Burn-out: ‘Minder gejaagd leven is ook goed voor de planeet’

Maatschappelijk probleem

Verschillende mensen in mijn familie- en vriendenkring kampen met burn-out. En ja, ook ik vergaloppeerde mezelf.

‘Als het snor zit qua autonomie en waardering, dan kan je heel hard werken zonder op te branden.’

Volgens professor psychologie Paul Verhaeghe komt een burn-out voort uit verlies aan autonomie en gebrek aan sociale waardering. Volgens Verhaeghe is het een misverstand dat een burn-out te maken heeft met te hard werken. Als het snor zit qua autonomie en waardering, dan kan je heel hard werken zonder op te branden.

Een burn-out is geen individueel falen. Oorzaken liggen vooral in het DNA van onze samenleving: een economisch systeem dat focust op competitie en winst en daardoor bijzonder succesvol mens en planeet opbrandt. Pakken we die fundamentele oorzaken niet aan, dan zullen we als individuen hopeloos brandjes blijven blussen, bijvoorbeeld door te hopen dat enkele therapeutische sessies het probleem zullen oplossen.

Kortere werkweek

Een voorbeeld van hoe je de strijd tegen burn-out meer structureel kan aanpakken. We hebben het moeilijk om werk en gezin gecombineerd te krijgen. Die combinatiestress is niet te onderschatten. Uit interviews bij de medewerkers van vrouwenbeweging Femma kwam het naar boven als voornaamste probleem waarmee ze kampten.

Om dit euvel te verhelpen, greep Femma structureel in: ze experimenteerde met de kortere werkweek. De resultaten waren verbluffend. Arbeidsduurverkorting maakte het voor vrouwen beter behapbaar om werk en gezin te bolwerken.

Dat is logisch: tel je betaalde en onbetaalde arbeid bij elkaar, dan werken vrouwen meer dan mannen. Vrouwen nemen nog steeds het leeuwendeel van het onbetaald werk zoals huishoudwerk en vrijwilligerswerk voor hun rekening. In België werken vrouwen vaker deeltijds dan mannen. Daardoor verrichten ze gemiddeld minder betaald werk: 199 minuten per dag, terwijl mannen afklokken op 274 minuten. Maar die ‘achterstand’ halen vrouwen makkelijk in doordat ze gemiddeld 237 minuten per dag onbetaald werken, zoals huishoudwerk en vrijwilligerswerk. Bij mannen is dit 144 minuten. Een kortere werkweek blaast zuurstof in de chaotische agenda van vrouwen en zorgt voor een meer gendergelijke werkverdeling.

Signalen genegeerd

Zelf ontkende ik lang dat al mijn tellers in het rood stonden. Ik was te gretig en wou gewoon te veel doen. Ik combineerde twee deeltijdse jobs met vrijwillig activisme binnen de brede ontgroei-beweging. Tussendoor probeerde ik er ook zoveel mogelijk te zijn voor mijn zorgebehoevende vader. De resterende kruimels gingen naar zelfzorg: ook bezoeken aan therapeuten als lapmiddeltjes om de stress onder controle te houden, kosten tijd, geld en energie.

‘Ik was te gretig en wou gewoon te veel doen.’

Intuïtief en fysiek voelde ik aan dat er iets niet klopte. Lichamelijk was ik vaak moe, mijn benen voelden zwaar aan. En ook al was ik niet duizelig, het voelde wel degelijk alsof ik kon omvallen. Maar ik wou blijven gaan en negeerde de signalen van mijn lichaam.

Ik ben ontsnapt

Dat is pijnlijk, ik weet het.

Later bleek dat mijn schildklier te snel werkte. Ik moest aan de medicatie om mijn schildklier te kalmeren en mijn hart te temporiseren. Het is nu onder controle, maar ik moet dit voor de rest van mijn leven opvolgen. Toch ben ik opgelucht, want ik heb het gevoel dat ik aan erger ontsnapt ben.

Mijn vader zat in gelijkaardig woest vaarwater. Hij negeerde nog langer alle knipperlichten en betaalde daar een stevige prijs voor.

Mijn vader

29 maart 2021. Mijn vader krijgt een beroerte. De gevolgen worden snel duidelijk: hij spreekt moeilijk, zijn rechterarm is verlamd.

‘De beroerte van mijn vader is een realiteitscheck met de eindigheid en schoonheid van het leven.’

Vandaag is hij niet langer die vlotte babbelaar. Eigenlijk is hij een heel andere persoon nu en dat is soms confronterend. Maar het is eveneens mooi om te zien hoe hij meer begaan is met het welzijn van zijn kinderen nu hij zijn eigen activiteiten noodgedwongen heeft moeten loslaten.

