Franco Basaglia
Medio september. De vriendelijke stem op de gps geeft aan dat ik de weg links moet nemen. Ik twijfel. Een poort doorrijden? Is dit een openbare weg of zijn we onwetend op privéterrein beland?
‘Vrijheid is therapeutisch.’
Ik rijd door. Het is een park. Het vroegere domein van de psychiatrische instelling San Giovanni in Triëst is vandaag een publieke plaats. De poort en een deel van de muur zijn herinneringen aan een boze droom.
Op deze plaats werkte psychiater Franco Basaglia midden jaren ‘70 aan de grondsteen voor de huidige geestelijke gezondheidszorg in Italië: de afschaffing van de psychiatrische instellingen. “La libertà é terapeutica”, is een bekende uitspraak van Basaglia. Vrijheid is therapeutisch. Alleen duurde het nog tot eind jaren ‘90 voor de instellingen effectief volledig werden afgebouwd.
Blauw paard
In het park bekijk ik het grote beeld van het blauwe paard ‘Marco Cavallo’. Het monument staat symbool voor de bevrijding van patiënten die daar werden opgesloten.
Triëst is voor de geestelijke gezondheidszorg zeer bijzonder. Van de hele wereld komen mensen op bezoek om het systeem te bestuderen. Hulpverleners zakken af om er te werken.
Basaglia sprak over een democratische psychiatrie. In Triëst ligt de nadruk op het respecteren van rechten van mensen met een psychische kwetsbaarheid. De notie veiligheid is er ondergeschikt aan die van de burgerrechten.
Er is in de hele stad een netwerk van voorzieningen. Ik bezoek er vier. De dienst rehabilitatie werkt nauw samen met sociale coöperatieven, werkplaatsen waar mensen met psychische kwetsbaarheid een betaalde job krijgen. De patiënt moet zich niet zozeer aanpassen aan de werkgever, het is aan de werkgever om rekening te houden met sterktes en zwaktes van de werknemer.
Open deuren
Erg interessant vond ik de crisisafdeling. Die bevindt zich in een algemeen ziekenhuis en lijkt daardoor heel klassiek medisch te zijn. Groot is de verrassing als blijkt dat de crisisafdeling open deuren heeft. Binnen de geestelijke gezondheidszorg in Triëst is er geen enkele plaats met gesloten deuren. Het principe ‘porte aperte’ van Basaglia wordt heel hoog gehouden.
We krijgen een rondleiding door aangename ruimtes, livings en slaapkamers. De coördinator van de afdeling vertelt dat er op dit moment niemand op de crisisafdeling verblijft. Niet zo verwonderlijk als de deuren open blijven. Mensen kunnen altijd weg, ook als de begeleiding dat liever niet heeft.
‘De crisisafdeling heeft open deuren.’
Van hieruit vertrekken crisishulpverleners naar de plaatsen waar patiënten verblijven. Crisiszorg en samenleving staan in nauw contact. Dit opendeurenbeleid en continuïteit van zorg zijn dus twee kanten van dezelfde medaille.
Ik werd rondgeleid door psychiater Mario Colucci. Hij vertelde over een man in crisis die met een hamer door de stad liep. Men heeft uren met de man gepraat vooraleer hij naar de crisisafdeling wilde komen. Pas na een lang gesprek gaf hij zijn hamer af. Toen hij weer vertrok uit de afdeling, gingen hulpverleners en psychiaters bij hem thuis langs voor begeleiding.
Maximum vier mensen
Ik bezocht in Triëst ook een herstelwoning. In zo’n appartement in de stad verblijven vier patiënten. Er is dag en nacht begeleiding.
‘Groepswoningen voor meer dan vier mensen werden afgeschaft.’
Het is twee uur in de namiddag als ik passeer. Giovanni slaapt nog. Francesco is aan het werk. Hij verzorgt paarden. Terwijl ervaringsdeskundige Michele uitleg geeft, loopt een andere bewoner van dit huis binnen en buiten. Ricardo is duidelijk opgewonden. Hij zegt dat er in Triëst een naziconcentratiekamp is. Ricardo pleit snel nadien om meer en beter met elkaar samen te leven. Hij slaapt hier, maar ook af en toe bij zijn moeder.
Dit huis werd enkele jaren geleden opgericht voor jonge mensen. Alle groepswoningen voor meer dan vier mensen werden afgeschaft in Triëst.
Drie principes
Concreet steunt de hele geestelijke gezondheidszorg in Triëst op drie principes: wijkgerichte verantwoordelijkheid, continuïteit van zorg en inclusie.
Tijdens mijn bezoek valt op dat alle voorzieningen een aantal bedden ter beschikking hebben. Ook de vier wijkcentra. Ze bieden preventie, eerste-, tweede- en derdelijnszorg. Als je daar bent opgenomen dan is dat op een vertrouwde plaats.
‘De waarheid is revolutionair.’
Er is slechts één plaats waar men alle bedden weg wil: op het terrein van het voormalig psychiatrisch centrum. Dat terrein is nu een park waar mensen uit de stad de mooie rozentuin bezoeken.
In het park is er nog een keramiekatelier en een atelier waar materiaal wordt gerecycleerd tot handtassen. Er is een radiozender en een gebouw waar de ‘Academia delle Follia’ werkt aan nieuwe toneelstukken. ‘Al posto delle Fragole’ is een gezellige tearoom met een mooi uitzicht. Toeristen, buurtbewoners, mensen met psychische kwetsbaarheid en personeel lopen er door elkaar.
Nog enkele in verval zijnde gebouwen herinneren aan het verschrikkelijke verleden van de psychiatrie in Italië. Op één van hen schilderde iemand ‘La verita e revoluzionata’, de waarheid is revolutionair.
