Echt luisteren vraagt om stilte en vertraging

Stilte tussen woorden

Vaak heb ik het gevoel te leven in een wereld waarin alles luidruchtig in beweging moet blijven, anders vinden we het niet meer interessant. Het is een wereld waarin we bezig worden gehouden en afgeleid worden. Een wereld waar stilte bedreigend is.

‘Met welk recht zeg ik dat het niet zo goed gaat, terwijl ik weet dat anderen het zoveel moeilijker hebben?’

De Franse componist Claude Debussy beschreef muziek als de stilte tussen de noten. Muziek zonder stiltes is ruis. Laat dit woord ‘ruis’ nu net ook de verzamelnaam zijn voor storingen in de menselijke communicatie.

Hoe gaat het met je?

Als mensen me vragen hoe het met me gaat, laat ik altijd een stilte vallen omdat ik er over moet nadenken. Gaat het wel goed? Het gaat wat minder maar voel ik me nu slecht? En als ik vergelijk met echt lastige periodes in mijn leven gaat het dan nu niet veel beter?

Maar ik denk ook na over wat mijn antwoord betekent voor de vraagsteller. Als ik zeg dat het niet zo goed gaat, is de ander dan wel bereid om verder te luisteren? Of belast ik hen met mijn antwoord? En vooral: met welk recht zeg ik dat het niet zo goed gaat, terwijl ik weet dat anderen het zoveel moeilijker hebben? Wie ben ik om te klagen?

Voor sommigen die de vraag stellen, staat het zowat gelijk met het Engelse “How are you?”, een groet om nadien snel over te gaan tot de orde van de dag. Als de stilte die ik even laat snel weer ingevuld wordt door andere vragen of nieuwtjes, dan weet ik dat de vraag niet echt gemeend was.

Luisteren

Bij mensen die ik graag heb, doet de vraag naar hoe ik mij voel goed. Ik weet dat de stilte die ik laat niet onmiddellijk gevuld wordt. Mensen laten een rustpauze toe, wachten even en zeggen niets terwijl ik nadenk. Dat is vaak voldoende om me beter te laten voelen waardoor ik zeg: “Fijn hoor, ik had het even lastig maar doordat ik je hoor voel ik me weer wat beter.”

‘Stilte kan diepgaande verbinding tot stand brengen.’

Dan vraag ik hoe het met hen gaat en laat ook ik even een stilte na mijn vraag. Echt luisteren valt samen met bereidheid tot vertraging.

Stilte kan veel meer zijn dan een deugddoende vertraging tijdens een gesprek. Een goedgeplaatste stilte kan lachwekkend zijn, maar kan ook onthutsing, pijn en twijfel inhouden. Stilte kan vooral diepgaande verbinding tot stand brengen.

Koffiehuis

Dat mocht ik vorige week ervaren. Een onbekende jongeman stond op van een tafeltje in het koffiehuis waar ik regelmatig zit. Hij vroeg of hij bij mij mocht komen zitten en nam een stoel voordat ik kon reageren.

‘Hij vraagt of ik een koffie kan trakteren want zijn zakgeld is op.’

Toen hij mijn naam noemde, ging mijn hoofd aan het werk. Tussen allerlei vage beelden van mensen dook concreet het beeld op van een oudere vrouw die jarenlang bij me op gesprek kwam. Mijn hoofd verbond haar met deze jongen: moeder en zoon. Nog niet zo lang geleden, hoorde ik dat de vrouw na een lange en slepende ziekte was overleden.

Ik knik. Hij vraagt of ik een koffie kan trakteren want zijn zakgeld is op. Ik knik opnieuw, niet vanuit de druk die ik ervaar maar vanuit oprechte zin in een gesprek.

Het is erg van mijn moeder

Ik vraag direct: “Hoe gaat het met je?” Ik schrik van de lompheid van die vraag. Ik ken de jongeman en zijn verdriet veel beter dan ik eerst dacht. “Het is erg van mijn moeder”, zegt hij. Zijn woorden zijn een uiterste inspanning om me bij te praten, want als ik vriendelijk knik en wacht tot hij verder praat, zegt hij niets meer.

‘Dit is de stilte van het onzegbare. Een stilte die we allebei naar waarde schatten.’

Zijn blik die me de hele tijd had vastgehouden, laat me nu los. Hij kijkt weg. Zijn zwarte, verwarde haren vallen me voor het eerst op. De tafel waar hij naar staart, is als een canvas waarop niet kan geschilderd worden. Het gerinkel van tassen en het geschuif van stoelen achter mij komt niet boven de stilte tussen ons uit.

Lees ook

‘Ik wil dat elke hulpverlener opnieuw gelooft in de kracht van nabijheid’

Als hij mij na een lange tijd weer aankijkt, herhaal ik zijn woorden: “Ja, het is erg is van je moeder”.  We drinken samen koffie in stilte, in het volle besef van het ontoereikende van woorden om dit immense verdriet te beschrijven. Dit is de stilte van het onzegbare. Een stilte die we allebei naar waarde schatten en die een diepe verbinding tussen ons maakt.

En dan, zoals na elke officiële minuut van stilte een licht gevoel van ontspanning optreedt, vraagt hij mij het onbeduidende: “Kom je hier vaker?” Daarop volgt een babbel over de koffie en het weer. Dit minzaam keuvelen is de zachte vlek die je nog even op je gesloten oogleden ziet na het staren in het felle licht.

Bij het weggaan zegt hij: “Misschien treffen we elkaar hier nog wel eens. Dan trakteer ik.”