Mijn vader ontsnapte aan ‘nog erger’. Die bewuste maandag kon evengoed zijn laatste dag hier op aarde geweest zijn. Zijn verhaal is een confrontatie met de eindigheid en schoonheid van het leven. Niet omdat morgen niet komt, maar omdat je morgen misschien niet kan beleven zoals je altijd gedacht hebt.

Planetaire roofbouw

Wat dat betreft snijden we diep in eigen vel. We zijn niet alleen onszelf aan het uitputten. We zijn ook al decennialang roofbouw aan het plegen op onze planeet. Het is moeilijk om de parallellen niet te zien. Ik hou mijn hart vast wanneer ecosystemen een hart- of herseninfarct zullen krijgen omdat wij, onze samenlevingen en alle levende wezens daar nu eenmaal afhankelijk van zijn.

‘We zijn niet alleen onszelf aan het uitputten. We zijn ook al decennialang roofbouw aan het plegen op onze planeet. Het is moeilijk om de parallellen niet te zien.’

Ik denk bijvoorbeeld aan het Amazonewoud, waarvan de veerkracht zachtjes aan het verwelken is. Voor de jongsten onder ons: ik heb het over het regenwoud rond de Amazonerivier. Dus niet over Amazon, wiens oprichter Jeff Bezos vrolijk de ruimte koloniseert met ruimtereisjes die per tripje maar liefst 75 ton CO2 per passagier in de atmosfeer pompen. Dat is excessief veel voor een vlucht van amper elf minuten, zeker als je weet dat een miljard mensen minder dan 1 ton CO2 uitstoot op een heel jaar tijd.

Het Amazonewoud was eens een wonderbaarlijk woud met een ongeziene rijkdom aan fauna en flora. Op dit moment bestaat het nog, maar tegelijkertijd bijna niet meer aangezien het hoogstwaarschijnlijk al gedoemd is tot een savanne-achtig gebied omdat er bijna cruciale drempelpunten overschreden zijn. Een ‘point of no return’ heet dat dan.

Wat rest: onszelf begrenzen

Het is verbazend hoe weinig hanen kraaien over het feit dat onze beleidsvoerders onze toekomst voor een habbekrats hypothekeren. En aangezien Mars koloniseren geen optie is, zullen we zelfzorg aan de dag moeten leggen. Het komt erop neer om onszelf te begrenzen om goed samen te leven.

‘Het is verbazend hoe weinig hanen kraaien over het feit dat onze beleidsvoerders onze toekomst voor een habbekrats hypothekeren.’

Een hoopvolle vaststelling: veel jongeren wegen af of ze het leven leiden dat ze echt willen leven. Ze zweren hypercompetitiviteit af en waarderen levenskwaliteit en verbinding. Velen kiezen ervoor om niet langer voltijds te werken in een vervreemdende, afstompende bullshitbaan. Ze zeggen gewoon hun baan op. Lang leve het Grote Ontslag!

Nee en ja

Zelf probeer ik nu ook beter voor mezelf te zorgen door ‘nee’ te zeggen tegen zaken waar ik echt genoeg van heb, zoals uitnodigingen om op een podium te spreken over mijn onderzoek. En ‘ja’ te zeggen tegen opdrachten waarvoor ik het voel kriebelen.

Lees ook

‘Een burn-out is geen cadeau’

Zo voelde ik het branden om een meer persoonlijk verhaal neer te pennen over mijn zoektocht naar een zorgeconomie. Dit schrijven hielp om mijn burn-out te verdrijven. De carte blanche die ik kreeg, zorgde voor een welgekomen autonomieboost.

Minder gejaagd leven

Ik blijf hier bewust weg van de waslijst aan beleidsvoorstellen zoals het begrenzen van maximuminkomens en -vermogens of het versneld afbouwen van fossiele energiebronnen. Deze voorstellen ben ik al wat ontgroeid omdat de politiek er doorgaans doof voor blijft.

Wat ik wel graag wil doen, is jullie het volgende voorschrijven:

• Een zorginkomen: een maandelijkse cheque voor wie zorg draagt voor mens en planeet.
• Een kortere werkweek van minder uren. Dertig uur per week, waarbij we vrijdag vrijaf nemen of gedurende vijf dagen zes uur werken, zou dat niet genoeg zijn? Geen werkweek van veertig uur die we in vier dagen van tien uur proppen, maar een echte arbeidsduurverkorting.
• Een minder gejaagd leven, waarbij we de tijd nemen om te vragen: “Hoe is ’t?”, om naar elkaars verhaal te luisteren.
• Recht op onbereikbaarheid.
• Recht op een siësta en het doen van dutjes.
• Een goede dosis actieve hoop om actief stappen te nemen om zelf de verandering te zijn die je in de wereld wil zien.

Er is geen morgen zonder deze vandaag vorm te geven. Laat ons er vol goede moed aan beginnen, want we kunnen erop vertrouwen: volgende keer beter!  Zoveel is zeker.