Na corona: ‘Inefficiëntie kunnen we ons niet meer veroorloven’

Lessen trekken

COVID-19 haalt ons leven overhoop. Het is een crisis zonder voorgaande. We worden wakker in een nieuwe wereld.

‘Corona legt sterktes en zwaktes bloot.’

Het is cruciaal om uit deze crisis de juiste lessen te trekken. Want corona legt sterktes en zwaktes bloot. Niet alleen bij het crisismanagement van onze overheden, ook binnen welzijn en zorg liepen er dingen goed en fout.

Een volwaardig, ambitieus en strategisch plan dringt zich op.

Eens we schakelen, doen we het goed

Crisismanagement. Eens we schakelen, doen we het verbazingwekkend goed. Als het dan op actie aankomt, zijn we met zijn allen op ons best.

Binnen welzijn en zorg werd de ganse organisatie met een vingerknip omgeturned. Digitale innovatie, nieuwe samenwerkingen, flexibiliteit en topsnelheid waren het uitgangspunt. Ook de overheid slaagde erin om hindernis na hindernis in de regelgeving aan te pakken. Het was regelluwte in de dagelijkse praktijk.

Het zorgde voor een ongekende dynamiek. Dat is de positieve zijde van de medaille.

Ondanks een weerbarstig systeem

Toch kraakte het systeem in zijn voegen. We waren niet klaar voor deze epidemie.

Crisisplannen waren nauwelijks te vinden, net als een strategische voorraad aan mondmaskers, schorten en andere  beschermingsmiddelen. In vergelijking met andere landen zijn we te reactief, te traag en te conservatief. Noodzakelijke stappen volgen daardoor net wat later. Niet vergeten: de Wereldgezondheidsorganisatie sprak in februari al over een ‘zeer hoge urgentie’.

Dit is niet enkel mijn analyse, maar die van heel wat experten en betrokkenen uit al die taskforces. Die traagheid dook op verschillende momenten op: bij het begin van de crisis, bij het sluiten van de grenzen, bij het testen van toeristen die terugkwamen uit Italië, bij het aanbevelen van mondmaskers…

‘We zijn te reactief, te traag, te conservatief.’

Die traagheid duikt nu ook op in de exitstrategie. Het voorkomen van een nieuwe piek via testing, tracking en tracing (TTT) en gerichte, grondige isolatie van mensen, startte met veel horten en stoten. We mogen van geluk spreken dat corona meer zomergevoelig is dan verwacht. Zo niet, hadden we nu heel andere besmettingscijfers gezien.

Focus op efficiëntie in handelen

Vanwaar deze traagheid?

Bij een crisis als deze geldt de volgende regel: niet de beschikbare middelen, omvang of capaciteit tellen, wel de efficiëntie van handelen. En dat lukt niet in een mix van absurditeiten, een ingebakken remmende attitude, een black box beslissingsmodel zonder transparantie en bestuurlijke chaos. Het overleg kende te veel kokers en mono-disciplinariteit.

Lees ook

Coronacrisis: ‘Complexe problemen kennen geen simpele oplossing’

Waren er snelle, essentiële acties nodig, dan kregen de ziekenhuizen (CURE) voorrang op de verzorgingshuizen en woonzorgcentra (CARE). Zo was er onmiddellijk een georganiseerde solidariteit voor beschermingsmiddelen tussen ziekenhuizen onderling, maar moesten de ruimere welzijn- en zorgdiensten het doen met een tragere organisatie en vrijwillig initiatief.

Historische patronen werden opnieuw bevestigd. Domeinen als thuiszorg werden zelfs bijna vergeten in de ruimere strategiebepaling.

Weinig oog voor geluk, welzijn en welvaart

Gezondheidseconoom Lieven Annemans wees er ook al op: als je alle acties in een samenleving afstemt op de levenswaarde die bedreigd wordt vanuit één epidemie, in welke mate houd je dan voldoende rekening met alle mogelijke neveneffecten op gebied van geluk, welzijn en welvaart?

‘Huisvesting is ook deel van de volksgezondheid.’

Enkel vanuit een medische bril kijken en handelen, is verre van optimaal. Dat werd tijdens de lockdown heel duidelijk: ook mensen hun omgeving, huisvesting en sociaal netwerk zijn deel van onze ‘volksgezondheid’. Bij een volgende piek moeten we bijvoorbeeld sneller en meer aandacht hebben voor kinderen en jongeren.

In de reguliere gezondheidszorg hebben we plots quasi alle capaciteit on hold gezet. Op zich begrijpelijk bij aanvang van een onvoorspelbare acute crisis. Maar we leren wel vanuit een voorzorgsprincipe dat op- en neerwaarts kunnen schalen in capaciteit verstandiger is dan per definitie alles langdurig uit te stellen.

Welk effect deze radicale keuze zal hebben op de volksgezondheid, weten we nog niet precies. In Nederland wijzen eerste rapporten dat het “stopzetten van de reguliere zorg tot een verlies leidde van naar schatting honderdduizend tot vierhonderdduizend gezonde levensjaren. Daarmee is het verlies in de reguliere zorg ongeveer tien keer zo hoog als zowel het aantal gezonde levensjaren gewonnen met COVID-zorg als het aantal gezonde levensjaren verloren door COVID.”

