De kernopdracht van sociaal werk staat onder druk: ‘We moeten front vormen’

De druk op sociaal werkers is hoog

Buiten schijnt de zon. Sterk Sociaal Werk Vlaams-Brabant organiseert een ontmoetingsmoment over veerkracht en motivatie. De inschrijvingen stroomden binnen. Uiteindelijk zijn 42 basiswerkers aanwezig.

‘Op elk event, bij elke actie, op elke ontmoeting groeit het ongenoegen over de werkbaarheid van het werk.’

We spreken niet over burn-out, maar daar heeft het onmiskenbaar mee te maken. De druk op sociaal werkers is hoog, de uitval evenzeer. Bij elk event, bij elke actie, bij elke studiedag komt het ongenoegen over de werkbaarheid van het werk naar boven. Een niet te negeren signaal.

Vandaag is de eerste lijn massaal present, maar ook vanuit de gespecialiseerde tweede lijn zijn er collega’s. Het zijn basiswerkers uit alle mogelijke hoeken van het sociaal domein: van basiseducatie, opbouwwerk, sociaal-cultureel volwassenenwerk en sociale economie tot OCMW, gezinsondersteuning, wijkgezondheidscentra, mutualiteit, geestelijke gezondheidszorg en jeugdhulp.

Het is een dwarsdoorsnede van het sociaal werk die uitkijkt naar het gesprek tussen twee deskundigen over veerkracht, motivatie en uiteindelijk toch ook: burn-out.

Verwijten

En dan gebeurt het. Een deelnemer stelt de ultieme vraag: ligt bij sociaal werkers, door de aard van het beroep en de hoge werkdruk, burn-out meer op de loer?

Er ontstaat geroezemoes in de zaal. Het is een instemmend gezoem. Maar daar blijft het niet bij. Een sociaal werker gooit haar frustratie over de ontoegankelijkheid van diensten eruit. En plots gaat het over alles wat de ziel van de stiel bederft: de sluiting van loketten, werken op afspraak, digitalisering, ingewikkelde procedures en de steeds complexere administratieve verplichtingen om rechten af te dwingen.

Beschuldigende vinger

Allerlei diensten worden benoemd en bekritiseerd. Burgers vinden hun weg niet meer in het doolhof van de samenleving. Sociaal werkers sukkelen mee en verliezen soms een hele dag aan het uitzoeken van waar mensen terechtkunnen en hoe ze daar dan binnenkomen.

‘Het OCMW beschuldigt de vakbonden, de vakbonden klagen over de mutualiteiten en dan weer gaat het over de geestelijke gezondheidszorg en de ellenlange wachtlijsten.’

Iemand verwijt collega sociaal werkers dat ze de ontoegankelijkheid van diensten en rechten alleen maar vergroten. Het gevoel dat verschillende eerstelijnsdiensten hun taken afschuiven op anderen, waardoor ook die niet tot hun kerntaak komen, wordt beaamd en tegengesproken.

Lees ook

Maanden wachten op je werkloosheidsuitkering? ‘Ik vind dat niet normaal’

De diensten die ervaren worden als steeds minder toegankelijk, zitten naast de collega’s die dat over hen zeggen. Op hun beurt wijzen zij naar andere diensten. Het OCMW beschuldigt de vakbonden, de vakbonden klagen over de mutualiteiten en ook de geestelijke gezondheidszorg en de ellenlange wachtlijsten blijven niet buiten schot.

De ontmoeting mondt uit in een haast eindeloze sessie zwarte pieten schuiven. De ontevredenheid groeit samen met de onmacht en de frustratie. Het wordt een pittig gesprek. Iemand oppert dat afgrenzen vereist is. Algemeen protest, want niemand “wil zijn cliënten in de steek laten”.

We schieten op elkaar

In onze strijd om diensten toegankelijk te maken, richten we de pijlen op elkaar. We schieten op andere sociaal werkers die ook met hun voeten in de modder staan. Sociaal werkers die op hun beurt botsen op nutteloze regels, gesloten diensten en het moeten werken op afspraak.

‘Sociaal werkers zijn kwaad op het systeem, maar blijven er wel in meedraaien.’

