Opinie

‘Liever sterke sociale bescherming dan mensen gewoon geld geven’

Griet Ysewyn, Koen Detavernier

Kan je mensen uit de armoede helpen door gewoon geld te geven? Een recent artikel op Sociaal.Net belichtte experimenten met cashhulp en vormen van basisinkomen. Griet Ysewyn (11.11.11) en Koen Detavernier (WSM) formuleren enkele bedenkingen.

© Unsplash / Markus Spiske

Verdiensten van cashhulp

Als we nu eens gewoon geld geven in plaats van hulp? Een bijdrage op Sociaal.Net onderzocht de vraag. We lazen erin over een project van het Belgisch burgerinitiatief Eight, dat bewoners van een dorp in Oeganda twee jaar lang een maandelijkse som geld gaf.

Cashtransfers, zoals in het werk van Eight, steunen op principes waar we achter staan. Mensen met een te laag inkomen hebben recht op een inkomensgarantie. Als ze die krijgen, heeft dat een positief effect.

‘Mensen met een te laag inkomen hebben recht op een inkomensgarantie. Als ze die krijgen heeft dat een positief effect.’

Het spreekt voor zich dat het mensen met een extreem laag inkomen helpt om een beter en waardiger leven te leiden als ze maandelijks extra geld ontvangen. En de mensen met de meeste ondernemingszin zullen er ook op langere termijn in slagen om hun inkomen op te krikken.

Verfrissend

De verdiensten van cashhulp zijn duidelijk. Het biedt mensen toekomstperspectief. Het opent mentale ruimte. En het hoeft geenszins een hinderpaal te zijn om te werken, integendeel. Een (klein) pensioen of kindergeld, zoals Nepal een tijd geleden invoerde, heeft sterk vergelijkbare positieve effecten. We zien dat ook aan vormen van onze eigen sociale zekerheid, zoals kindergeld of werkloosheidsuitkeringen.

Cashhulp is ook verfrissend. Neem het basisprincipe dat erachter schuilt: het vertrouwen dat mensen zelf het beste weten wat ze willen en nodig hebben. Eerlijk? Dat vertrouwen is in de ontwikkelingswereld soms zoek.

Cash in de plaats van hulp?

Ondanks haar merites, hebben we enkele bedenkingen bij cashhulp.

Moet geld geven in de plaats komen van hulp? En wat wordt dan bedoeld met ‘hulp’? Het artikel stelt dat veel sociale problemen terug te voeren zijn tot geldproblemen. Dat is ook zo, en binnen ontwikkelingssamenwerking wordt al enkele decennia geprobeerd om die financiële kloof te dichten.

‘Maatschappelijke verandering vraagt meer dan financiële transacties.’

Daarom stopten rijke landen geld toe aan landen die het niet hebben. Eens de kloof overbrugd, klaar is kees? Niets is minder waar gebleken. Er zitten heel wat oorzaken achter die financiële kloof. Die hebben te maken met structurele ongelijkheden, gevoed door praktijken van rijke landen vandaag en in het verleden. Soms nog aangezwengeld door slecht bestuur.

Meer dan geld overmaken

Maatschappelijke verandering vraagt meer dan enkel financiële transacties. We hebben het daarom ook liever over ‘internationale samenwerking’ of ‘solidariteit’ dan over ‘hulp’. Internationale solidariteit is meer dan geld overmaken.

Er zijn geen magische oplossingen voor de uitdagingen waar we voor staan. Willen we verandering teweegbrengen en de politiek ter verantwoording roepen, dan is er meer nodig dan financiële transacties. Ook actie en verbeelding van een kritische massa en van sociale bewegingen is cruciaal.

‘Zonder krachtige stemmen zou onderwijs niet zo betaalbaar zijn, zouden vrouwen geen stemrecht hebben en zouden we geen jaarlijks betaald verlof hebben.’

Uitdagingen aanpakken met louter financiële oplossingen reikt niet ver genoeg. Kijk naar ons land. Zonder krachtige stemmen zou onderwijs niet zo betaalbaar zijn, zouden vrouwen geen stemrecht hebben en zouden we geen jaarlijks betaald verlof hebben. Daarom ondersteunen ngo’s bijvoorbeeld milieuactivisten in de Filipijnen die opkomen voor klimaatrechtvaardigheid of vakbonden in Nepal die strijden voor een volwaardige sociale bescherming. Ook dat is internationale samenwerking.

Als cashhulp er op een bepaalde plek toe leidt dat meer kinderen naar school gaan, dan is dat ook omdat er voldoende scholen en leerkrachten zijn. En die zijn er dankzij een goed werkend onderwijsbeleid, en eventueel mede dankzij internationale samenwerking.

Collectieve verantwoordelijkheid

Cashtransfers, zoals in de experimenten waarbij eenzelfde bedrag gegeven wordt aan alle inwoners van een dorp, leggen daarenboven heel wat verantwoordelijkheid bij het individu. Die krijgt geld en moet daarna zelf instaan voor zijn of haar ontwikkeling.

Maar internationale samenwerking heeft juist bewezen het best te werken waar collectieve verantwoordelijkheid werd genomen. Bijvoorbeeld om meer kinderen naar school te krijgen of om ziektes zoals polio uit te roeien. Dat doe je niet in je eentje.