Positieve lessen

Corona bevestigde overtuigend en spectaculair een aantal prioriteiten.

Daarnaast zal preventie ongetwijfeld een boost krijgen. En laat ons de psycho-sociale uitdagingen niet vergeten, zowel thuis als op het werk. De geestelijke gezondheidszorg heeft nood aan een ambitieus masterplan met hervormingen, verschuivingen en investeringen.

Lees ook

‘Woonzorgcentra mogen geen mini-ziekenhuizen worden’

Ook in de ouderenzorg is er werk aan de winkel. Die analyse zal breed moeten gaan. Zowel het organisatiemodel, de bestaffing, de medisch-gespecialiseerde zorg als de noden rond personeelsschaarste en taakverschuiving moeten bekeken, onderzocht en aangepakt worden.

Wetenschap als leidraad

Globaal leren we uit deze coronatijd dat we veel sneller cruciale hervormingen kunnen doorvoeren. Wat jarenlang niet kon, lukte plots op enkele dagen wel.

Daarnaast zijn wetenschap, evidencebased werken en cijferdata prominent naar voren gekomen als leidraden voor een gestructureerd zorg- en welzijnsbeleid. Ook na corona moet objectieve kennis meer centraal staan, ook binnen welzijn.

‘Objectieve kennis moet meer centraal staan.’

De prikkel moet juist zitten. Gezien de schaarse middelen en de concurrerende uitdagingen, volgt er een enorme druk om elke euro goed te besteden. Want inefficiëntie kunnen we ons niet meer veroorloven. Dat geldt zowel voor financieel ongezonde zombiebedrijven als voor vormen van verspilling in de zorg.

De overheid zal ziekenhuizen en andere zorgorganisaties wel ‘redden’. Maar dat mag geen blanco cheque worden. Reddingsoperaties moeten gekoppeld worden aan inhoudelijke hervormingen, iets waar vele voortrekkers en experten al lang om vragen. En dat omvat hopelijk een zorgfinanciering die minder is gebaseerd is op volume. Dit is het moment bij uitstek om de juiste kaarten te trekken:  preventie, vroegtijdig handelen, samenwerking en evidencebased werken.

De huidige bevoegdheidsverdeling moet op de schop

Eindelijk wordt het door iedereen gezegd: de huidige bevoegdheidsverdeling in welzijn en zorg moet op de schop.

‘Politici zijn bezig met kafka, niet met werkelijk beleid.’

Er is nood aan een ééngemaakt beleid. Die nood was er al voor corona, maar wordt opnieuw bevestigd: mondmaskers, testing, contactonderzoek, triagecentra, vervoer van patiënten… Noem maar op. De wirwar van bevoegdheden was elke keer een aanzienlijk obstakel, met minder slagkracht en soms weken vertraging tot gevolg.

“Versnipperd beleid heeft mensenlevens gekost”, titelde Het Laatste Nieuws zelfs. Het was een quote van de Landsbond van Onafhankelijke Ziekenfondsen. Politici zijn bezig met kafka en ingewikkelde staatshervormingen, en niet met werkelijk beleid.

We kunnen zo niet verder. Er moet meer homogeniteit komen. En ook daarbij moeten we ons laten leiden door inhoud, wetenschap en efficiëntie. De tijd van dogma’s en taboes is voorbij.

Eenheid van commando

Dit land heeft nood aan slagkracht, eenheid van commando, met neuzen die in dezelfde richting staan.

Crisismanagement wordt best top-down aangestuurd, vanuit één cockpit. Dit impliceert dat je noodplanning, beschermingsmaterialen, testing, contactonderzoek en crisisdata best nationaal of zelfs Europees coördineert. De visie en behoeften op dit vlak zijn immers dezelfde in Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Het federale beleidsniveau zal de komende jaren haar handen vol hebben met het toekomstige corona- en crisisbeleid. Maar laat het daarbij blijven.

‘We moeten welzijns- en gezondheidsbeleid samenbrengen.’

Op regionaal niveau moeten we dringend welzijns- en gezondheidsbeleid samenbrengen, in lijn met het subsidiariteitsprincipe. Vlaanderen moeten eigen beleid kunnen voeren binnen één totaalpakket van gezondheid, welzijn, gezinsondersteuning en armoedebestrijding. De visie, uitdagingen en behoeften zijn op dit vlak anders in Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Ook de praktijk rond preventie, welzijn, gezinsondersteuning en eerstelijnszorg is helemaal anders. Laten we dat honoreren.

Vlaanderen kan zich dan concentreren op de hervormingen van welzijn en zorg: preventie, geïntegreerde zorg, value-based financiering, optimale arbeidsorganisatie en digitalisering. Wallonië krijgt de volwaardige kans om hetzelfde te doen.

Enkel met deze eenduidige bevoegdheidsverdeling en het heruitvinden van welzijn en zorg zijn we klaar voor een toekomstbestendige, optimale pandemie-aanpak.