‘Liever sterke sociale bescherming dan mensen gewoon geld geven’

Verdiensten van cashhulp

Als we nu eens gewoon geld geven in plaats van hulp? Een bijdrage op Sociaal.Net onderzocht de vraag. We lazen erin over een project van het Belgisch burgerinitiatief Eight, dat bewoners van een dorp in Oeganda twee jaar lang een maandelijkse som geld gaf.

Cashtransfers, zoals in het werk van Eight, steunen op principes waar we achter staan. Mensen met een te laag inkomen hebben recht op een inkomensgarantie. Als ze die krijgen, heeft dat een positief effect.

‘Mensen met een te laag inkomen hebben recht op een inkomensgarantie. Als ze die krijgen heeft dat een positief effect.’

Het spreekt voor zich dat het mensen met een extreem laag inkomen helpt om een beter en waardiger leven te leiden als ze maandelijks extra geld ontvangen. En de mensen met de meeste ondernemingszin zullen er ook op langere termijn in slagen om hun inkomen op te krikken.

Verfrissend

De verdiensten van cashhulp zijn duidelijk. Het biedt mensen toekomstperspectief. Het opent mentale ruimte. En het hoeft geenszins een hinderpaal te zijn om te werken, integendeel. Een (klein) pensioen of kindergeld, zoals Nepal een tijd geleden invoerde, heeft sterk vergelijkbare positieve effecten. We zien dat ook aan vormen van onze eigen sociale zekerheid, zoals kindergeld of werkloosheidsuitkeringen.

Cashhulp is ook verfrissend. Neem het basisprincipe dat erachter schuilt: het vertrouwen dat mensen zelf het beste weten wat ze willen en nodig hebben. Eerlijk? Dat vertrouwen is in de ontwikkelingswereld soms zoek.

Cash in de plaats van hulp?

Ondanks haar merites, hebben we enkele bedenkingen bij cashhulp.

Moet geld geven in de plaats komen van hulp? En wat wordt dan bedoeld met ‘hulp’? Het artikel stelt dat veel sociale problemen terug te voeren zijn tot geldproblemen. Dat is ook zo, en binnen ontwikkelingssamenwerking wordt al enkele decennia geprobeerd om die financiële kloof te dichten.

‘Maatschappelijke verandering vraagt meer dan financiële transacties.’

Daarom stopten rijke landen geld toe aan landen die het niet hebben. Eens de kloof overbrugd, klaar is kees? Niets is minder waar gebleken. Er zitten heel wat oorzaken achter die financiële kloof. Die hebben te maken met structurele ongelijkheden, gevoed door praktijken van rijke landen vandaag en in het verleden. Soms nog aangezwengeld door slecht bestuur.

Meer dan geld overmaken

Maatschappelijke verandering vraagt meer dan enkel financiële transacties. We hebben het daarom ook liever over ‘internationale samenwerking’ of ‘solidariteit’ dan over ‘hulp’. Internationale solidariteit is meer dan geld overmaken.

Er zijn geen magische oplossingen voor de uitdagingen waar we voor staan. Willen we verandering teweegbrengen en de politiek ter verantwoording roepen, dan is er meer nodig dan financiële transacties. Ook actie en verbeelding van een kritische massa en van sociale bewegingen is cruciaal.

‘Zonder krachtige stemmen zou onderwijs niet zo betaalbaar zijn, zouden vrouwen geen stemrecht hebben en zouden we geen jaarlijks betaald verlof hebben.’

Uitdagingen aanpakken met louter financiële oplossingen reikt niet ver genoeg. Kijk naar ons land. Zonder krachtige stemmen zou onderwijs niet zo betaalbaar zijn, zouden vrouwen geen stemrecht hebben en zouden we geen jaarlijks betaald verlof hebben. Daarom ondersteunen ngo’s bijvoorbeeld milieuactivisten in de Filipijnen die opkomen voor klimaatrechtvaardigheid of vakbonden in Nepal die strijden voor een volwaardige sociale bescherming. Ook dat is internationale samenwerking.

Als cashhulp er op een bepaalde plek toe leidt dat meer kinderen naar school gaan, dan is dat ook omdat er voldoende scholen en leerkrachten zijn. En die zijn er dankzij een goed werkend onderwijsbeleid, en eventueel mede dankzij internationale samenwerking.

Collectieve verantwoordelijkheid

Cashtransfers, zoals in de experimenten waarbij eenzelfde bedrag gegeven wordt aan alle inwoners van een dorp, leggen daarenboven heel wat verantwoordelijkheid bij het individu. Die krijgt geld en moet daarna zelf instaan voor zijn of haar ontwikkeling.

Maar internationale samenwerking heeft juist bewezen het best te werken waar collectieve verantwoordelijkheid werd genomen. Bijvoorbeeld om meer kinderen naar school te krijgen of om ziektes zoals polio uit te roeien. Dat doe je niet in je eentje.

Macht

Tot slot bieden cash transfers ook geen antwoord op de vraag die de hele ontwikkelingssector vandaag uitdaagt: wie heeft de macht en de middelen? Vandaag zitten die geconcentreerd bij een klein clubje.

‘Wie heeft de macht en de middelen?’

Dat is bij cashhulp niet anders, ook al geeft men vertrouwen aan de mensen om zelf keuzes te maken. Want wie bepaalt in welk dorp een cashhulpproject opgezet wordt en welke factoren in die beslissing meegenomen worden?

Pleidooi voor universeel basisinkomen?

Over het belang van inkomensgaranties zijn we het dus grotendeels eens. Zeker als ze passen in de uitbouw van een volwaardige sociale bescherming. Lastiger wordt het als die voorgesteld worden als het grote alternatief voor alle bestaande vormen van hulp.

Maar nog moeilijker wordt het als allerlei vormen van cashhulp of sociale bijstand, die elk hun verdiensten hebben, op één hoopje worden gegooid om ongefundeerde claims te maken ten voordele van een universeel basisinkomen. Bij het vergelijken van resultaten van experimenten is het belangrijk om appels met appels te vergelijken.

Lees ook

Als we nu eens gewoon geld geven in plaats van hulp?

De experimenten met cashhulp in Oeganda vinden bijvoorbeeld plaats in vooraf uitgekozen dorpen waar de meeste bewoners in extreme armoede leven. Zoals gezegd, is dit waardevol.

Toch is dat geen argument om te pleiten voor een universeel basisinkomen: eenzelfde uitkering voor alle inwoners van heel Oeganda, zonder enige vorm van controle of voorwaarden. Op het eerste cashhulp experiment in een middenklasse wijk in Kampala is het nog wachten.

Wat dan wel?

Wij pleiten voor universele sociale bescherming. Sociale bescherming van een voldoende hoog niveau voor iedereen die er in de loop van zijn leven nood aan heeft.

Liever een pensioen waar je waardig van kan leven, een groeipakket dat alle kinderen uit de armoede haalt en een ziekteverzekering die gezondheidszorg voor iedereen toegankelijk maakt dan een basisinkomen.

‘Liever universele sociale bescherming dan een basisinkomen dat veel te laag is om waardig van te leven.’

Liever universele sociale bescherming dan een basisinkomen dat veel te laag is om waardig van te leven, ten koste gaat van alle publieke diensten en de verantwoordelijkheid voor de eigen ontwikkeling volledig bij het individu legt.

Liever universele sociale bescherming dan een basisinkomen dat geen rekening houdt met beperkingen, omstandigheden of gewoon tegenslag. En dat op geen enkele manier bijdraagt aan het wegwerken van structurele oorzaken van armoede en onderontwikkeling.