Allemaal SAM-en voor structureel sociaal werk

Kaalslag in het sociaal werk

In de beleidsnota Welzijn, Volksgezondheid en Gezin wordt SAM, steunpunt Mens en Samenleving, letterlijk genoemd als “verder te ondersteunen organisatie, maar heel wat beperkter”.

‘Een zeer ingrijpende besparing van 1 miljoen euro.’

Dat betekent een zeer ingrijpende besparing van 1 miljoen euro. De Vlaamse regering moet dit bedrag nog definitief goedkeuren. Dat is 27 procent van de totale enveloppe, een verlies van 13 fulltime jobs. Dit gaat in vanaf januari 2020. Dit alles zonder enige communicatie of voorafgaande dialoog. Het middenveld staat op zijn achterste poten voor een besparing van 3 of 6 procent, en de kaalslag in de culturele wereld. Hier wordt de volgende kaalslag voorbereid in het sociaal werk.

SAM vzw is een gedwongen fusie van zes steunpunten, die werd opgericht door middel van het decreet van 17 februari 2017. SAM ontstond begin 2018 als een fusie van Samenlevingsopbouw Vlaanderen, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Steunpunt Expertisenetwerken, Steunpunt Jeugdhulp, Vlastrov en het Vlaams Centrum Schuldenlast. Het decreet geeft SAM zes kernopdrachten: opbouw en borging van kennis en expertise, organisatie van contexten en processen die het leren bevorderen, praktijk- en methodiekontwikkeling, dienstverlening, beleidsgerichte acties en ten laatste informatie en sensibilisering.

Besparen

De redenen voor de besparing zijn tweeërlei. De huidige Vlaamse regering bouwt de steunpunten af omdat ze zogenaamd niet nuttig genoeg zouden zijn. Met zachte woorden wordt dat benoemd als “We willen het veldwerk zelf meer gaan ondersteunen.” Nochtans is dat de expliciete opdracht die de vorige Vlaamse Regering hen heeft meegegeven. En waar SAM en zijn voorgangers al jaren het verschil maken.

Ten tweede wordt SAM ook gezien als een steunpunt dat niet loyaal genoeg is wat het uitvoeren van politiek beleid betreft. Al te autonoom en eigenzinnig. Teveel kritische vragen. Het degelijk opnemen van een basisfunctie van sociaal werk wordt op die manier afgerekend.

Er wordt al gauw richting N-VA gekeken, dat de kaalslag veroorzaakt in het kritische middenveld. Maar dit soort beleid zit duidelijk in de hele Vlaamse Regering. Gij zult loyaal uitvoeren of… Maar SAM is wel degelijk een erg loyale partner, want ze voert haar decretale opdracht uit: inspelen en ondersteunen van innovaties én signalen vanuit de dagelijkse praktijk capteren en vertalen naar beleidsgerichte acties.

Waar een wij is, is een weg

Pas opgericht op basis van een decretale basis voor zes kernopdrachten en we lezen dus nu in de beleidsnota van Vlaams minister Wouter Beke dat SAM zijn zes opdrachten behoudt maar met een “gevoelige inperking van hun middelen”. Zoals gezegd gaat het om een ruwe besparing van 27 procent van de middelen. Een ramp. Want alle ondersteuning van praktijkwerkers valt zo mogelijk weg.

‘Individuele noden omzetten naar publieke kwesties. Dat is een kernopdracht van het sociaal werk.’

De mensen die in de praktijk dagelijks werken om ongelijkheid en armoede te bestrijden zoals jeugdhulpverleners, sociale professionals die bezig zijn met schuldafbouw, straathoekwerkers en opbouwwerkers, verdienen nochtans ondersteuning en zorg. Waardoor ze niet zomaar teruggeworpen worden op zichzelf: “Waar een wij is, is een weg”. Net die ondersteuning en zorg voor praktijkwerkers wil de minister afbouwen.

Zonder structurele omkadering kan men dit werk niet doen. De omkadering zorgt voor ondersteuning van die moeilijke praktijken uitgebouwd door sociaal werkers die elke dag de confrontatie aangaan met maatschappelijke ongelijkheid. De ondersteuning zorgt voor de nodige coaching, maar ook voor het opschalen van individuele noden naar collectieve actie en ontwikkelen van debat en structurele verandering. Individuele noden omzetten naar publieke kwesties. Dat is een kernopdracht van het sociaal werk.

Inspelen op beleidsvernieuwingen

De rol van SAM is niet alleen ondersteuning van en voor sociaal werkers. Ook het beleid heeft de expertise van SAM nodig om te innoveren en om duurzame impact te realiseren.

‘Ook het beleid heeft de expertise nodig van SAM.’

SAM bevindt zich net op snijpunt van sociale professionals, directies en de overheid. Geen gemakkelijke positie, want de belangen van deze drie actoren stemmen verre van overeen. De afgelopen jaren heeft SAM en zijn voorlopers getoond het verschil te maken in een aantal dossiers.

