Buddyproject koppelt studenten aan mensen met psychische kwetsbaarheid

Ervaringswerker Ielde

Ik ben Ielde Vermeir, praktijklector en ervaringsdeskundige. Dit buddyproject ontstond vanuit mijn eigen ervaring. Jarenlange behandeling omwille van een psychische kwetsbaarheid maakte dat ik me lange tijd vooral een wandelende diagnose voelde en weinig mens.

‘Ik voelde me een wandelende diagnose en weinig mens.’

Een behandeling gaat meestal uit vanuit een deficit, iets waar je het moeilijk mee hebt en waarbij je ondersteuning krijgt om daar constructief mee om te gaan. Vaak goed bedoeld, maar het maakt wel dat ongeveer elk gedrag vanuit die kwetsbaarheid bekeken wordt. Terwijl veel wat ik denk, doe en zeg weinig te maken heeft met een psychisch probleem en heel veel met wie ik ben.

Voor mij was het dan ook een verademing dat ik kon deel nemen aan het vertelatelier van Victoria Deluxe. Victoria Deluxe is een Gents cultuurhuis. De mensen van Victoria Deluxe benaderen je vanuit  vertrouwen. Vertrouwen in je kunnen, je zijn, je menselijkheid.

De ontmoeting en de verbinding die vanuit die basishouding ontstaan, zijn van onschatbare waarde. Je krijgt letterlijk tijd en ruimte om je stem te zoeken, te vinden en te ontginnen. Je zoekt samen, waarbij je geen opdeling voelt tussen de deelnemers en de begeleiders.

Iedereen is kwetsbaar

Iedereen in de groep heeft een kwetsbaarheid. Bij de deelnemers is die officieel vertaald in een diagnose, bij de begeleiders is die er gewoon. Kwetsbaarheid is een deel van ons mens zijn. We weten dat van elkaar, maken er zwarte grappen over, moeten geen maskers opzetten. We zijn in eerste instantie mensen. Ook in tweede en derde instantie. Zo benaderd worden is een geweldig cadeau. Een cadeau waarop je zelfs niet meer durfde hopen.

De ervaring bij Victoria Deluxe was belangrijk in mijn herstel, ook al was dat niet de doelstelling van het project. Mijn verlangen was dat ik die ervaring ook aan anderen wilde bieden. Dat werd het Lotus-project waarbij we studenten en cliënten matchen. Doel: elkaar ontmoeten en verbinding maken vanuit ons mens zijn.

Lotus

Dit Lotus-project ging in het najaar van 2023 van start.

We brachten cliënten die al lange tijd verbleven in een residentiële of ambulante voorziening binnen de geestelijke gezondheidszorg in contact met één of meerdere studenten. Basis van de match was een gedeelde interesse in bijvoorbeeld sport, wandelen, cultuur of koken.

‘Ik ben vooral omringd door mensen uit mijn opnames, dit was een kans om iemand anders te leren kennen.’

Studenten en cliënten zagen elkaar tijdens minstens negen momenten. Van cliënten werd ingeschat dat ze via een kortdurende ‘buddy’ op termijn beter contact met anderen en met de buitenwereld zouden leggen.

Studenten en cliënten gingen samen op zoek naar mogelijkheden om hun sociale netwerk uit te breiden of hun vrije tijd zinvol in te vullen. De nood hieraan, ingegeven door hulpverleners, werd meermaals bevestigd door cliënten: “Ik ben vooral omringd door mensen uit mijn opnames. Dit was een kans om iemand anders te leren kennen.”

Obstakels

Deelnemers willen het liefst participeren aan ‘gewone’ vrijetijdsactiviteiten, alleen lopen ze daar tegen allerhande obstakels aan. Voor mensen met een psychische kwetsbaarheid is participatie aan de samenleving niet vanzelfsprekend.

‘Mensen ervaren vaak een diep gevoel van eenzaamheid.’

Een eerste grote barrière is eenzaamheid. Mensen die kampen met ernstige psychische problemen ervaren vaak een diep gevoel van eenzaamheid. “Bedankt voor de babbel, dat doet deugd. Anders komt er niemand”, zei een van de deelnemers.

Culturele activiteiten kunnen helpen om de eenzaamheid te doorbreken. Het Netwerk tegen Armoede ziet cultuurparticipatie als een toegankelijke stap terug naar maatschappelijke betrokkenheid. Toch is het voor deelnemers van het LOTUS-project niet altijd eenvoudig om deze stap te zetten. Zij botsen op financiële, mentale en fysieke hindernissen. Ook kunnen juridische beperkingen zoals bewindvoering of strikte regels van hulpverleningsinstanties extra obstakels vormen.

Kostprijs

“Alles is duur.” Ook hoge kosten zijn vaak een barrière voor mensen. Studenten wijzen op de moeilijkheid om betaalbare of gratis activiteiten te vinden die niet specifiek gericht zijn op bepaalde groepen, omdat deelname aan evenementen voor bijvoorbeeld mensen in armoede stigmatiserend kan worden ervaren.

‘Hoge kosten zijn vaak een barrière.’

Bovendien gaan veel activiteiten ‘s avonds door, wat niet ideaal is voor cliënten die dan juist tijd nodig hebben om te herstellen van overprikkeling. Veel deelnemers geven net de voorkeur aan ochtendactiviteiten, die echter vaak alleen voor oudere mensen beschikbaar zijn. Tot slot is de informatie over activiteiten meestal alleen digitaal beschikbaar, wat niet iedereen past. Veel cliënten geven de voorkeur aan persoonlijk contact via de telefoon, zonder steeds doorverbonden te worden.

