Waren wij dan beter niet geboren?

Even slikken

“Waren wij dan beter niet geboren?” Als je deze zin uit een tienermond hoort, is het even slikken. Zeker als je zelf tiener bent. Op die leeftijd zat ik in de jeugdhulp. Daar is aan mondige tieners en zorgen over vandaag en morgen geen gebrek.

Een groot deel van de jongeren die ik in de jeugdhulp ontmoette, kwam uit wat vandaag een multiprobleemgezin genoemd wordt. De term verwijst naar de complexe en meervoudige problemen waarmee die gezinnen kampen. Tegelijk geeft het heel goed de onmacht en onzekerheid van hulpverleners weer: Wat moeten we doen? Waar te beginnen?

‘Als je deze zin uit een tienermond hoort, is het even slikken.’

Het is over die gezinnen, en dan vooral de ouders, waarover vandaag in de politiek en media wordt gesproken. Over hen, niet met hen. Het zijn deze ouders die volgens het actuele discours kordaat gestraft moeten worden. Waarbij kinderen het liefst voorkomen en zo nodig weggehaald moeten worden. Het zijn de gezinnen waar ik vandaag aan denk als ik sp.a- voorzitter Conner Rousseau “het recht op kinderen” in vraag hoor stellen.

Ouders gecriminaliseerd

“Waren wij dan beter niet geboren?” Een vraag die logisch lijkt voort te vloeien uit een discours dat ouders criminaliseert en jongeren met een schuldgevoel opzadelt. Maar het is een vraag die niet terecht is – dat wisten mijn mede-tieners ook.

Want daar middenin de aaneenschakeling van onduidelijke dagen zonder toekomstperspectief werd er wel degelijk nagedacht: “Het had allemaal gewoon anders moeten lopen”.

Complex

De zorgen waarmee gezinnen te maken hebben situeren zich op verschillende levensdomeinen. En doorheen de jaren stapelen de problemen zich op. Dat maakt het net zo complex. Dat zien en ervaren ook de kinderen uit die gezinnen.

Omdat ze in te kleine huizen worden grootgebracht met slechte verwarming en schimmel aan de wand. Omdat hun ouders al jaren op de wachtlijst staan voor behandeling van psychische problemen of een verslaving en er nergens plaats is. En als er dan plaats is, dan past hun profiel niet bij de voorziening. Hop, een nieuwe afwijzing, hop, een nieuwe wachtlijst.

‘Het is niet dat mama niet voor mij kan zorgen. Ze kan gewoon geen eten kopen.’

Omdat de ouders vragen hebben in verband met hun zoektocht naar hun job of invaliditeitsuitkering, maar omdat als ze deze vragen niet op het juiste moment, met de juiste formulieren aan de juiste dienst stellen, er geen antwoord komt.

Wachtlijst

En dan worden gezinnen op de wachtlijst voor jeugdhulp geplaatst. Ja, je leest het goed, voor hulpverlening bestaan vandaag lange wachtlijsten. Bovendien is die jeugdhulp overbevraagd en is er vaak geen tijd om echt met de ouders bezig te zijn, of mee na te denken over de fundamentele problemen waar gezinnen mee kampen.

Want achter de verwaarlozing van kinderen ligt die veelheid aan problemen. Het zijn vicieuze en versterkende cirkels die zo ver doorschieten dat de stoppen doorslaan. Een twaalfjarig meisje benoemde dit treffend tijdens een bevraging die ik afnam over armoede: “Het is niet dat mama niet voor mij kan zorgen. Ze kan gewoon geen eten kopen.”

Sociale grondrechten

Vanuit persoonlijk en professioneel standpunt, kan ik kan alleen maar toejuichen dat de voorzitter van een politieke partij een debat op gang wil trekken over de mensonwaardige levensomstandigheden waarin sommige kinderen moeten opgroeien.

Echter: spreken over de situatie van kinderen, kan niet zonder spreken over de situatie van ouders. En spreken over de rechten van kinderen en de rechten van ouders, kan niet zonder spreken over hun sociale grondrechten.

‘Wie spreekt over de situatie van kinderen, kan niet zwijgen over de situatie van ouders.’

Gezinnen zijn niet los te koppelen van hun context, de samenleving, die kansen biedt of ontneemt. Artikel 23 van de grondwet stelt dat “ieder het recht heeft een menswaardig leven te leiden”.

De wet en praktijk staan mijlenver uit elkaar voor sommige gezinnen, dat merkt Rousseau correct op in zijn pleidooi. Dat merken hulpverleners en onderzoekers al jarenlang op, helaas zonder veel politiek gehoor.

Maar moeten we niet beginnen bij het begin en het eerst hebben over de grondrechten van ouders, voor we aan hun morele en fysieke integriteit beginnen te rommelen?

Politieke ballonnetjes

De verantwoordelijkheid voor barre levensomstandigheden enkel doorschuiven naar ouders is een al te gemakkelijke oplossing als je erkent wat er op het niveau van de samenleving allemaal fout gaat.

‘Deze ‘oplossingen’ zijn ethisch laakbaar.’

Voorstellen als gedwongen anticonceptie of een gevangenisstraf zijn onmogelijk een menswaardig antwoord op gezinsproblemen. In welk opzicht helpen ze ouders en kinderen dichter bij elkaar te brengen? Kinderen krijgen mag dan inderdaad geen recht zijn. De oprechte kans om op te groeien in je eigen familie, is dat wel.

Bovendien zijn deze ‘oplossingen’ ethisch laakbaar. Waar begint het en waar eindigt het? Met welke autoriteit zal de overheid bepalen hoe een modelgezin eruitziet? En welke gevangenis- of andere straffen er op welke afwijking van dat model staan? Welk doel dienen deze politieke ballonnetjes?

Wie durft de nek uitsteken voor de grondrechten?

Het werd al heel vaak geschreven: voor complexe problemen bestaan geen eenvoudige oplossingen. Complexe problemen vergen complexe denkoefeningen, weg van spotlights van tv-studio’s en zonder simplistische ja-nee-vragen. Fundamentele vragen verdienen fundamentele antwoorden die, los van politiek getouwtrek samen met ouders, kinderen en en hulpverleners geformuleerd worden.

Lees ook

'De zorg voor zwangere vrouwen met verslavingsproblemen is complex'

De hamvraag lijkt vandaag wel “hoe straffen we ouders?”. Wel, ik stel een andere hamvraag voor: welke politicus durft de nek uit te steken voor de grondrechten van ouders en hun kinderen? Want dat is de vraag die me vandaag en toen al als tiener bezighield. Welke politicus durft het ‘spel’ waarheid, durven, maar vooral doen aan?

In plaats van wilde ideeën te lanceren, hoop ik dat politici eindelijk de handen uit de mouwen en de koppen bij elkaar steken. Zodat gezinnen in moeilijkheden niet langer op de wachtlijst van de samenleving blijven staan.