En toch doen we me zijn allen voort. We bijten ons vast in een dossier en gaan tot op het bot om rechten te ontsluiten. Gegevens die gekend zijn via allerlei kruispuntbanken, blijven we invullen.  Bewijsstukken van informatie die bij de betrokken dienst gekend is, zoeken we samen met de burger bij nog weer andere diensten op. Rechten met kleine lettertjes pluizen we minutieus uit. We kijken niet meer op als een sociaal werker van de ene dienst nodig is om de formulieren van de andere dienst in te vullen.

Het zijn handelingen en stappen die mensen alsmaar kleiner en afhankelijker maken. Sociaal werkers zijn kwaad op het systeem, maar blijven er wel in meedraaien. Zuchtend houden ze het mee in stand.

Onzichtbaar schaduwwerk

Om niet helemaal te verdrinken, organiseren sociaal werkers zichzelf. Er ontstaan schaduwpraktijken. Een netwerk van sociaal werkers huist in de contactpagina’s van gsm’s van collega’s. Zo omzeilen ze het urenlang wachten via een onthaal of algemeen contactnummer.

Het uitzoeken en bekomen van rechten is zo’n traag en eindeloos proces dat sociaal werkers het overnemen van cliënten. Anders lukt het niet om mensen door de administratieve doolhof heen te loodsen. Dat we hiermee toegeven dat je als burger zelf niet in het systeem geraakt van collega sociaal werkers, nemen we er voor lief bij.

Lees ook

Toegankelijke dienstverlening: ‘Open alstublieft opnieuw de loketten’

En als het nog even kan, worden de schaarse vrijwilligers ingezet om mee te strijden in steeds minder toegankelijke diensten. Vrijwilligers voor koffie en formulieren, vrijwilligers in het zorgloket, vrijwilligers bij het Geïntegreed Breed Onthaal… Allemaal mensen die de steeds complexere administratieve doolhof bekampen.

De kerntaak van het sociaal werk, mooi verwoordt in de krachtlijnen van sterk sociaal werk, komt niet meer aan bod. Terwijl het net dat is wat sociaal werkers drijft en motiveert. Frustratie en onmacht groeit. Menig sociaal werker houdt het voor bekeken. Vaak stappen ze terug in via alternatieve circuits zoals burgerinitiatieven of vrijwilligerswerk.

De duvel

In plaats van front te vormen, doen sociaal werkers elkaar de duvel aan. We zuchten over de ontoegankelijkheid van anderen. We zwoegen aan formulieren en documenten waarvan we weten dat ze onzinnig zijn. We gaan al eens kloppen op een deur van een beleidsmedewerker. We schrijven een klachtenbrief die nooit toekomt of geen antwoord krijgt. We zuchten vervolgens en ploeteren voort.

‘We zwoegen aan formulieren en documenten waarvan we weten dat het onzinnig is.’

Vaak zijn de beleidsniveaus van de eigen organisatie nog het meest doof voor de bedenkingen over groeiende ontoegankelijkheid. We smeken collega’s uit andere diensten om een klacht in te dienen, want “naar mij luisteren ze niet”. We vragen beleefd om automatische rechtentoekenning. We kanaliseren de frustratie van diegene die bij ons aanklopt en klampen aan.

Waarom kiezen we niet voor een andere strategie? Waarom vormen we allemaal samen geen front tegen administratieve belasting, tegen ontoegankelijkheid van basisdiensten en tegen het dichtslibben van onderbemande diensten?

Daad van verzet

Het is belangrijk dat sociaal werkers weer toekomen aan hun kerntaak: op pad gaan met mensen die hun weg in het systeem kwijt zijn.

‘We moeten dringend een daad van verzet stellen.’

We moeten opnieuw tijd vinden om te gaan zitten en luisteren naar de krachten en tegenslagen van mensen. Zodat we nabij kunnen zijn. Zodat we weer alle aspecten van een situatie zien en erop kunnen vertrouwen dat elk radartje in het sociaal werk noodzakelijk en betrouwbaar is.

Laten we samenwerken en ons verzetten tegen systemen zodat we het onrecht dat we zien en dat op beleidsniveau georganiseerd wordt, aan de kaak kunnen stellen. Enkel zo komen we tot echte verandering. Enkel zo zullen we kunnen waarmaken wat we pretenderen: het afdwingen van sociale rechten van mensen.

De woorden van de Nederlandse schrijver Remco Campert spoken door mijn hoofd. “Jezelf een vraag stellen, daarmee begint verzet. En dan die vraag aan een ander stellen.” We moeten dringend met elkaar als sociaal werker in gesprek, en samen een daad van verzet stellen.