Respectvolle geboortezorg: ‘Van lijdende naar leidende zwangere vrouw’

De tijd is rijp voor verandering

Over geweld in de verloskamer was weinig bekend. Toch komt het vaak voor. Een artikel op Sociaal.Net over obstetrisch geweld, begin vorig jaar, weekte enorm veel reacties los. Daarom besloten we het platform ‘Samen voor Respectvolle Geboorte’ op te richten.

De groep staat, zoals de naam al zegt, voor respectvolle geboortezorg. We kozen er bewust voor om niet ‘tegen obstetrisch geweld’ te gaan, maar actief te ijveren voor positieve verandering.

‘Over geweld in de verloskamer was weinig bekend. Toch komt het vaak voor.’

Die keuze slaat blijkbaar aan want ondertussen kent de groep al 800 leden: (toekomstige) ouders, vroedvrouwen, (kinder)artsen, doula’s… die allemaal samen willen toewerken naar een andere en betere geboortezorg.

Veilige geboortezorg

De huidige medische geboortezorg focust op fysieke veiligheid. De zwangerschap en bevalling worden als een bedreiging gezien die gemanaged moet worden. Maar ook het mentaal welzijn van de zwangere persoon speelt een belangrijke rol. Het heeft zelfs een grote invloed op het fysieke verloop van de zwangerschap en bevalling.

Veilige geboortezorg houdt daarom rekening met de individuele behoeften van elke zwangere persoon. Zorg op maat is de veiligste vorm van zorg, een overdreven focus op protocollen vergroot het risico op fysieke en emotionele problemen.

Eerste en tweede bevalling

Myrthe is lid van onze Facebookgroep. Ze vertelde ons treffend over het verschil tussen haar eerste bevalling, waarbij geen rekening werd gehouden met haar individuele behoeften, en haar tweede bevalling, waarbij ze als volledige persoon werd benaderd:

‘Zorg op maat is de veiligste vorm van zorg.’

“Van lijdend persoon naar leidende, zwangere vrouw.
Van uitgelachen worden naar aangemoedigd worden.
Van ondergaan in stilte naar angsten durven uiten.
Enkel en alleen omdat er tijd gemaakt wordt om mezelf zichtbaar te maken, om mijn stem te laten horen, om vooral samen met de zorgverleners naar zorg te zoeken die veilig is voor iedereen en het mij toch zo comfortabel mogelijk te maken.”

Een vast contactpersoon

Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) is het daarmee eens. Een individuele aanpak is the way to go. Hoe pak je dat aan? Met behulp van een vaste contactpersoon.

“Deze professional vervult de rol van ‘coördinator’, wat betekent dat hij waakt over de belangen van de zwangere vrouw, haar autonomie ondersteunt en nagaat of de zorg wordt verstrekt volgens haar individuele zorgplan”, aldus het KCE.

‘Een individuele aanpak is the way to go. Hoe pak je dat aan? Met behulp van een vaste contactpersoon.’

Deze mooie woorden zijn inmiddels twee jaar oud. In de praktijk is sindsdien weinig veranderd. De coronacrisis heeft andere prioriteiten naar voor geschoven.

Al hebben we ook een belangrijke les geleerd uit de crisis. Voor we dergelijke veranderingen kunnen implementeren, moeten we meer investeren in de zorgverleners die het mogelijk moeten maken.

Een beter systeem voor iedereen

De ultieme dupe van het huidige hiërarchische en patriarchale geboortezorgsysteem zijn uiteraard de zwangeren. Zij verdienen betere zorg. Zorg op maat van hun wensen in plaats van zorg op maat van protocollen.

‘Ook veel zorgverleners zijn toe aan een beter systeem.’

Maar ook veel zorgverleners zijn toe aan een beter systeem. Waarbij ze de vrijheid en waardering krijgen die ze nodig hebben, om dat op hun beurt weer door te kunnen geven. Dit is essentieel. Voor een zorgverlener die zelf vecht tegen een burn-out is het moeilijk om empathisch om te gaan met patiënten.

Handen in elkaar slaan

We moeten loskomen van het zoeken naar een schuldige en de handen in elkaar slaan. Oprechte gesprekken voeren met alle betrokken partijen, echt luisteren naar elkaar en dat ook blijven doen.

‘Om obstetrisch geweld te beperken, moet je vooral investeren in zorgverleners.’