Zo organiseert SAM vormingen en trainingen over Housing First, genoemd in het huidig regeringsakkoord als te bewandelen beleidspiste om dak- en thuisloosheid aan te pakken. Zo heeft SAM jarenlang expertise opgebouwd om onderbescherming tegen te gaan, een van de doelstellingen van het Geïntegreerd Breed Onthaal. Zo zet SAM jarenlang in op het trainen van sociale professionals in het omgaan met verontrustende situaties, waar de integriteit van kinderen mogelijks bedreigd is.

Zo ontwikkelt SAM samen met praktijkwerkers op het terrein en onderzoekers een nieuwe methodiek, de STEK, die inzet op laagdrempelige, buurtgerichte initiatieven gericht op het realiseren van sociale bescherming. Zo speelt SAM in op het trainen van professionals in het omgaan met niet-aangeboren hersenletsels bij personen met een handicap. En zo kunnen we nog even doorgaan.

Signalen vertalen naar acties

De omkadering van experimenten en innovatie op het terrein is ook noodzakelijk om meer kennis en inzichten op te bouwen. Kennis die leidt tot innovatief beleid. Een beleid dat zorgt voor concrete effecten en duurzame impact realiseert.

‘Beleid onderschat de impact van wachtlijsten.’

Onze samenleving verandert snel. De diversiteit neemt toe, (kinder)armoedecijfers stijgen en de uitsluiting op diverse levensdomeinen stagneert niet. Heel wat professionals worden geconfronteerd met wachtenden, in de jeugdhulp, in de ondersteuning van personen met een handicap, in de schuldhulpverlening. Beleidsmakers onderschatten de impact die dit heeft op sociale professionals. Telkens opnieuw dezelfde boodschap geven: “Ik kan je nu niet helpen, maar als je nog even wacht, dan kan dat misschien wel.”

We hebben daarom beleidsmakers nodig die op de hoogte blijven van wat er zich afspeelt in de frontlinie van deze verandering. Dit kan alleen als we investeren in bovenlokale structuren die de vinger aan de pols houden; gericht op het capteren van deze expertise en deze op een degelijke manier kunnen omzetten naar concrete aanbevelingen voor beleidsmakers en nieuwe sociaalwerkpraktijken.

Een opdracht die duidelijk erkend werd door de vorige minister van Welzijn in zijn beleidsreactie op de conclusies van de eerste sociaalwerkconferentie. En diezelfde minister erkende ook de laboratoriumfunctie van het sociaal werk, net omwille van het feit dat de samenleving in sneltempo richting superdiversiteit gaat. Kwesties bundelen zorgt ervoor dat experiment uiteindelijk nieuw beleid kan worden, op maat van die superdiverse samenleving.

Allemaal SAM!

De logica die vandaag alles overstemt, is die van lineaire besparingen. Aangezien de Vlaamse Regering gaat snoeien om ergens anders te groeien, kunnen we de besparingen op SAM niet loskoppelen van de ontwikkelingen in andere beleidsdomeinen. Zo moet het jeugdwerk en het sociaal-cultureel werk opnieuw zwaar inleveren. Vaak met dezelfde framing. Het moet gedaan zijn met die ‘subsidieslurpers’.

‘SAM ondersteunt sociale professionals.’

Waarom is het evident dat het petrochemische bedrijf INEOS straks tot 16 miljoen euro subsidie krijgt? Is het normaal dat subsidies voor emissiekosten oplopen tot quasi 148 miljoen euro in 2018? Waarom werden de subsidies voor bedrijven de laatste vijf jaren verdubbeld? Waarom durven de politici hun eigen exuberante afscheidspremies niet lineair verminderen? En waarom durven we niet gewoon praten in termen van maatschappelijke winst die investeringen vraagt, in organisaties zoals SAM?

SAM ondersteunt sociale professionals, initieert praktijkinnovaties, capteert nieuwe ontwikkelingen, schaalt die vernieuwingen op en bundelt vanuit de expertise van sociale professionals beleidssignalen. Met andere woorden, SAM realiseert zijn decretale opdracht en draagt op die manier bij aan de maatschappelijke impact die sociale professionals boeken.

En lezen we toch wel niet dat deze nieuwe Vlaamse minister van Welzijn wil inzetten op sterk sociaal werk?

In zijn beleidsnota klinken de openingswoorden van Wouter Beke als een boodschap van vertrouwen naar hulpverleners: “Alleen kunnen we zo weinig, samen kunnen we zoveel. (…) Als minister zal ik nog vaak aan deze uitspraak denken. Want ik ben dan wel de eerste verantwoordelijke voor het welzijn van de Vlaming, ik kan dit werk alleen doen dankzij de steun van de vele honderdduizenden mensen die elke dag zorgen voor elkaar.”

Het is maar de vraag hoe sociale professionals allerhande het gaan doen zonder de zorg van SAM. Deze lineaire besparing binnen zo’n korte termijn is dan ook compleet onverantwoord en onbegrijpelijk.