‘Een mentaliteitswijziging in de hele psychiatrie dringt zich op’

Hoopvol

Vijf psychiaters getuigden op Sociaal.Net hoe zij werken aan dwangvermindering in hun ziekenhuis.

De erkenning voor de nadelige gevolgen van vrijheidsbeperking en hun zoektocht naar humane alternatieven stemmen ons als ervaringsdeskundigen hoopvol. Speciale kamers die meer vrijheid, huiselijkheid en contactmogelijkheden bieden dan een klassieke afzonderingskamer, maken een afzonderingsperiode inderdaad aangenamer. Ook rooming-in, de mogelijkheid om een naaste in je kamer te laten overnachten, is gunstig voor de manier waarop je een afzondering beleeft. 

‘De zoektocht naar alternatieven voor dwang stemmen ons hoopvol, maar nog te vaak gebruiken psychiatrische ziekenhuizen dwang vanuit angst.’

Een betere afzonderingssetting vermindert het gebruik van dwang. Enerzijds blijft de patiënt kalmer in moeilijke omstandigheden, wat bijkomende escalatie, trauma of crisis voorkomt. Anderzijds dwingt de af- en ombouw van klassieke afzonderingskamers hulpverleners om creatiever met crisissen om te gaan.

Creativiteit versus angst

Net die creatieve oplossingen zijn voor NADA, Netwerk Alternatieven voor Dwang en Afzondering in de geestelijke gezondheidszorg, belangrijk. Want zolang prikkelarme ruimtes of fixatiemateriaal bestaan, zullen hulpverleners hier makkelijker naar grijpen. Bovendien lijken veel hulpverleners te denken dat dergelijke interventies werken, vanuit de vaststelling dat de patiënt uiteindelijk kalmeert. Dat idee klopt niet. In de praktijk richt je net meer schade aan.

Nog te vaak gebruiken psychiatrische ziekenhuizen dwang vanuit angst, vanuit een ‘wat als’- idee. Op veel afdelingen is het een standaardprocedure, zeker ’s nachts. Daarom streven we met NADA naar een strengere wetgeving rond de toepassing van dwang. Alleen zo worden achterophinkende ziekenhuizen gedwongen om dwangvrije alternatieven in de praktijk te brengen.

De huidige richtlijnen zijn een mooi begin, maar volstaan niet. Elke patiënt heeft recht op de beste zorg, ongeacht waar hij terechtkomt. Dat is vandaag niet het geval. Als NADA vinden we die ongelijkheid onaanvaardbaar.

Isoleercel 2.0

De nieuwe architectuur waarnaar de vijf psychiaters op Sociaal.Net verwijzen, mag geen isoleercel 2.0 worden. Zeker, een likje verf, televisie of een tuintje maken een verblijf aangenamer. Maar afzonderingskamers moderniseren is onvoldoende. De aanwezigheid van rooming-in kamers of seclusion area’s creëert het beeld dat men volop inzet op dwangreductie en alternatieven. Toch is de praktijk soms anders.

‘Afzonderingskamers moderniseren is onvoldoende, ook de mentaliteit telt.’

Behalve infrastructuur tellen immers ook de houding en mentaliteit. In het artikel stelt de psychiaters bijvoorbeeld dat dwang in bepaalde gevallen altijd nodig zal zijn. Die overtuiging grondt in het gekende psychiatrische systeem waarbinnen men al heel lang werkt. Een ander systeem zou tot andere observaties en conclusies kunnen leiden. Ook bij complexe cases.

Denk bijvoorbeeld aan kleinschalige projecten zoals een zorgboerderij. Hier biedt men de klok rond zeer nabije begeleiding, je kan er echt tot rust komen. Onderzoek toonde aan dat dwangmaatregelen in een dergelijke setting vaak overbodig worden.

