‘Conflicten zullen altijd blijven opduiken, het verschil zit ‘m in hoe je ermee omgaat’

Ingaan op incidenten

Pedagogisch Centrum Wagenschot werkt voor kinderen, jongeren en jongvolwassenen met gedrags- en emotionele problemen. Hier geldt wat overal geldt: waar mensen samenleven, zijn er conflicten. Zo gebeurt het bijvoorbeeld wel eens dat conflicten escaleren naar verbale of fysieke agressie.

‘Elke betrokkene krijgt de kans om gevoelens, emoties en gedachten rond het conflict te uiten.’

In een begeleidingscontext worden zulke incidenten vaak onvoldoende uitgepraat. Iemand moet zijn excuses aanbieden of krijgt te horen dat hij niet langer welkom is. Daar blijft het bij. Er wordt te weinig tijd gemaakt om verschillende perspectieven bij elkaar te leggen, terwijl de gevolgen van het conflict wel in de lucht blijven hangen.

Pedagogisch Centrum Wagenschot kiest ervoor om langer stil te staan bij die incidenten. Het schakelde in haar begeleidingsaanbod een methodiek in die haar meerwaarde bewees bij de aanpak van jeugddelinquentie: het herstelgericht groepsoverleg, kortweg hergo.

Overleg herstelt schade

Na een conflict of agressie-incident is er vaak schade. Dat gaat niet alleen over een ingetrapte deur, maar ook over mensen die helemaal ondersteboven zijn van wat er is gebeurd.

Een herstelgericht groepsoverleg wil die schade herstellen. Elke betrokkene krijgt de kans om gevoelens, emoties en gedachten rond het conflict te uiten. Iedereen kan oplossingen voorstellen. Nadien worden er afspraken gemaakt. De deelnemers leggen vast hoe ze deze afspraken zullen uitvoeren en naleven.

‘Seppe is niet alleen leefgroepbegeleider maar ook moderator.’

Een moderator begeleidt dat proces. Hij geeft alle perspectieven voldoende ruimte en stemt ze op elkaar af. Hij brengt mensen samen om hun gevoelens, emoties en gedachten rond het conflict te delen en bewaakt dat het overleg tot herstelgerichte afspraken komt.

Moderator Seppe

In Pedagogisch Centrum Wagenschot is Seppe Van Damme niet alleen leefgroepbegeleider, maar ook moderator.Met uitzondering van Seppe, zijn omwille van privacy alle namen die volgen pseudoniemen.Hij is de geknipte persoon om ons wegwijs te maken in de toepassing van deze methodiek in de context van hulpverlening.

‘Vanzelfsprekend grijp ik niet voor elk conflict of ruzie naar een herstelgericht groepsoverleg.’

Seppe: “Wagenschot had eerder al beslist om het oude model van straffen en belonen achter zich te laten. De organisatie wilde het over een andere boeg gooien. In dit vernieuwingsproces kregen medewerkers de kans om een opleiding agressiecoach te volgen. Ik ging daar graag op in.”

“In deze vorming passeerden de verschillende elementen van preventie, interventie en nazorg de revue. Toch miste ik de doorgedreven keuze voor herstel. Toen Wagenschot me vervolgens de kans gaf om een opleiding tot hergo-moderator te volgen, twijfelde ik geen seconde.”

Altijd en overal?

Wagenschot is een dynamische gemeenschap. Dagelijks gebeuren er fijne en minder fijne dingen. “Vanzelfsprekend grijp ik niet voor elk conflict of ruzie naar een herstelgericht groepsoverleg. Dan zou ik mijn tent hier kunnen zetten en komen wonen.”

‘Zo’n groepsoverleg is geen gezellig babbelmoment.’

“Pas als we merken dat de impact van het incident groot is, schiet ik in actie. Als een conflict of agressiesituatie de veiligheid van mensen bedreigt, dan is het belangrijk om daar voldoende op in te gaan. Doe je dat niet, dan kan de relatie tussen de betrokkenen een stevige knauw krijgen. Een herstelgericht groepsoverleg kan een forum bieden voor herstel.”

Dan nog is het in dit pedagogisch centrum niet altijd mogelijk om een groepsoverleg op te starten. “Zo’n groepsoverleg is geen gezellig babbelmoment. Praten over conflicten kan pijnlijk en stressvol zijn. Niet elke jongere kan zo’n overleg aan, emotioneel of verstandelijk. Zo moet de jongere voldoende inzicht hebben in het feit dat het incident een probleem is. Lukt dat niet, dan heeft een hergo geen zin.”