Stigma en vooroordelen

Stigma en vooroordelen blijven ook een obstakel bij organisaties die vrijetijdsactiviteiten aanbieden. Tijdens het project bleek dat sommige organisaties terughoudend waren om mensen met een zichtbare beperking of psychische kwetsbaarheid toe te laten. Ze vreesden dat dit het verloop van hun activiteiten zou beïnvloeden.

Lees ook

Psychisch welzijn: ‘Slechts drie op tien mensen zoekt binnen het jaar hulp’

Hun houding leidde tot gevoelens van afwijzing bij de deelnemers, wat hun zelfvertrouwen schaadde. Sommigen voelden zich hierdoor nog meer buitengesloten, terwijl anderen met boosheid en verontwaardiging reageerden, benadrukkend dat ook zij rechten hebben. Soms waren zelfs hun begeleiders terughoudend, uit bezorgdheid voor deze negatieve reacties.

Vervoer

Mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen kampen vaak ook met lichamelijke klachten. Fysieke toegankelijkheid is dan een bijkomend  aandachtspunt. Een combinatie van beperkingen maakt het moeilijk om zelfstandig te reizen en sommige locaties te bereiken. De toegankelijkheid van gebouwen, openbare ruimtes en vooral het openbaar vervoer laat te wensen over, wat wijst op een wijdverspreide vervoersarmoede onder deze groep mensen.

Al deze participatiedrempels mogen geen excuus zijn om niets te doen, alleen moeten we beseffen dat het wegwerken van deze obstakels tijd kost. Tijd voor de cliënt om een plaats te vinden, tijd voor de maatschappij om te accepteren en plaatsen te creëren. Hulpverleners moeten dan ook de tijd nemen en krijgen om deze vorm van kwartiermaken te verwezenlijken. Zorg is immers complex en niet zomaar op te splitsen in maakbare zorgdelen, die na elkaar kunnen worden ingezet.

Terugblik

De start van het LOTUS-project was zowel voor studenten als deelnemers een ontdekking. Het gebrek aan een vast einddoel maakte de relatieontwikkeling spannend en levendig, maar ook ingewikkeld en onvoorspelbaar.

‘Een opvallend voordeel was het ontbreken van druk om te veranderen.’

Gaandeweg groeide er vertrouwen, wat leidde tot een sterke, wederzijdse dynamiek en oprecht respect van beide kanten. Het project werd een avontuur van ontdekken, experimenteren, falen en weer opnieuw proberen. Voor sommige deelnemers was het niet zozeer de activiteit zelf die telde, wel het samen ervaren met iemand die hen waardeert om wie ze zijn, in hun eigen tempo en zonder de druk van prestaties. 

Deelnemers merkten een duidelijk verschil in de relatie met studenten, vergeleken met die met klassieke hulpverleners. “Iemand om je hart bij te luchten”, aldus een deelnemer over zijn student. De basis van de koppeling tussen studenten en cliënten waren gedeelde interesses, wat leidde tot ontspannen en gelijkwaardige interacties, vrij van de gebruikelijke zorggerelateerde gesprekken.

Deze informele benadering maakte het voor cliënten makkelijker om open te zijn over hun uitdagingen en weerstanden. Een opvallend voordeel dat sommige deelnemers noemden, was het ontbreken van druk om te veranderen, een aspect dat vaak wel aanwezig is bij reguliere hulpverlening. Deze ongedwongenheid droeg bij aan een gevoel van betere ondersteuning.

Maatwerk

In dit project werden de principes van crustatieve zorg gehanteerd, een benadering die maatwerk benadrukt en radicaal inzet op kwaliteit van leven. Deze aanpak houdt in dat hulp wordt aangepast aan de behoeften van de cliënt en wordt afgebouwd wanneer deze niet langer nodig is.

‘Herstel in de geestelijke gezondheidszorg draait niet alleen om grote veranderingen.’

Crustatieve zorg gaat in tegen het idee van herstel als een snelle weg naar zelfstandigheid, waarbij de rol van de hulpverlener beperkt blijft tot het uitvoeren van taken zonder diepgaande overweging van de langetermijnwensen en behoeften van de cliënt.

Lees ook

Wachthuis dat vooral leefhuis is: ‘Waar niets moet, gebeurt vaak veel’

Deelnemers voelden zich comfortabeler om nieuwe activiteiten te verkennen wanneer ze dit samen met iemand anders deden. “Eerst iets samen doen om het dan alleen te kunnen.” Het gaf hen het vertrouwen om later zelfstandig op pad te gaan, wetende dat ze niet alleen gelaten werden.

Ze waardeerden vooral de eenvoudige genoegens, zoals samen van een drankje genieten, een wandeling maken, even naar buiten gaan en hierbij tijd nemen voor een goed gesprek. Deze stapsgewijze, gezamenlijke benadering, afgestemd op het tempo van de cliënt, is cruciaal in de dagelijkse praktijk van een residentiële omgeving.

Lessen

Herstel in de geestelijke gezondheidszorg draait niet alleen om grote veranderingen. Het gaat vooral om kleine, betekenisvolle stappen die mensen helpen om waardevolle maatschappelijke rollen te vervullen. Het is een proces dat ruimte schept voor mensen met een psychische kwetsbaarheid om actief deel uit te maken van het dagelijkse leven.

Deze stappen naar inclusie zijn essentieel om acceptatie in de samenleving te vergroten en om het stigma rond geestelijke gezondheid te verminderen. Ideaal gebeurt dit binnen een relationele dialoog, waarbij de eerste ontmoeting plaats vindt van mens tot mens eerder dan van hulpverlener tot patiënt, met echt respect voor elkaars kennis en unieke eigenschappen.