Macht

Tot slot bieden cash transfers ook geen antwoord op de vraag die de hele ontwikkelingssector vandaag uitdaagt: wie heeft de macht en de middelen? Vandaag zitten die geconcentreerd bij een klein clubje.

‘Wie heeft de macht en de middelen?’

Dat is bij cashhulp niet anders, ook al geeft men vertrouwen aan de mensen om zelf keuzes te maken. Want wie bepaalt in welk dorp een cashhulpproject opgezet wordt en welke factoren in die beslissing meegenomen worden?

Pleidooi voor universeel basisinkomen?

Over het belang van inkomensgaranties zijn we het dus grotendeels eens. Zeker als ze passen in de uitbouw van een volwaardige sociale bescherming. Lastiger wordt het als die voorgesteld worden als het grote alternatief voor alle bestaande vormen van hulp.

Maar nog moeilijker wordt het als allerlei vormen van cashhulp of sociale bijstand, die elk hun verdiensten hebben, op één hoopje worden gegooid om ongefundeerde claims te maken ten voordele van een universeel basisinkomen. Bij het vergelijken van resultaten van experimenten is het belangrijk om appels met appels te vergelijken.

De experimenten met cashhulp in Oeganda vinden bijvoorbeeld plaats in vooraf uitgekozen dorpen waar de meeste bewoners in extreme armoede leven. Zoals gezegd, is dit waardevol.

Toch is dat geen argument om te pleiten voor een universeel basisinkomen: eenzelfde uitkering voor alle inwoners van heel Oeganda, zonder enige vorm van controle of voorwaarden. Op het eerste cashhulp experiment in een middenklasse wijk in Kampala is het nog wachten.

Wat dan wel?

Wij pleiten voor universele sociale bescherming. Sociale bescherming van een voldoende hoog niveau voor iedereen die er in de loop van zijn leven nood aan heeft.

Liever een pensioen waar je waardig van kan leven, een groeipakket dat alle kinderen uit de armoede haalt en een ziekteverzekering die gezondheidszorg voor iedereen toegankelijk maakt dan een basisinkomen.

‘Liever universele sociale bescherming dan een basisinkomen dat veel te laag is om waardig van te leven.’

Liever universele sociale bescherming dan een basisinkomen dat veel te laag is om waardig van te leven, ten koste gaat van alle publieke diensten en de verantwoordelijkheid voor de eigen ontwikkeling volledig bij het individu legt.

Liever universele sociale bescherming dan een basisinkomen dat geen rekening houdt met beperkingen, omstandigheden of gewoon tegenslag. En dat op geen enkele manier bijdraagt aan het wegwerken van structurele oorzaken van armoede en onderontwikkeling.

Reacties [3]

  • Jean

    Of het nu gaat over een basisinkomen verhogen of cashhulp geven, het is en blijft voor de Westerse graai cultuur een moeilijke opgave. Aan de ene kant werken aan armoede is aan de andere kant het wijzende vingertje van, “kom niet aan mijn centen!” Laten we eerlijk zijn, het merendeel van onze maatschappij heeft daar nooit achter gestaan en zal dat nooit doen! De maatschappij heeft geen behoefte om waardering te tonen voor zij de het minder hebben. Integendeel, probeer maar een woonst te huren met beperkt budget? Waarom zijn de huurprijzen zo hoog? 1) om er steenrijk van te worden, 2) verdoken vorm van selectie op bepaalde doelgroepen.
    Het is moedig en zeker nodig te blijven vechten tegen armoede, maar iets wat in eeuwen niet opgelost geraakt is, zal binnen evenveel eeuwen nog steeds niet opgelost geraken.
    De elite van rijken houd dat tegen, heerschappij mag niet in het gedrang komen. Wereld realiteit.

  • Hans Lindeijer

    Basisinkomen is voor alles wat we samen doen maar niet betalen. Zo kunnen we de broodnodige solidariteit samen volhouden. …Nu nog politiek doen!

  • edith jens

    Het moeilijkst vind ik in uw waardevolle artikel dat het basisinkomen weer ten onrechte wordt gepresenteerd als een keuze tussen basisinkomen en andere vormen van hulp, waarbij ook niet duidelijk is wat met die andere vormen van hulp wordt bedoeld. Hoe dan ook: het is voor mij duidelijk dat in uw artikel wordt gekozen voor de voorwaarde dat je zelf niet voldoende basisinkomen kunt zorgen (wie controleert dat, wat een gedoe) alvorens aanvulling te krijgen (actieviteit van de arme met opgaven van zijn inkomen) In de praktijk komt dan weer angst voor de controleurs en “non up take” van hen die het het hardst nodig hebben om de hoek kijken, evenals stigmatisering van de groep die het wel aanvraagt.

    Is het niet zo dat de meeste landen ervoor zorgen dat hun criminelen, ongeacht wat ze misdaan hebben, in elk geval een dak boven hun hoofd hebben, kleding en eten en drinken en medische verzorging als hen iets mankeert?
    Dat moeten we iedereen gunnen.

We zijn benieuwd naar je mening!
Blijf hoffelijk, constructief en respectvol

 

Elke reactie wordt gemodereerd. Lees hier onze spelregels. Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd.