Gezinnen met geplaatste kinderen samen op vakantie: ‘Even gewoon gezin zijn’

Alle problemen achterlaten

In de eet- en leefruimte van een Oostends vakantiecentrum vlak naast de duinen en op wandelafstand van de zee heerst een gezellige drukte. Tien gezinnen hebben net ontbeten en maken zich klaar om te vertrekken. De weergoden zijn hen goedgezind: na weken rotweer is de zon vandaag voor het eerst weer van de partij.

‘Het is wel gezond om elkaar af en toe wat ruimte te geven.’

Terwijl de ouders deze voormiddag een tekenworkshop volgen of een fietstocht doen, trekken de achttien kinderen naar een klein dok om krabben te vangen. Sofie geeft haar achtjarige zoon nog een dikke knuffel voor hun wegen voor enkele uren scheiden. “Hij is wat verlegen en het niet gewoon om met andere kinderen in groep dingen te doen”, vertelt ze. “Maar het komt wel goed.”

Voor haar is het ook moeilijk om hem even los te laten. “Normaal als je op reis gaat ben je de hele tijd samen, maar hier doen we in de voormiddag aparte activiteiten”, zegt ze. “Het is wel gezond om elkaar af en toe wat ruimte te geven. En rust. In het begin moet ik nog veel aan hem denken, maar na een tijdje lukt het me om mijn hoofd leeg te maken. Dan kan ik gewoon genieten en alle problemen achter me laten.”

Oefening in samen zijn

Sofie en de andere ouders hebben allemaal geplaatste kinderen. Vanaf zijn twee jaar is de zoon van Sofie weg bij haar en woont hij in een jeugdhulpvoorziening. “Momenteel werken we aan een stappenplan om hem terug voltijds thuis te krijgen. Deze week vakantie is daar een mooi voorproefje van en een goede oefening in samen zijn.”

Het is intussen het derde jaar dat de Antwerpse armoedeorganisatie Centrum Kauwenberg deze week vakantie organiseert. Het idee ontstond toen ze vaststelden dat er onder de bezoekers in hun centrum verschillende ouders waren met geplaatste kinderen.

“Waar het voor mensen in armoede al geen evidentie is om er even tussenuit te gaan, is het voor deze gezinnen vaak helemaal onmogelijk”, legt coördinator Dirk Christiaansen uit. “De jeugdrechtbank, consulenten of zorginstellingen vinden de situaties in de gezinnen meestal te kwetsbaar of onveilig voor een vakantie met het gezin helemaal alleen. Maar met ons erbij krijgen ze wel het fiat.”

‘Waar het voor mensen in armoede al geen evidentie is om er even tussenuit te gaan, is het voor deze gezinnen vaak helemaal onmogelijk.’

Want helemaal alleen staan de gezinnen er niet voor tijdens deze week van zon, zee en strand. Integendeel, een team van zeven begeleiders van Centrum Kauwenberg reist mee. Ze zijn er bij elke activiteit bij en bieden ondersteuning op vraag van de ouders. Ze kunnen bijvoorbeeld een kind in bed helpen stoppen, mee de zee in gaan met de kinderen als de ouder niet kan zwemmen of mee aanwezig zijn tijdens een gesprek tussen een ouder en een kind na een ruzie. De activiteiten worden bovendien begeleid door monitors van een educatieve organisatie.

Onbevreesd

Terwijl een monitor en krabbenspecialist enkele kinderen uitleg geeft over hoe krabben om de zoveel tijd hun pantser afwerpen, houdt een begeleidster de kinderen die de zeediertjes intussen beu zijn bezig met een spelletje zakdoekleggen. De activiteit loopt stilaan op z’n einde. Tijd om de krabben terug in het water te laten. Enkele van de oudere kinderen tonen snel nog aan een paar jongere kinderen hoe je een krab kan vastnemen zonder dat hij tegenspartelt.

Projectcoördinator Hannelore Gevaerts vereeuwigt met haar smartphone het moment dat de kinderen glunderend een krab in de lucht houden. Iets later tijdens de lunch toont ze de foto’s aan een moeder: “Kijk hoe onbevreesd je dochtertje was!”