Maatgericht werken

Seppe vertelt dat elke hergo er anders uitziet. “Het herstelgericht groepsoverleg is een strakke methodiek die ook theoretisch en wetenschappelijk onderbouwd werd. Maar de methodiek zomaar kopiëren en plakken, is niet mogelijk.”

“Het herstelgericht groepsoverleg brengt graag verschillende perspectieven bij elkaar. Hier botst dat op grenzen: sommige jongeren hebben het moeilijk met veel prikkels. Willen we op hun maat werken, dan is het soms nodig om de overleggroep zo klein mogelijk te maken.”

“Daarom vertaalde ik het hergo-aanbod in een eigen stappenplan. Ik pas dat flexibel toe om het gesprek zo veel mogelijk op maat van de betrokken jongeren te doen. Voldoende voorbereidende individuele gesprekken zijn een belangrijke voorwaarde voor een geslaagd groepsoverleg.”

Nienke

Hoe zo’n overleg concreet verloopt, schetst Seppe aan de hand van een voorbeeld.

“Naomi, een medewerker van onze dagbestedingsdienst, begeleidt Nienke, een zwakbegaafd meisje van 18 jaar dat automutileert. Om Nienke meer inzicht te geven in haar gedrag, vertelt Naomi over een meisje dat zich verbrandde door met een deodorant op dezelfde plek op haar lichaam te blijven spuiten.”

“Enkele dagen later toont Nienke zonder schroom haar verbrande armen aan hoofdbegeleider Mark. Ze had gedaan wat Naomi haar verteld had, al was dat vanzelfsprekend niet de boodschap die Naomi haar wou geven.”

‘Naomi wordt boos op Nienke.’

“De bal gaat pas echt aan het rollen als Nienke en Naomi enkele dagen later samen op uitstap gaan. Nienke vertelt opnieuw over haar brandwonden. Ze zegt dat ze nog op zoek is naar een smoes om aan haar oma te vertellen wat ze met haar armen had gedaan. Misschien moet ze aan oma vertellen dat ze door een hond gebeten werd?”

“Naomi wordt boos op Nienke. Ze vertelt haar dat ze zich ongelukkig voelt bij deze uit de hand gelopen situatie. Nienke reageert en slingert Naomi verwijten naar het hoofd.”

Radiostilte doorbreken

Vanaf dat moment is er radiostilte en vermijden beide partijen elkaar. Maar binnen de organisatie wordt dat snel opgepikt.

“In een eerste ronde laat ik Naomi en Nienke weten dat ik hierover aan de slag wil gaan met een herstelgericht groepsoverleg. Met verkennende gesprekken tast ik af hoe ze daarop reageren.”

“Vervolgens neem ik contact op met Mark, de hoofdbegeleider van Naomi. Strategisch is dat een belangrijke stap: je trekt een neutraal persoon mee aan boord die een breder zicht heeft op de situatie. Samen met Mark bepaal ik het doel en verdere verloop van het herstelgesprek.”

Individuele gesprekken

“Eerst klop ik voor een individueel gesprek aan bij Nienke. Als begeleider ken ik haar goed en kan dus, ondanks haar verstandelijke en emotionele beperkingen, dieper ingaan op het conflict. Al verloopt het gesprek soms stroef en hobbelig, toch spreekt ze uit dat ze zich beschaamd voelt over wat er gebeurd is. Ze wil graag aan tafel gaan zitten met Mark en Naomi om de plooien glad te strijken.”

‘Naomi is nog steeds erg onder de indruk van wat er gebeurde.’

“Vervolgens ga ik langs bij Naomi. Ze is nog steeds erg onder de indruk van wat er gebeurde. Ze legt haar analyse op tafel, geflankeerd door haar persoonlijke gevoelens. Ook zij is bereid om samen met Nienke op zoek te gaan naar herstel.”

Eerst de feiten

Pas dan volgt het eigenlijke groepsoverleg, waarbij Mark opnieuw aanwezig is. “Tijdens dat gesprek ben ik als moderator zeer sturend. Ik start het groepsgesprek door iedereen te bedanken voor hun aanwezigheid en bereidwilligheid om deel te nemen. Wil je een constructief gesprek, dan moet je een positieve start nemen.”

