‘Ook gevangenen hebben recht op goede zorg’

Recht op zorg

Iedereen heeft recht op kwaliteitsvolle zorg. Daarover bestaat weinig discussie. Ook voor gedetineerden is het recht op zorg in internationale verdragen en in de Belgische basiswet over het gevangeniswezen erkend.

Het gaat dan wel om het recht op gelijkwaardige zorg. Een gevangenis is immers anders dan de vrije samenleving: een gedetineerde kan bijvoorbeeld niet zomaar op doktersbezoek.

‘Er is eensgezindheid over het recht op zorg.’

Er is dus eensgezindheid over het recht op zorg. Maar over wie ‘iedereen’ is, en wat ‘kwaliteitsvol’ is, daarover verschillen de meningen wel. Of, hoe George Orwell het zou gezegd hebben: “Iedere patiënt is gelijk, maar sommige patiënten zijn gelijker dan anderen.”

Gebrek aan kwaliteitsvolle zorg

In de detentie is de zorg niet zoals ze zou moeten zijn, zeker wanneer bij stakingen zelfs niet aan de minimale zorgbehoeften kan worden voldaan. Al jaren wordt dit gebrek aan kwaliteitsvolle zorg in de gevangenissen aangekaart. En niet enkel door voorvechters van mensenrechten en wetenschappers.

“Er is toch al veel verbeterd?”, hoor ik u misschien denken. “De regering probeert toch zoveel mogelijk geïnterneerden uit de gevangenis te halen en hen te verwijzen naar de geestelijke gezondheidszorg?”

Dat klopt. Alleen verblijven er in de gevangenissen nog steeds heel wat gedetineerden die niet geïnterneerd zijn en toch een grote psychische kwetsbaarheid hebben.Favril, L., Vander Laenen, F., en Audenaert, K. (2017), Psychiatrische morbiditeit bij gedetineerden in Vlaanderen, Panopticon, 38(4), 231-245.Ook beleidsmakers en medewerkers van justitie erkennen dat gelijkwaardigheid van zorg in detentie vandaag niet gegarandeerd is.

Principe in vraag gesteld

Bij een deel van de publieke opinie ligt het principe van gelijkwaardige zorg toch wat moeilijker.

Onderliggend leeft de vraag: “Moeten wij een groep van mensen, die ernstige strafbare feiten pleegden, gratis gezondheidszorg geven? En dit terwijl een andere groep in de samenleving die zorg ontbeert?”

‘Zorg kost geld.’

Politici winnen weinig stemmen door op zorg voor gedetineerden in te zetten. Zorg kost geld. En als er moet bespaard worden in de zorg, hoe krijg je het dan verkocht dat je extra wil investeren in zorg voor gedetineerden?

Je zou in theorie zelfs een pervers effect kunnen krijgen: mensen plegen strafbare feiten omdat ze in de gevangenis betere zorg krijgen dan in de samenleving.

Argumenten

Er zijn echter voldoende argumenten om volop in te zetten op goede zorg in detentie. In de gevangenis zitten heel wat mensen met complexe zorgnoden. Ze kampen meer dan in de vrije samenleving met gezondheidsproblemen zoals overgewicht, roken, depressie en problematisch druggebruik.Vyncke, V. e.a.(2015), Onderzoeksrapport Gezondheidsprofiel gedetineerden, Gent, Universiteit Gent en Favril, L., en Laenen, F. (2017), Psychofarmaca en drugsgebruik in Vlaamse gevangenissen, Verslaving, 13(2), p. 85-97.

Die problemen waren vaak al aanwezig voor hun verblijf in de gevangenis en worden er daar zelden beter op.

‘Gezondheidsproblemen waren vaak al aanwezig.’

Bovendien behoorden sommigen voor hun detentie al tot een groep die weinig de stap zet naar de zorg, bijvoorbeeld wegens armoede. Of tot een groep die de zorg de rug heeft toegekeerd, zoals problematische druggebruikers die hervallen zijn.

De gevangenis is soms de uitgelezen plaats om zorg te kunnen bieden aan een groep die in de vrije samenleving de nodige zorg niet kreeg.

Gezondheidswinst

Bijna alle gedetineerden komen op korte of op lange termijn ooit vrij. Inzetten op goede zorg in detentie levert niet enkel gezondheidswinst op voor de gedetineerde zelf, maar ook voor de samenleving.

Twee voorbeelden. Uit onderzoek weten we dat goede drughulpverlening in de gevangenis niet alleen zorgt voor minder druggebruik, maar ook voor minder criminaliteit wanneer de mensen vrijkomen.Belenko, S., Hiller, M. and Hamilton, L. (2013), ‘Treating Substance Use Disorders in the Criminal Justice System’, Current Psychiatry Reports, 15(11).

‘Investeren in zorg in detentie op korte termijn levert ook op langere termijn maatschappelijke winst.’

Investeren in gezondheidszorg voor gedetineerden maakt ook dat zij later minder in de ziekteverzekering terechtkomen en sneller aan het werk kunnen.Mistiaen, P. e.a. (2017) Health care in Belgian prisons: current situation and scenarios for the future, Brussel, KCE Investeren in zorg in detentie op korte termijn levert ook op langere termijn maatschappelijke winst.

Personeel essentieel

Last but not least breek ik een lans voor een te vaak vergeten groep: het personeel van de gevangenissen. Goede zorg in detentie mag niet stoppen bij de gedetineerden zelf. Ook zorg voor het personeel is essentieel.

Penitentiair bewakingsassistent, vaak cipier genoemd, is een stressvolle en veeleisende job die niet meteen tot de top tien van meest begerenswaardige functies behoort.

Het is een job waar de kans op de confrontatie met agressie of suïcide hoog is en meer leidt tot burn-out dan heel wat andere jobs.Steiner, B. and Wooldredge, J. (2015), ‘Individual and Environmental Sources of Work Stress Among Prison Officers’, Criminal Justice And Behavior, 42(8), 800–818.Een goede opvang van en zorg voor deze beroepsgroep is dan ook van belang.

Het zal indirect ook de interacties met de gedetineerden ten goede komen. Uit onderzoek weten we bovendien dat een positieve interactie tussen personeel en gedetineerden onder meer zorgt voor een beter gevangenisklimaat, minder slachtofferschap, minder stress en minder suïcides.Tournel, H. en Kennes, P. (2011), ‘De dilemma’s van dynamische veiligheid voor bewaarders’, Panopticon, 3, 21-34.

Zorg aan zet

Iedereen heeft recht op kwaliteitsvolle zorg, ook in detentie. Laat ons die groep cliënten en patiënten niet vergeten wanneer we spreken over de toekomst van de zorg in het maatschappelijk debat, onder meer op www.zorgaanzet.net.

Misschien is het zoals bij het klimaat: met een voortschrijdend inzicht komen we er wel.