassing: vanaf dat jongeren weten dat je er bent, doen zij minder appel op jou. Door onze aanwezigheid weten jongeren dat er een vangnet is. Dat volstaat vaak.”

‘We bouwen aan een community met vrijwilligers, jongeren en ouders.’

“Ik geloof ook sterk in de uitspraak ‘It takes a village to raise a child’. Young FENIX bouwt aan een community met vrijwilligers, jongeren en ouders. We hebben welzijnsbubbels en digitale platformen waar we jongeren samenbrengen. Er is onze podcast en laten we hopen dat de Mental Health Expo een traditie wordt. We moedigen iedereen aan om in hun kracht te staan.”

“Het grote verschil is dat wij de straat opgaan. Wij wachten niet tot jongeren de weg vinden, wij stappen in de leefwereld van jongeren. Dat maakt dat we met Young FENIX jongeren bereiken die andere organisaties niet zien.”

“Maar ik vind het moeilijk om organisaties te vergelijken. We zijn geen concurrenten. Wij kunnen leren van andere organisaties, en zij van ons. Wij geloven sterk in wat we doen en proberen hiaten in te vullen. Maar dat wil niet zeggen dat we niet samenwerken. We zijn complementair aan elkaar.”

“De naam komt van een jongere die ik lang geleden begeleidde. Hij was een rapper, Fenix was zijn artiestennaam. Die jongen was niet de gemakkelijkste. Hij antwoordde altijd al rappend op vragen van zijn begeleiders. Zijn streetwise was groot. De meesten vonden hem irritant, maar tussen ons klikte het.”

‘We steken jongeren te snel in een hokje.’

“Ik was bij hem toen hij voor de jeugdrechter moest verschijnen. De rechter wou graag weten vanwaar die naam Fenix kwam. Die jongen begon bevlogen en intelligent Griekse mythologie te doceren. Na zijn uitleg bleef het even stil. Dit had de jeugdrechter niet zien aankomen. Ik ook niet, overigens.”

“De jongen is me bijgebleven. Hij is het bewijs van hoe snel we jongeren in een hokje plaatsen, hoe vaak we ze stigmatiseren omwille van gedrag dat we niet goed begrijpen. Vandaar de keuze voor de naam. Ondertussen heeft hij een eigen gezin en een succesvolle baan. Hij associeert zich niet meer met Fenix maar voelde zich vereerd dat zijn verhaal bij ons een plek kreeg.”

“Het laatste wat ik wil, is mentaal welzijn culturaliseren. Alsof psychische kwetsbaarheid, geaardheid of familiaal geweld alleen maar taboe zijn in migrantengemeenschappen. Dat is onzin.”

‘Mentaal welzijn is nog taboe omdat het gepaard gaat met schaamte, teleurstelling, trauma en pijn.’

“Mentaal welzijn is voor veel jongeren nog taboe omdat het gepaard gaat met schaamte, teleurstelling, trauma en pijn. Het zijn ook thema’s die jongeren bewust uit de weg gaan omdat ze aan het overleven zijn. Bovendien merken wij dat niet elke jongere de taal heeft om hierover te praten, laat staan om een hulpvraag te formuleren.”

“Wat ik wel vaststel is dat reacties en aanpak erg kunnen verschillen van gezin tot gezin. Twee gezinnen met Marokkaanse roots die naast elkaar wonen kunnen heel verschillend zijn, en heel anders reageren op eenzelfde situatie. Idem bij twee doorsnee gezinnen met Vlaamse roots. Die zijn ook niet hetzelfde.”

Je hebt meer dan tien jaar gewerkt voor een grote Antwerpse jeugdhulporganisatie. Maar daar ben je vertrokken.

“Elk jaar heb ik een moment waarop ik mezelf in vraag stel: Waar sta ik? Waarmee ben ik bezig? Waar spendeer ik mijn tijd aan?”

‘Ik botste in de jeugdhulp met de strakke regels en kaders.’

“In de jeugdhulp klopte die puzzel niet meer. Ik botste er met de strakke regels en kaders die jeugdhulporganisaties krijgen opgelegd door de overheid. Pasklare antwoorden en cijfers werden alsmaar belangrijker. Out-of-the-box-denken werd onvoldoende aangemoedigd, integendeel.”