Geen controle

“Ontmoetingsmomenten tussen ouders en hun geplaatste kinderen zijn vaak stressvol en kort. Ze vinden meestal plaats binnen de voorziening of thuis, zonder specifieke activiteit”, zegt Hannelore Gevaerts. “Binnen de voorziening ontbreekt vaak ruimte en middelen om met gezinnen gepaste vrije tijd of vakantie aan te bieden.”

Hannelore pleit daarom voor meer samenwerking tussen de jeugdhulp en vrijetijdsaanbieders. Een belangrijk voordeel van zo’n samenwerking met organisaties die buiten de jeugdhulp staan? De begeleiding heeft geen controlerende rol. Dat maakt de vakantie ook ontspannend voor de ouders. Ze hebben niet constant het gevoel dat iemand hen in het oog houdt.

Loslaten

Zo is de vakantie voor de gezinnen een fijn moment om even alle zorgen te vergeten. En tegelijk helpt de begeleiding de onzekerheid bij ouders wegnemen. Zo vertelt Patrice, die hier is met haar twee zonen en dochter, dat ze dankzij de ondersteuning meer op haar gemak is.

‘Doordat ik hier wat ondersteuning heb, is het voor mij ook een beetje vakantie.’

“Toen de jongste één jaar was is hun papa overleden”, vertelt Patrice. “Ik voel me erg verantwoordelijk en ben altijd bang dat er iets ergs gaat gebeuren. Doordat ik hier wat ondersteuning heb, is het voor mij ook een beetje vakantie.”

De vakantie is genieten en tegelijk ook oefenen in ouder-zijn, zegt Patrice. “De twee oudsten mogen bijvoorbeeld tot tien uur buitenspelen in de duinen. Gisteren hebben ze een vos gespot en vanavond gaan ze er weer naar op zoek om een foto te proberen maken. Ze weten dat ze op tijd terug moeten zijn en doen dat ook heel flink. Voor mij het een oefening in loslaten. Dit is een goede leerschool.”

Positieve bekrachtiging

“Kinderen blijven, ondanks dat ze geplaatst zijn, een grote loyauteit behouden naar hun ouders”, zegt Hannelore van Centrum Kauwenberg. “En we weten dat het stigma om zogezegd ‘slechte ouders’ te hebben zwaar kan zijn. Daarom is het belangrijk om ruimte te maken voor positieve bekrachtiging van het hele gezin. Inzetten op vrije tijd is daar een belangrijke stap in.”

‘Het is belangrijk om ruimte te maken voor positieve bekrachtiging van het gezin.’

De leuke momenten samen tijdens de vrije tijd geven de ouders en kinderen het gevoel dat ze een gewoon gezin kunnen en mogen zijn, aldus Hannelore. “Bovendien geeft het moed om sterk te blijven in hun moeilijke situatie. Qualitytime, los van de hulpverlening en in een andere omgeving dan de gespannen thuissituatie, zorgt voor betekenisvolle en fijne herinneringen.”

Patrice bevestigt dat laatste. Zij en haar kinderen komen dit jaar voor de derde keer mee op vakantie. Het is de enige periode in het jaar dat ze met z’n vieren samen zijn. “De vorige edities hebben onze band echt versterkt. We hebben regelmatig naar de foto’s gekeken en herinneringen opgehaald. Met Nieuwjaar vraag ik de kinderen altijd wat het leukste was van het afgelopen jaar. Voor een van mijn zonen was het deze vakantie. Ook nu keken ze er enorm naar uit.”

Goed gevuld programma

Het hoogtepunt voor Patrice zelf vorig jaar was de bonte avond, die ook dit jaar weer op het programma staat. Naar goede traditie zal ze er een zelfgeschreven gedicht voordragen. Het programma van de vakantie wordt samen met de ouders tijdens een voortraject in elkaar gebokst.

‘Het hoogtepunt was de bonte avond.’

En dat programma is heel goed gevuld. Tijdens de vakantie worden elke avond de activiteiten voor de volgende namiddag gepresenteerd. Als bij een reisbureau mogen de gezinnen kiezen wat ze de dag erop graag samen willen doen. Deze namiddag zijn de opties minigolf of een zoektocht met gocarts.

Mama Sofie koos voor het tweede. “De vakantie heeft een goedgevuld programma. Ik ben blij dat we dit kunnen doen samen. Gisteren, toen we hier aankwamen zijn we meteen al gaan zwemmen in de zee. Vanavond is er nog bingo en morgen gaan we met z’n allen naar het Boudewijn Seapark”, somt ze op.