“Na deze verwelkoming, krijgt Naomi het woord. Ze vertelt op een rustige, gestructureerde manier zonder Nienke te beschuldigen. Er werd bewust gekozen om de begeleider eerst aan het woord te laten. Voor Nienke maakt dat het gesprek makkelijker: er ligt al een verhaal op tafel waarop ze verder kan inpikken. Tot slot krijgt ook Mark de kans om feiten die onvoldoende aan bod kwamen, toe te voegen.”

Dan de gevoelens

In conflicten gaat het vooral over hoe mensen zich voelen bij wat er is gebeurd. Komen die emoties dan niet aan bod? “Toch wel, maar iedereen gaat eerst akkoord met wat er gezegd werd over de feiten. Pas dan wordt gevraagd hoe ze zich voelden bij deze gebeurtenissen.”

‘Wil je een constructief gesprek, dan moet je een positieve start nemen.’

“Nienke gaf aan dat ze boos was omdat ze zich niet begrepen voelde. Ze toonde haar wonden aan Mark met als boodschap: ‘Ik heb het ook eens geprobeerd maar heb er spijt van’. Dat werd volgens haar fout begrepen als: ‘Je komt hier stoer showen wat je allemaal durft.’ Meteen voegt ze eraan toe dat ze nu begreep dat haar gedrag geen goede beslissing was. Maar het kwaad was geschied en ze wist niet goed hoe daarmee om te gaan.”

Terug naar de positieve momenten

“Nadien was Naomi aan de beurt. Ze voelde zich nog steeds schuldig omdat haar verhaal aan de basis lag van het probleemgedrag. Ze had dat verhaal beter niet verteld aan Nienke, zeker omdat ze haar problematiek kende. Ze vond dat ze gefaald had, zat vast in haar eigen gevoelens waardoor ze als begeleider het conflict niet zelfstandig kon oplossen.”

‘Voor iedereen was dit gesprek voldoende om samen verder aan de slag te kunnen.’

“Naast de negatief geladen gevoelens benoemde Naomi ook de positieve momenten die ze had met Nienke. Naomi wilde die graag opnieuw ervaren en dat deed Nienke zichtbaar deugd. Mark sloot zich aan en was tevreden over de toenadering tussen beiden.”

Tenslotte vroeg Seppe wat iedereen nodig had om verder samen aan de slag te kunnen. “Voor alle partijen was dit gesprek voldoende. Nienke stelde vragen aan Naomi over haar verdere begeleidingstraject, wat al een stap in de juiste richting was. Ik beëindigde het gesprek door iedereen te bedanken voor hun inzet en hun openheid naar elkaar toe.”

Meer inzicht en begrip

Een herstelgericht groepsoverleg gaat niet over het aanduiden van schuldigen, daders of slachtoffers. Als het gesprek goed verloopt, hebben de deelnemers meer inzicht gekregen in het conflict en is opnieuw contact mogelijk.

Dat is ook waar het voor Seppe om draait: “Je leert in het herstelgesprek om even het perspectief van de ander in te nemen. Daar haal je het meeste uit. En dat is niet alleen helend voor de jongeren, ook de opvoeders ervaren dat zo.”

‘Ook ik haal veel voldoening uit de gesprekken omdat ze de band tussen de jongere en mezelf versterken.’

“Tijdens de gesprekken krijgen alle deelnemers erkenning voor hoe ze zich voelen bij het conflict. En dat werkt echt herstellend. Ook ik haal veel voldoening uit de gesprekken omdat ze de band tussen de jongere en mezelf versterken.”

Hoe verder?

Seppe heeft het hergo-virus stevig te pakken. “Ik ben op dit moment een opleiding in elkaar aan het steken. Ik wil graag alle begeleiders van Wagenschot onderdompelen in deze methodiek.”

Lees ook

‘Jongeren zomaar opsluiten in een gesloten instelling heeft geen zin’

Met die stevige toekomstplannen zijn we uitgepraat. Seppe vertelde me een zeer geëngageerd verhaal over erkenning en verbinding. Over verwachtingen bijstellen en kleine stapjes nemen. En vooral over geloven in en durven proberen.

Conflicten zullen altijd en overal blijven opduiken. Het verschil zit ‘m in hoe je ermee omgaat.