Daarnaast speelt de manier van bejegening een grote rol. NADA ziet de paiënt steeds als mens en geeft die zo veel mogelijk autonomie. Ga in dialoog, luister naar elkaars noden en toon empathie. Laat mensen zo veel mogelijk beslissingsruimte. Geef ze bijvoorbeeld de vrijheid om het licht op hun kamer aan of uit te doen, of om eigen kleren te dragen. En stel samen een zorg- of crisisplan op.

Lees ook

Vijf psychiaters over dwang en vrijheidsbeperking

Voldoende zelfbeschikkingsruimte vormt een belangrijke basis om een patiënt niet te (her)traumatiseren. Men negeert nog te vaak de wensen van patiënten onder het mom van veiligheid en procedures. Daar moeten we vanaf. Wantrouwen en het te strikte veiligheidsdenken moet men omvormen naar een herstelvisie, met ruimte voor vertrouwen en dialoog.

Helaas wordt die herstelvisie in de praktijk vaak genegeerd. Ze zou moeten leiden tot dwangvermindering, maar dat is enkel zo wanneer men herstel met hart en ziel nastreeft.

Veiligheid en welzijn 

We lezen dat de gehoorde psychiaters een evenwicht zoeken tussen welzijn en veiligheid. De patiënt verdient bescherming, maar heeft ook rechten en wensen.

‘We merken dat onderbezetting vaak leidt tot dwang.’

In het spanningsveld tussen beide ontstaan enkele pertinente vragen: Wat doe je als een patiënt vooraf uitdrukkelijk vastlegt dat hij geen dwang of behandeling wilt? Waarom mag iemand die ernstig ziek is een behandeling weigeren, met gevaar voor eigen leven, terwijl een suïcidale psychiatrische patiënt wel gedwongen mag worden opgenomen? En hoe zit het met de naleving van de rechten van patiënten? Het zijn vragen zonder eenduidig antwoord die constante reflectie verdienen.

Ook bij NADA merken we dat onderbezetting vaak leidt tot dwang, zeker ’s nachts. Twee hulpverleners verantwoordelijk stellen voor de zorg van dertig patiënten is niet meer van deze tijd. Er zijn dus zeker meer helpende handen nodig. Intensieve zorg moet echt intensief kunnen zijn. Het veronderstelt meer hulpverleners die met de patiënt in gesprek kunnen gaan, zeker tijdens moeilijke momenten.

Mentaliteitswijziging

Maar… waarom is er wel voldoende mankracht om iemand te overmeesteren en vast te binden, maar niet om met die persoon in gesprek te gaan? Bij noodgevallen haalt men er vaak hulpverleners van andere afdelingen bij. Kunnen zij de patiënt niet kortstondig bijstaan, in plaats van mee te werken aan zijn vrijheidsbeperking? Iedereen wint daarbij. Intensifiëring kan de opnameduur op termijn verkorten. Beter tegemoetkomen aan de noden van de patiënt vermindert zo de druk op het systeem.

‘Waarom is er wel voldoende mankracht om iemand te overmeesteren en vast te binden, maar niet om met die persoon in gesprek te gaan?’

Dat artsen en ziekenhuizen werk maken van dwangreductie, juichen we sterk toe. Helaas vormen ze nog steeds een minderheid. We mogen niet denken dat de goede praktijken uit het artikel overal gangbaar zijn. De meeste ziekenhuizen blijven volop isoleren en fixeren, met nefaste gevolgen. Een mentaliteitswijziging in de hele psychiatrie dringt zich op.

Dwangvrije zorg is mogelijk

Tot slot rijst de vraag of een dwangvrije zorg überhaupt mogelijk is. Uiteraard gelooft NADA dat het kan, zelfs al vraagt het veel extra mankracht en een andere manier van denken.

In afwachting is het goed om in te zetten op dwangvermindering en een zorgvuldige, zo humaan mogelijke uitvoering van dwang. Daarbij moeten we ook inzetten innovatieve hulpvormen; residentieel, ambulant en mobiel. Welke zorgvorm komt het best tegemoet aan iemands noden? Die vraag moet altijd centraal staan.