Nukkig en weerspannig
Als psycholoog word ik uitgenodigd om deel te nemen aan een overleg rond Johan, een psychisch kwetsbare man die aan huis wordt geholpen.Uit respect voor het leven van andere mensen kiezen we voor synoniemen en grijpen we in op elementen die hun privacy kunnen schenden.Rond de tafel zitten een bewindvoerder, hulp- en zorgverleners uit verschillende diensten.
‘Het kan zo niet verder.’
De sfeer is zakelijk: er is weinig tijd, dus het gesprek gaat meteen over ‘het probleem’. Johan wordt door de eerste sprekers omschreven als nukkig en weerspannig. Hij weigert de voorgeschreven hulp en dat zorgt voor frustratie.
Een coördinator is aan het woord. Ze geeft aan dat ze haar mensen wil beschermen, want werken met Johan voelt niet alleen ongemakkelijk, maar zelfs onveilig. Het kan zo niet verder.
Victoria
Johan kijkt sip. Ondanks zijn zwaarlijvigheid lijkt hij klein en verloren in zijn woonkamer vol met meningen over hem. Maar dan neemt Victoria, de medewerker van gezinszorg, het woord. Ze spreekt stil en in korte zinnen alsof ze niet veel ruimte wil innemen in de bijeenkomst: “Ik heb helemaal geen probleem met Johan. We kunnen goed met elkaar opschieten.”
Johan knikt meteen. Hij licht op. “Met Victoria kan ik praten,” zegt hij. “Ze komt elke week vier uur. Ze helpt me in het huishouden, we doen samen boodschappen en we praten ook veel. Ik vertel haar over mijn verdriet. Haar zus is pas gestorven, net als mijn vrouw. We begrijpen elkaar.”
Victoria lijkt even te verstarren, alsof Johan iets heeft verteld waardoor de anderen haar als onprofessioneel zouden kunnen beschouwen. Ze deelde persoonlijke ervaringen en die hadden voor vertrouwen en verbinding gezorgd. Ze deed het niet omdat het zo hoorde, maar omdat het vanzelf ging.
Geen tijd voor een praatje
In de loop van het gesprek wordt iets duidelijk: de mensen die het moeilijk hebben met Johan – en hij met hen – zijn slechts een korte tijd bij hem, strak gericht op hun kerntaken. Stuk voor stuk mensen die hem helpen met wassen of aankleden, zonder tijd voor een praatje. Bij hen slaat zijn ongemak over in weerstand. “Hij weigert hulp,” hoor ik. “Hij maakt het ons onmogelijk.”
‘Victoria heeft geen haast.’
Maar Victoria heeft geen haast. Ze is niet alleen bezig met praktische zaken, maar is daar ook als persoon, iedere week vier uur lang. Ze luistert, stelt vragen en deelt een stukje van zichzelf. Dat is alles wat nodig is om Johan te laten zien dat hij niet alleen staat. Dat een mens een mens ontmoet.
Buiten de lijntjes
De Victoria’s die ik ondertussen al verschillende keren ontmoette, zijn geen psycholoog, geen maatschappelijk werker, geen medewerker van een mobiel team en geen expert in communicatietechnieken. Ze hebben geen uitgebreide opleiding gehad om mensen te helpen omgaan met schaamte of verdriet. Zij hebben een aangeboren gevoel voor menselijkheid, het soort authentieke empathie dat voorbij de handboeken gaat.
Hun directies zijn vaak bereid om buiten de lijntjes te kleuren. Zo was er ooit een verzorgende die ’s nachts thuis bleef slapen bij iemand die zeer onrustig was. In de hoop op die manier een opname in een psychiatrisch ziekenhuis te voorkomen.
Onmisbaar in de zorg
Deze Victoria’s zijn onmisbaar in de zorg. Ze doen hun werk op zo’n manier dat ze een echte vertrouwensband ontwikkelen.
Ze doen me denken aan de poetshulp die ik ontmoet op afdelingen van psychiatrische ziekenhuizen. Zij zijn vaak degenen die met een mop en een doek door de gangen lopen, maar ondertussen ook de tijd nemen voor een praatje met patiënten.
Hun rol lijkt bescheiden, maar is van onschatbare waarde. Zij maken contact en luisteren zonder oordeel. In hun nabijheid ontstaat een stukje rust, een stukje menselijkheid dat anders verloren dreigt te gaan.
Verbinding maken
De vraag is: hoe zorgen we ervoor dat meer zorgverleners de tijd en ruimte krijgen om die verbinding te maken? Hoe herwaarderen we de menselijke maat in een systeem dat steeds efficiënter wil worden? Want wat Victoria doet, mag geen uitzondering zijn. Het moet de norm zijn.
‘Hoe zorgen we ervoor dat meer zorgverleners de tijd en ruimte krijgen om verbinding te maken? ’
Het deed me deugd Victoria te ontmoeten vandaag. Heel eerlijk: ik raak ontroerd als ik natuurtalenten zoals zij bezig zie. Ze zijn, bij wijze van spreken, tegelijk poetshulp, taxichauffeur, vertrouwenspersoon, psycholoog en buddy. Manusjes-van-alles met een heel groot hart en een nog veel grotere bescheidenheid.
Reacties