Samenhorigheidsgevoel

Maar de mooie momenten vinden niet enkel plaats tijdens de georganiseerde activiteiten, vertelt Sofie. “Vorig jaar zijn we ook even met z’n twee eropuit getrokken. Dan heeft hij een ijsje gekregen en hebben we een paar leuke spullen gekocht. En één keer, toen hij het eten echt niet lustte, zijn we samen frietjes gaan halen. Dat was heel gezellig.”

Lees ook

Ouders met kinderen in de jeugdhulp: ‘Een kind is geen dossier’

Voor Sofie was het vorig jaar de eerste keer dat ze met haar zoon op reis ging. “We waren wel al eens een dagje op uitstap geweest, maar zo lang waren we samen nog nooit weggeweest. Ik keek er ook dit jaar erg naar uit. Mijn koffer stond een week op voorhand al helemaal ingepakt klaar”, lacht ze. “Het geeft een warm gevoel om samen te zijn en mooie momenten te delen. En in de groep heerst een samenhorigheidsgevoel, dat maakt je echt blij.”

‘Het doet echt deugd om samen met mijn dochter op pad te zijn.’

Ook voor Veerle is het de eerste keer dat ze samen met haar dochter van twaalf op vakantie is. “Het doet echt deugd om samen met haar op pad te zijn”, vertelt ze. “Deze namiddag gaan we minigolfen. Vanavond weet ik nog niet of we meedoen met de bingo. Misschien doen we liever met z’n tweetjes een strandwandeling. Even een relaxmomentje samen.”

Waar ze nog het meest naar uitkijkt? “Samen gaan zwemmen in de zee. Ik heb voor het eerst sinds de geboorte van mijn dochter nog eens een bikini gekocht en die moet gedoopt worden”, lacht ze. “Ik hoop dat het nog wat warmer wordt, want nu toe vond ik het nog te fris om echt te zwemmen. Mijn dochter is minder bevreesd. Ik kreeg haar gisteren amper uit het water.”

24 uur op 24 samen

Tijdens het jaar bezoekt Veerle haar dochter ongeveer drie keer per week in de voorziening, vertelt ze. “In de zomervakantie zie ik haar wat vaker, maar 24 uur op 24 samenzijn is toch een groot verschil. Daarom ben ik blij dat er begeleiding is. Moest ik helemaal alleen met haar op vakantie gaan, dan zou dat wat te zwaar zijn. Vooral omdat het de eerste keer is. Je kan zulke dingen beter rustig opbouwen, dan meteen te hoog mikken en weer neervallen.”

Veerle geniet met volle teugen van de vakantie. “Je kan op den duur bijna niet anders dan even al je zorgen vergeten. Het doet deugd om wat rust te vinden in mijn hoofd en mijn batterijen op te laden. Want dat moet ook af en toe gebeuren.”

Gewoon gezin zijn

‘Gewoon gezin zijn’, heet het project. “Het is niet omdat sommige kinderen residentieel geplaatst zijn dat deze gezinnen niet gewoon gezin mogen zijn”, zegt Hannelore. “Het is belangrijk om elkaar te leren kennen buiten de moeilijke thuissituatie. De gezinsvakantie en onze andere vrijetijdsprojecten voor gezinnen doorheen het jaar helpen om het gewone gezinsleven te versterken. Het is een preventieve aanpak om spanningen te voorkomen.”

De gezinsvakantie moet ertoe bijdragen dat het zelfbeeld van het gezin op te krikken. “Het zelfvertrouwen van mensen die in een hulpverleningstraject zitten is vaak laag”, legt ze uit. “Ze hebben dikwijls het gevoel dat hun leven voor hen bepaald wordt. Dat ze hun ouderrol niet meer mogen of kunnen opnemen. Dat er enkel nog gekeken wordt naar wat misgaat.”

‘Ouders mogen niet het gevoel hebben dat de vakantie een test is.’

Hoe meer zorg er geïnstalleerd is voor de kinderen, hoe meer ouders meegezogen worden in dat denken. “Ze twijfelen alsmaar meer aan hun capaciteiten als ouder. De stress werkt contraproductief op het gezinsgebeuren. Het wordt een ‘selffulfilling prophecy’.”

