Hoe outreachers de stem van de Congolese bevolking versterken

Sensibiliseren

“Wat mij drijft, is dat mijn land goed bestuurd wordt”, zegt Junior Nkondia. Hij is animator van het Reseau d’Education Civique au Congo (RECIC) in Kinshasa. Zijn taak bestaat uit een mix van outreachend opbouwwerk en sensibilisering.

Nkondia is erg tevreden met het werk dat hij bij RECIC doet, ook al leek hij door zijn opleiding voorbestemd om heel andere dingen te doen. Hij studeerde af als gegradueerde in de informatica en werkt momenteel als informaticus voor een vzw die werkt rond armoede en gezondheid.

Maar hij steekt vooral veel tijd in zijn vrijwilligerswerk bij RECIC. “Zo gaat het leven nu eenmaal”, zegt hij. “Maar sensibiliseren is zeer leuk. Het betekent dat ik veel mensen zie en met alle lagen van de bevolking in aanraking kom.”

Dagelijks de straat op

Junior Nkondia is een van de vele vrijwilligers die dagelijks de straat opgaan. Daarmee is hij samen met honderden anderen de spil van de organisatie. “Sensibiliseren is wat wij doen en we doen dat in verschillende domeinen.”

Zo informeren de animatoren de bevolking onder meer over het belang van verkiezingen, de kiesprocedure, corruptie, cliëntelisme, polarisering, hoe de politiek impact heeft op hun leven, dat hun stem wel degelijk meetelt en het belang van een vreedzaam electoraal proces.

Maar dat is niet het enige. “We luisteren ook naar de klachten en bemerkingen van de mensen en maken ze over aan de bevoegde autoriteiten. RECIC volgt daarna ook verder op.”

‘Honderden vrijwilligers zijn de spil van de organisatie.’

Nkondia is een vroege vogel die werkt met de mamans, de marktvrouwen die dikwijls om 5 uur ’s ochtends hun huis verlaten en pas ’s avonds laat thuiskomen. Hij maakt hen bewust van hun situatie en van hun plaats in de samenleving.

RECIC richt zich op mensen in alle geledingen van de maatschappij: straatkinderen, mototaxichauffeurs, ziekenhuispatiënten, kerkgangers of vrouwen van militairen. “Elke animator heeft een specialiteit”, zegt Junior Nkondia. “Belangrijk is dat we naar de mensen toe gaan.” Na verloop van tijd kent elke animator zijn doelgroep door en door. Er wordt een vertrouwensband gesmeed.

Goede vorming

De methode vraagt veel tijd en is niet eenvoudig. Op foto’s en beeldmateriaal is te zien hoe druk en chaotisch het er soms aan toe gaat. “Ons werk is niet altijd gemakkelijk”, geeft Junior Nkondia toe, “maar gelukkig hebben wij een goede vorming bij RECIC.”

Het is ook iets waar directeur Jean-Michel Mvondo sterk de nadruk op legt. “Onze animatoren worden zo opgeleid dat ze goed geïnformeerd zijn. Als je iets eist, moet je weten wat je eist. Dat is onze strategie.”

‘Als je iets eist, moet je weten wat je eist.’

De organisatie werkt veel rond onderwerpen gelinkt aan verkiezingen en democratie. Daarnaast worden thema’s bepaald op basis van de noden die de animatoren vaststellen op het terrein.

“Als het over democratie gaat, hebben we het bijvoorbeeld over tolerantie”, vertelt Mvondo. “We maken eerst een analyse van het probleem. Dan leiden we de animatoren op over dit thema. We proberen de boodschap bevattelijk te maken voor de brede bevolking. Na de opleiding trekken de animatoren naar de groep waar ze het meest mee werken.”

Tot 3.000 personen per maand

“Er zijn meerdere manieren waarop we tewerk gaan,” zegt Junior Nkondia. “De ene keer richten we ons op een grote groep mensen, de andere keer gaan we van deur tot deur. Soms bereiken we tot 3.000 personen per maand.”

Geregeld wordt ook een ‘tribunal d’expression populaire’ georganiseerd: een dialoogmoment waarbij de burgers rechtstreeks contact hebben met politici. Mensen getuigen over hun problemen, politici luisteren en weten op die manier wat er leeft bij hun kiezers.

Electoraal gewicht

RECIC werd in 1994 opgericht door een aantal ngo’s die het belangrijk vonden om actief te werken aan de vorming van burgers. Zij moesten bewust gemaakt worden van hun rol als burger en van hun electoraal gewicht.

11.11.11 is een van de ondersteunende organisaties. De mobiliserende kracht van een organisatie die de bevolking rechtstreeks benadert rond verkiezingen en democratisering, sprak de Belgische ngo meteen aan.

Ondertussen groeide RECIC uit tot een netwerk in meerdere grote steden van Congo en kan het beroep doen op meer dan vijfhonderd vrijwilligers. Er zijn kantoren in Kinshasa, Kikwit, Lubumbashi en Goma. Toch staan er slechts tien mensen op de loonlijst.