Elke zorgverlener heeft nood aan ondersteuning om de job goed te kunnen doen. Als je het gevoel hebt dat je altijd tegen de stroom in moet zwemmen om respectvolle zorg te kunnen bieden, terwijl je zelf overwerkt en onderbetaald bent, dan hou je dat niet vol. Zo simpel is het.

Om obstetrisch geweld te beperken, moet je dus vooral investeren in zorgverleners. Enkel een gerespecteerd zorgverlener kan respectvolle zorg bieden.

Ondersteunend netwerk voor zorgverleners

En dan nu de hamvraag: hoe komen we tot die broodnodige ondersteuning?

Een herfinanciering van de geboortezorg maakt absoluut deel uit van deze steun, maar geld alleen is niet zaligmakend. Als we te veel daarop focussen, bestaat het gevaar dat de gedeelde verantwoordelijkheid van ons allen ondergesneeuwd raakt.

De ondersteuning moet komen vanuit verschillende hoeken: zowel vanuit de maatschappij, de opleiding voor toekomstige zorgverleners, het werkveld, de politiek, als vanuit elk individu die een zorgverlener kent.

Samen moeten we een ondersteunend netwerk vormen voor zorgverleners. Af en toe kunnen ventileren tegen familie, vrienden en collega’s: het zal al veel oplossen. Maar dat is niet nieuw.

‘De ondersteuning moet komen vanuit verschillende hoeken.’

Erken het trauma dat niet alleen de patiënt oploopt bij een problematische bevalling, maar ook de betrokken zorgverleners. Bied psychologische hulp aan elke zorgverlener, in gevallen van trauma, maar net zo goed preventief. Zorgverleners hebben nood aan een leidinggevende die je ondersteunt in je werk, een directie die je noden ziet, erkent en actief meeneemt in het beleid.

Draagkracht en daadkracht

Dit steunend netwerk rond elke zorgverlener maakt het mogelijk om de zwangere persoon de respectvolle zorg te bieden die nodig is.

Maar het zorgt ook voor draagkracht en daadkracht. Zodat bijvoorbeeld de herfinanciering van de gezondheidszorg kan uitgedacht en doorgevoerd worden. Daadkracht om het structureel obstetrisch geweld fundamenteel op te lossen. Om de geboortezorg weer echt om de zwangere of barende persoon te laten gaan, en niet enkel in woorden of aan de oppervlakte.

Wetenschappelijke evidentie

Een interessant model dat richting kan geven bij deze veranderingen in het geboortezorgsysteem is dat van evidencebased care. Dit model is ook boeiend om te integreren in elk onderdeel van de opleidingen tot vroedvrouw en gynaecoloog.

Het model bestaat uit drie pijlers. De eerste is de ‘best beschikbare wetenschappelijke evidentie’. We moeten een open geest hebben voor evidentie die niet strookt met huidige gewoonten en overtuigingen in de zorg.

‘We moeten een open geest hebben voor evidentie die niet strookt met huidige gewoonten en overtuigingen in de zorg.’

Een goed voorbeeld is de grootschalige studie naar de veiligheid van thuis bevallen versus in het ziekenhuis. Bij een ongecompliceerde zwangerschap bleken beide locaties even veilig.

Dit gaat in tegen de overtuigingen in de medische wereld, die een thuisbevalling als onveilig beschouwen. Deze bevindingen durven bekijken en de eigen ideeën in vraag stellen, maakt deel uit van de kwaliteitsvolle zorg.

Expertise en zorg op maat

Daarnaast is de klinische expertise en het oordeel van de zorgverlener een even belangrijke bouwsteen van evidencebased zorg. Ervaring is enorm waardevol en kan niet door wetenschappelijk onderzoek vervangen worden.

Lees ook

‘Bijna elke verloskundige was ooit aanwezig bij een traumatische bevalling’

De derde bouwsteen, de spreekwoordelijke sluitsteen, zijn de voorkeuren en waarden van de patiënt. Zorg op maat wordt in dit model per definitie als veilige en verantwoorde zorg gezien, in de plaats van een leuk extraatje.

Met vingerwijzen komen we nergens

Laat ons het dader-slachtofferdiscours achterwege laten als het gaat over obstetrisch geweld. Met vingerwijzen komen we nergens. De handen in elkaar slaan en luisteren naar ieders behoeften brengt ons veel dichter bij ons doel van respectvolle geboortezorg.

Door alle betrokken partijen te aanhoren en samen te werken aan een nieuwe dynamiek ontstaat er een win-winsituatie. Dan kunnen zorgverleners met meer goesting en energie werken en de zwangere mensen en hun gezinnen met alle respect en waardigheid benaderd worden.