Zorgmedewerkers: helden in de schaduw

Brandjes blussen 

Ik lig in bed na een lange dag brandjes blussen op mijn werk: een laagdrempelige sociale dienst in Brussel.  

‘De coronacrisis kwam bovenop jaren van beknibbelen en besparingen.’

Het raam staat wijd open voor wat koelte na alweer een hete lentedag. Buiten klinkt een eenzame sirene. Sinds enkele maanden een bekend geluid. Het herinnert me eraan dat er nog steeds mensen met zware coronasymptomen worden opgenomen in het ziekenhuis, zelfs nu de maatregelen meer en meer worden versoepeld. 

Ik denk aan de verpleegkundigen, artsen, zorgkundigen, poetsvrouwen en -mannen die alles moesten omgooien om de grote toevloed aan coronapatiënten het hoofd te bieden. Hoedje af! Een golf van solidariteit zorgde voor witte lakens, een dagelijks applaus, gratis maaltijden en zelfs boodschappenhulp. De overheid beloonde onze zorgwerkers prompt met de status van zorghelden. Mooi toch? 

Maar wat betekent dat eigenlijk, zo’n heldenstatus? Natuurlijk verdienen alle mensen die sinds het begin van de coronacrisis zo hard werken die zeldzame waardering. Maar zal deze verder reiken dan louter woorden? En klinkt er vanavond nog applaus?

Kreunen onder corona 

Is het niet meer dan normaal dat de zorgsector kreunt na corona? Deze crisis kwam bovenop jaren van beknibbelen en besparingen. Nog begin dit jaar gingen er bij prominente politici en economen stemmen op dat er nog marge was voor besparingen in zorg en welzijn.  

Onder het mom van ‘professionalisering’ zetten zorgmanagers al jaren in op meer efficiëntie en winstoptimalisatie. In voorzieningen voor personen met een beperking en woonzorgcentra moeten medewerkers met minder mensen op dezelfde tijd meer cliënten verzorgen. Het gevolg is een ontmenselijking van de zorg, die wordt herleid tot rigide procedures en prestaties.  

Heldenwerk?  

Superkracht  

Als ik de definitie van een modale held ontleed – kijk naar Wonder Woman of Spiderman – kom ik uit bij enkele onthutsende gelijkenissen.

‘Zou politicus niet beter een zorgberoep zijn?’ 

Een held beschikt over superkrachten. Wat drijft een zorgheld anders dan zijn passie voor werken met mensen? Net dezelfde reden waarom de zorg zo weinig op straat komt. Je kan je mensen niet even opzij leggen om te staken of betogen. 

Nog zo’n superkracht is empathie, noodzakelijk in alle zorgberoepen. Zou politicus ook niet beter een zorgberoep zijn? Zijn zij niet verkozen om te zorgen voor ons, burgers?  

Mij lijkt het hoe meer macht men daar vergaart, hoe minder men over empathie beschikt. De kracht om zich in te leven in hoe sommige besparingen aankomen bij mensen die alles geven om voor anderen te zorgen. 

Blootgesteld aan gevaren 

Een held wordt blootgesteld aan gevaar. 

Voor al wie dagelijks in de weer was met coronapatiënten kan je dit letterlijk nemen. Zelfs wie ziek werd, moest doorwerken. Dat was bijvoorbeeld het geval in een aantal woonzorgcentra.  

‘Het risico om ongewild anderen te besmetten is erg groot voor sociale professionals.’ 

Het risico om ziek te worden en ongewild anderen te besmetten, is erg groot voor sociale professionals. Dat risico werd nog vergroot door een tekort aan coronatesten. Bovendien kwam dat testen ook veel te laat op gang.  

Daarnaast hebben zorgprofessionals een verhoogd risico op psychische problemen, door de voortdurende werkdruk, een gebrek aan rust en trauma’s door de soms afstandelijke manier van werken met stervende patiënten. 

Nalatig 

Een held schiet te hulp waar anderen nalatig zijn.

Veel ziekenhuizen, woonzorgcentra, voorzieningen in de jeugdhulp en instellingen voor mensen met een beperking hebben hun beschermingsmateriaal zelf aangekocht, zonder steunmaatregelen van de overheid af te wachten. Uit zorg voor wie aan hen werd toevertrouwd. Het door de overheid beloofde materiaal werd uiteindelijk veel te laat geleverd.

‘Ik zag onsteld hoe de eerstelijnszorg fysiek de deuren sloot.’ 

Als medewerker van Brussel Onthaal Open Deur vzw zag ik ontsteld hoe de eerstelijnszorg fysiek de deuren sloot: mutualiteiten, vakbonden, gemeentediensten… Ze schakelden over op telefonische en onlinehulpverlening. Vaak waren ze onbereikbaar. Beseffen ze dat niet iedereen online toegang heeft?

Waarom kunnen zo’n grote organisaties geen manier vinden om mensen veilig te ontvangen? Half juni zijn ziekenfondsen en vakbondskantoren nog altijd enkel bereikbaar na afspraak. Ik geef toe, ook onze dienst sloot fysiek de deur, maar drie dagen per week konden we in noodgevallen, die er elke week waren, de meest kwetsbare mensen ontvangen. Zo droegen wij ons steentje bij in het gevecht tegen de schrijnende armoede die de afgelopen maanden pijnlijk zichtbaar werd. 

Rechtvaardigheid 

Een held vecht voor rechtvaardigheid. 

Er wordt al jaren bespaard op hulp voor de meest kwetsbare mensen in onze samenleving. Hoe luid ze ook roepen, hun stem wordt niet gehoord. Zijn we dan vergeten hoe onze welvaart tot stand is gekomen? Zijn we vergeten hoeveel mensen gestorven zijn in de strijd voor sociale rechten?  

‘We moeten onze sociale zekerheid versterken.’ 

Nu doorkruisen economische en politieke belangen de zorgstelsels die ons beschermen. Onze sociale zekerheid, waar we als Belg terecht trots over zijn, verzwakt. Nochtans zette de coronacrisis het belang van een sterke sociale zekerheid in de verf. Ruim één miljoen tijdelijk werklozen en vele zieken ontvangen hieruit maandelijks een uitkering. 

We mogen die sociale zekerheid niet verder ontmantelen. Integendeel, we moeten dit stelsel versterken.

Een betere plek 

Een held wil van de wereld een betere plek maken. 

Wie in zorg en welzijn werkt, helpt mensen zonder onderscheid van rijkdom, origine, handicap, gender of geloofsovertuiging. Zo dragen we ons steentje bij aan een betere wereld. “Verander de wereld, begin bij jezelf.”

‘Is een betere wereld niet iets wat we allemaal willen?’ 

Er hangen ons zoveel ingewikkelde problemen boven het hoofd: racisme, klimaat, armoede, privacy. Die kunnen we enkel oplossen door samen te werken. Willen we niet allemaal een betere wereld? Als we kijken naar wat ons verbindt in de plaats van wat ons scheidt, dan kunnen we onszelf overstijgen. We slaan de handen in elkaar, want samen kunnen we zoveel meer.  

De leuze van Spiderman is me altijd bijgebleven: “With great power comes great responsibility”. Wij zijn samen verantwoordelijk voor onze samenleving. Wij kunnen allemaal helden zijn door die verantwoordelijkheid te nemen en onze stem te laten horen.