Net daarom vindt Centrum Kauwenberg het belangrijk dat de vakantie los van de hulpverlening gebeurt. Ouders mogen niet het gevoel hebben dat de vakantie een test is. “Zo blijven ze in hun eigenwaarde en kunnen ze gewoon ontspannen ouder zijn.”

In hetzelfde schuitje

Sommige ouders kennen elkaar al langer van een vorige vakantie of van andere activiteiten van Centrum Kauwenberg. Anderen zijn nieuw. Beetje bij beetje smeden de ouders een band met elkaar. “Omdat ik al zoveel heb meegemaakt, vind ik het moeilijk om mensen te vertrouwen. Maar hier lukt het wel om contact te leggen”, vertelt Sofie. “We zitten allemaal in hetzelfde schuitje.”

‘Beetje bij beetje smeden de ouders een band met elkaar.’

Veerle, die dit jaar voor het eerst meekomt, bevestigt deze sfeer onder de ouders.Veerle is een schuilnaam.“Ik kende in het begin enkel de begeleiding, maar eens je met de andere ouders over de kinderen begint te praten, is het ijs snel gebroken. Gisterenavond hebben we bijvoorbeeld met een groepje ouders samengezeten en levenservaringen gedeeld met elkaar.”

Ook na de vakantie komen de gezinnen nog enkele keren samen. Om vakantiefoto’s te bekijken, de reis te evalueren en samen herinneringen op te halen. “Het voor- en natraject is voor ons heel belangrijk”, licht coördinator Dirk Christiaansen toe. “We willen de ouders mee aan het stuur zetten. Dat we bijvoorbeeld in de voormiddag met de ouders en kinderen apart een activiteit doen en in de namiddag met het gezin samen is een idee dat participatief gegroeid is. Maar we gaan evenzeer in gesprek over hoe laat de kinderen naar bed moeten.”

Participatieve aanpak

Als erkende Vereniging waar armen het woord nemen vindt Centrum Kauwenberg deze participatieve aanpak heel belangrijk. “Maar we willen door met ons project naar buiten te komen ook dat er breder dingen in beweging komen”, aldus Dirk. “We geloven in het belang van dit soort vakanties en hopen ook anderen te inspireren om ze ook te organiseren. Het is eigenlijk absurd dat dit project zo uniek is.”

‘Het is eigenlijk absurd dat dit project zo uniek is.’

De voorbije jaren organiseerde de vereniging inspiratiedagen en dit najaar zullen ze het project voorstellen op het congres van Opgroeien. “Het zou wel leuk zijn als er structurele subsidies volgen zodat we niet elk jaar opnieuw een moeilijke financiële puzzel moeten leggen”, voegt Dirk er fijntjes aan toe. Voorlopig worden de vakanties gefinancierd dankzij giften, tijdelijke projectsubsidies en inzamelacties.

Laagdrempelige verbinding

“Waardevolle vrijetijdsbesteding voor gezinnen met geplaatste kinderen organiseren is niet vanzelfsprekend”, zegt projectcoördinator Hannelore. “Heel wat drempels beperken de toegang tot vrije tijd. Naast de financiële en praktische drempels is er ook een zorgdrempel: als vaak alleenstaande ouder vraagt het veel energie om de zorg op te nemen voor de kinderen. Daardoor genieten ze zelf niet ten volle van de vrije tijd.”

Lees ook

Jongeren over jeugdhulp: ‘Het zijn de begeleiders die het verschil maken’

“De verbinding tussen geplaatste kinderen en de ouder is vaak zoek. We moeten samen op zoek gaan naar laagdrempelige verbinding”, aldus Hannelore. Daarvoor moet volgens haar de jeugdhulp samenwerken met organisaties die ervaring hebben met maatschappelijk kwetsbare groepen. “Zij kunnen een vrijetijdsaanbod op maat uitwerken die de drempels wegwerkt.” Uiteraard moet de veiligheid van het gezin en de kinderen in alle tijden gegarandeerd worden, voegt ze eraan toe. “Vandaar ook de nood aan begeleiding.”

De kinderen, ouders en begeleiding maken zich intussen klaar voor de namiddagactiviteit. Er is een flink briesje, maar de zon schittert aan een helblauwe hemel. Het weerbericht voorspelt ook de rest van de week warm weer. Ideale temperaturen om mooie herinneringen te smeden en die bikini van Veerle te dopen.