Geen revolutie
In Italië liepen de noodzakelijke hervormingen inderdaad revolutionair.Steyaert, J. (2011), ‘Sloop van psychiatrische instellingen. Een reisje Raarhoek, Italië, Zwolle. En Vlaanderen’, Alert, 37(5), 28-33.In Vlaanderen verloopt de beweging meer geleidelijk. Wij zijn geen revolutionairen.
Een opendeurenbeleid, ook voor crisisafdelingen, kan een vertrekpunt zijn om onze hele zorgverlening onder de loep te nemen.
Ook de koppeling van bedden voor mensen met psychische kwetsbaarheid aan buurtcentra, ontmoetingshuizen en aanloophuizen kan voor Vlaanderen een belangrijk kantelmoment zijn. Zo’n stap maakt de effectieve ontmanteling van onze veel te grote, mastodont psychiatrische instellingen mogelijk. Kleinschaligheid is de basis voor meer menselijkheid.
Reacties [6]
Revolutionair.Waarom niet? Ik ben kritisch tegenover de huidige psychiatrie.Natuurlijk zijn er dingen gebeurd die niet door de beugel kunnen.En ieder mens is ook weer anders.Het is niet zo simpel om zorg op maat te bieden.Maar het is een zeer slechte zaak dat psychiatrische afdelingen of ziekenhuizen zomaar dichtgaan.Zelfs gewone ziekenhuizen.Eerst moet men onze instellingen gaan depolitiseren.Zoals bv.intercommunales en sociale huisvestingmaatschappijen.Ten tweede moet men de burger mee laten beslissen in een democratische rechtstaat.Art.107 is de grootste ramp voor de GGZ.In Italie heeft men dus zomaar alles geleidelijk aan gesloten.Het is een weer een kwestie van besparingen.Een verpleegkundige moet naar een andere werkgever etc.In tegendeel.Er moeten ziekenhuizen worden bijgebouwd.Ik zit nu weer thuis na 3 weken Paaz.Intake gehad op angst/ stemming.Ga maar ambulant.Amai.We worden behandeld als een stuk vuil.Want dan is er nog bv.de benzokwestie.Zie Heather Asthon.Toppsychiater!!!
Zeer mooi en inspirerend artikel.Maar met de stelling dat in Vlaanderen (en Nederland alsook andere landen) de evolutie geleidelijk moet verlopen omdat wij geen revolutionairen zouden zijn ben ik het fundamenteel oneens.Wat in Italië 40 jaar geleden kon kan hier (en elders ook) en nu zelfs nog veel beter dan toen! Alleen de wil en de maatschappelijke verontwaardiging over het wrede lot dat nog steeds zoveel mensen in de instellingen beschoren is ontbreekt grotendeels-dát is het wezenlijke probleem.De traumaslachtoffers van de psychiatrie zijn vaak al dusdanig kapotgemaakt en vaak zelfs gefolterd dat ze niet meer in staat zijn om zich te verenigingen en een échte revolutionaire vuist te maken tegen het hardvochtige en meedogenloze machtssysteem dat psychiatrie heet.Helaas behoor ikzelf ook tot die groep zwaar getraumatiseerden,want anders zou ik alles op alles zetten om mijn ideeën over een oneindig veel beter en menselijker systeem in de praktijk om te zetten.Waar wachten we toch op?
Dit is een inspirerend en hoopvol verhaal. Met enige verbeelding is het niet moeilijk om uit deze inzichten een transfer te maken naar andere domeinen van zorg, welzijn en samenleven. Democratisch sociaal werk wordt er meer dan een kreet. Het is een praktijk die vorm krijgt voor én vooral mét de betrokken mensen. De bijdrage brengt dit mooi in beeld.
Fijn om te lezen dat de democratische psychiatrie verder uitgebouwd is! Ik deed in 1986 6 maanden stage in Trieste en schreef mijn licentiaatsthesis over de Psichiatria Democratica van Basaglia. Sindsdien nog weinig gehoord over de beweging! Dank voor dit artikel, Silvia Prins
Ik ben blij dit artikel te lezen
In belgie was er vroeger ( en nu?) psychiatrische opvang in de gemeente Geel
Daarmee was ons land vrij progressief qua psychiatrische behandeling of vergis ik me ?
En hoe verloopt het daar tegenwoordig?
Verder vind ik moeder – kind opvang ivm perinatale depressie een zeer goed initiatief in belgie,de centra bevinden zich in de buurt maar niet werkelijk in de psychiatrische eenheden
Kunnen ze ook voorbeeld zijn voor andere landen?
Groeten
Dag Peter, ik kan je redering volgen maar heb toch een bedenking. Zelf werk ik nu drie jaar als vrijwilliger in een psychiatrisch ziekenhuis. Er verblijven veel mensen die beter in de maatschappij zouden wonen mits goede begeleiding. Maar in Leuven zijn er totaal geen organisaties waar mensen terecht kunnen. Er zijn mobiele teams maar de wachtlijsten zijn lang. Ik vrees dat het een werk van lange adem gaat worden. Maar we moeten er op inzetten. Groeten, tom
Zeker lezen
Sociaal werk op het platteland: ‘Voor sommige cliënten is schaamte het grootste probleem’
Wat kan de lokale politiek aan armoede doen? ‘Regels strenger maken is niet altijd de oplossing’
Voedselonzekerheid: in het spoor van kwetsbare bewoners in Antwerpen-Noord
Functionele cookies Altijd actief
Voorkeuren
Statistische cookies
Socialemediacookies