“Organisaties geven wel aan dat ze werken volgens de principes van zorg op maat maar dat klopt niet. Ik geloof niet in modules die vertrekken vanuit de idee dat het na enkele maanden opgelost moet zijn. Zo werkt het niet, zeker niet als het gaat over welzijn van gezinnen en jongeren.”

“Ik begrijp dat er kaders en regels nodig zijn om duidelijkheid te creëren, maar ze zijn steeds een middel, nooit een doel. En in het belang van een jongere, moet je daarvan kunnen afwijken. Alleen kom je dan in een spanningsveld met de verwachtingen van de overheid.”

“In de hulpverlening zijn er veel blinde vlekken als het gaat over inclusie, diversiteit, identiteit en intersectionaliteit. De jeugdhulp blijft nog een erg witte omgeving. Er wordt te weinig nagedacht over visie, beleid en representatie.”

“Men durft weinig keuzes maken als het gaat over het aantrekken van medewerkers met een ander profiel. En als er toch hulpverleners zijn met een migratieachtergrond dan weet men vaak niet hoe men daarmee moet omgaan. Er is een gebrek aan visie op hoe collega’s elkaar kunnen versterken.”

Lees ook

‘Inclusie is iets moeilijk. Je neemt het er niet snel even bij’

“Het kan nochtans anders. Kijk naar Young FENIX. Wij hebben een uiterst diverse ploeg van vrijwilligers, beroepskrachten en bestuurders. Onze community is een foto van de superdiversiteit in Antwerpen.”

“Je wil niet weten hoe vaak we spontane sollicitaties binnenkrijgen. Dat verbaast mij, wetende dat er overal zo’n groot personeelstekort is. Iedereen zoekt mensen, wij kunnen kiezen. Dat zegt natuurlijk ook dat onze werkwijze jonge professionals aanspreekt.”

“Ons DNA. We geloven in inclusie en intersectionaliteit. Onze taal, beeldvorming en aanpak ademen diversiteit. Blijkbaar spreekt dat veel jonge mensen aan. We zijn bezield en daardoor geloofwaardig. Bij ons is het oké om te zijn wie je bent, ongeacht je kleur, afkomst, religie, rugzak of ervaring.”

‘Onze aanpak ademt diversiteit. Blijkbaar spreekt dat veel jonge mensen aan.’

“Het heeft ook te maken met het feit dat ik oprichter ben. Ik ben niet de klassieke middenklasser die koos om sociale professional te worden. Young FENIX is gewoon superdivers, doorheen alle lagen van onze organisatie.”

“Het liefst van al zou ik willen dat we niet meer nodig zijn, maar daar vrees ik voor. De vraag naar hulp is enorm. De nood bij jongeren en gezinnen is groot. De wachtlijsten zijn gigantisch.”

“Ik wil de organisatie graag verduurzamen. Nu leven we van projectmiddelen en dat zet onze werking onder druk. Dat we zo sterk gegroeid zijn, heeft te maken met een strakke visie, sterke feeling en stevige ambitie. We anticiperen op wat er leeft. Als organisatie nemen we risico’s, maar we doen dat voorzichtig en doordacht. We zijn hands-on maar dat vraagt tijd, en tijd koop je met geld dat er nu niet is.”

Lees ook

Straattherapeut Faissal: ‘Jongeren voelen direct of iemand oprecht is’

“Ik hoop dat het thema mentaal welzijn van jongeren hoger op de agenda staat. Ik voel draagvlak maar desondanks is er weinig actie. Daar ben ik allergisch aan. De feiten zijn wat ze zijn: het gaat niet goed met het mentaal welzijn van jongeren. Ik hoop dat we binnen vijf jaar meer antwoorden kunnen geven dan nu. Dat het hulpaanbod van Young FENIX groter is.”

“En voor mezelf hoop ik er dan nog bij te zijn. Ik krijg enorm veel energie van dit verhaal. Ik heb een fantastische ploeg. Het is mijn missie om positief leiderschap te tonen, en wil samen met de hele community het belangrijke thema van mentaal welzijn bij jongeren centraal blijven stellen.”