Niet bij iedereen geliefd

Jean-Michel Mvondo heeft de dagelijkse leiding in handen. Hij legt omstandig uit hoe de organisatie in mekaar zit, te beginnen met de talrijke vrijwilligers, een algemene vergadering waar 27 ngo’s deel van uitmaken, een coördinatiecomité van drie vrouwen en drie mannen die de keuzes van de organisatie oriënteren, een algemeen secretariaat en een controlecomité dat de financiën, het personeelsbeleid en het vastgoed controleert.

‘RECIC begeeft zich in het gewoel van de Congolese politiek.’

“Daarnaast kunnen we beroep doen op een drietal advocaten die vrijwillig hun diensten aanbieden.” En dat is soms nodig. “RECIC is namelijk niet bij iedereen geliefd”, zegt Jean-Michel.

Daarvoor begeeft het zich te veel in het gewoel van de Congolese politiek. De essentie van wat RECIC namelijk doet, is mensen bewust maken van hun rechten en hun stem versterken. Dat betekent dat ze niet meer zo maar alles slikken wat de overheid of politici zeggen of willen doen geloven.

Mijn stem is niet te koop

Een mooi voorbeeld is de rol die de vrijwilligers van RECIC speelden bij de laatste verkiezingen in Congo. Die vonden in december 2018 plaats na een tumultueuze aanloop en meerdere uitstellen van de kiesdatum.

De bevolking was na jaren uitstel echt toe aan het democratische proces. Maar het was ook duidelijk dat de overgang van de ene president (Kabila) naar een andere (Tsihsekedi) niet zonder slag of stoot zou gebeuren. Iedereen liep op de toppen van zijn tenen, niet in het minst het Congolese middenveld dat beducht was voor fraude en manipulatie.

‘We hebben de mensen gezegd dat het hun recht is om te stemmen.’

“Onder de naam ‘ma voix n’est pas à vendre’ kregen we een opleiding van RECIC over hoe we met deze situatie moesten omgaan”, zegt Junior Nkondia. “Daarna trokken we de straat op om informatiesessies te organiseren. We hebben de mensen gezegd dat het hun recht is om te stemmen, dat ze móesten gaan stemmen. Uiteindelijk was de opkomst groot.”

“Maar wij hebben de straat niet in handen”, zegt Jean-Michel Mvondo. “Politici spreken de mensen ook aan, geven hen cadeaus en vertellen een fout verhaal.”

Vrij van politieke invloed

Uiteindelijk liep het kiesproces niet zoals het hoorde. Etienne Tshisekedi, die op basis van de correcte uitslag de verkiezingen niet had gewonnen, werd toch de nieuwe president nadat de vroegere president Kabila met hem een deal sloot.

“Het probleem zat uiteindelijk niet bij de kiezer die omgekocht werd met een fles bier of andere cadeaus”, zegt Jean-Michel Mvondo, “maar bevond zich op het niveau van de kiesadministratie. Het liep fout bij de kiescommissie en de toepassing van de kieswet.”

‘Het probleem zat uiteindelijk niet bij de kiezer die omgekocht werd.’

Daarom pleit RECIC samen met andere organisaties van het Congolese middenveld, waaronder de katholieke kerk, voor een hervorming van het kiessysteem. “We willen een kiescommissie met burgers, vrij van elke politieke invloed.”

De positie van RECIC levert onvermijdelijk een gespannen verhouding met de politieke wereld op. “Gelukkig zijn we niet afhankelijk van subsidies. Congolese politici kunnen geen stokken steken in onze wielen. Wij kunnen blijven verder werken en hebben bij de bevolking voldoende krediet.”

Corona-aanpak

Niet elk thema leidt trouwens tot botsingen met de politieke wereld. In de aanpak tegen corona zetten de animatoren van RECIC hun beste beentje voor en strijden ze in het verlengde van de inspanningen van de overheid.

“We weten dat er hier en daar twijfels zijn over het afstand houden”, zegt Junior Nkondia. “Maar toch proberen wij mensen duidelijk te maken dat ze afstand van elkaar moeten houden. Als je nu naar Kinshasa gaat, zie je dat iedereen maskers draagt en zich aan de regels houdt. Dat is onder meer te danken aan ons werk op het terrein.”

‘Misschien kunnen ze in Europa iets leren van onze aanpak.’

Overigens houdt Congo en bij uitbreiding heel het Afrikaanse continent goed stand tegen het virus en is het aantal gevallen relatief beperkt in verhouding tot de besmettingen in Europa en Latijns-Amerika.

“Misschien kunnen ze in Europa iets leren van onze aanpak”, besluit Jean-Michel Mvondo. Zelf is hij er in ieder geval van overtuigd dat RECIC alleen maar te winnen heeft met een dergelijke uitwisseling met Europese sociale professionals en vrijwilligers. “De context waarin we werken is misschien wel verschillend, maar er zijn zeker parallellen in hoe we werken.”