De kleuren van EVA en Zahir

Eerculturen

Eerculturen zijn collectieve culturen waarin de groep, familie en sociale omgeving leidend is voor hoe je jezelf hoort te gedragen. Het gaat in die culturen vooral om de eer van de familie. De meest in het oog springende voorwaarden zijn maagdelijkheid voor het huwelijk , eer en respect voor ouders en oudere personen.

Wanneer meisjes zich niet aan deze familie-eer houden, worden ze soms geconfronteerd met eergerelateerd geweld. Het was een doelgroep die in Nederland lange tijd onzichtbaar was.

Naar aanleiding van meerdere eermoorden en zware eergewelddelicten ontstond bij onze noorderburen de behoefte aan gespecialiseerde hulpverlening. Het boek ‘De kleuren van EVA en Zahir’ is een methodische weerspiegeling van de kern van het zorgprogramma dat de landelijke expertisecentra EVA (Kompaan en de Bocht) en Zahir (Fier) hebben ontwikkeld.

Eigen aanpak

Tot voor kort werd eergerelateerd geweld geplaatst onder huiselijk geweld en kindermishandeling. Maar de Nederlandse ervaring wees aan dat een eigen aanpak vereist is. De twee expertisecentra kregen de opdracht om een specifieke opvang en aanpak te ontwikkelen die bruikbaar is voor iedereen die met eergerelateerd geweld in aanraking komt.

‘Ieder meisje en iedere familie is anders.’

Er schuilt immers een groot gevaar in het generaliseren van de eergerelateerde problematiek en het herleiden van vragen en problemen tot louter culturele oorzaken. Ook al lijken achtergronden en aard nog zoveel op elkaar, ieder meisje en iedere familie is anders en vraagt om eigen bejegening en zorg.

Dit merk je ook in de benadering van dit boek. Het is geschreven vanuit de praktijk. De theorie en achtergronden worden voortdurend geïllustreerd met concrete voorbeelden.

Zorg op maat

In de eerste delen gaan de auteurs vooral in op eer en eercultuur, de relatie met seksualiteit en het verschil tussen eergerelateerd en huiselijk geweld. De auteurs informeren over de doelgroep en reiken statistisch materiaal aan over het aantal gewelddelicten in Nederland.

Voor Vlaamse lezers zijn de delen over veiligheid (fysieke, pedagogische, emotionele en therapeutische) en het methodisch proces van aanpak en hulpverlening het meest boeiend. Begrippen als stabilisatie, normalisatie en verwerking staan daarbij centraal. Het belang van zorg op maat wordt telkens naar voor geschoven.

Verklaarbaar geweld

Zo wijzen de auteurs er uitdrukkelijk op dat onze visie op bemiddeling en systeembenadering vaak te Westers is. We zien vooral dreiging en gevaar. We kennen de culturele context niet goed en vanuit onwetendheid en onzekerheid richten we ons vooral op bescherming van een meisje, op de beheersing van de situatie en veroordeling van de daders.

‘We hebben te weinig aandacht voor de familie.’

Daardoor is er te weinig aandacht voor het verhaal van de familie en de wanhoop die schuilgaat achter hun gedrag. Het uitgangspunt van de aanpak in dit boek is bemiddeling waarbij geweld niet legitiem of acceptabel wordt, maar wel verklaarbaar.

Erkenning voor de wanhoop en onmacht zijn nodig om werkelijk in contact te komen met het systeem. Alleen wanneer alle partijen zich gehoord en erkend voelen, kan men zoeken naar constructieve oplossingen. Bij geslaagde systeeminterventies valt de eergerelateerde dreiging dan ook enigszins weg.

Passende hulp

Passende hulp vereist dat er vanuit verschillende perspectieven wordt gekeken en geanalyseerd om het geuite geweld en de (soms traumatische) ervaringen op een juiste wijze te duiden. Dat vraagt expertise, kwaliteit, professionaliteit en samenwerking.

Hoewel de thematiek betrekkelijk weinig voorkomt en de beschreven behandelingswijze heel specifiek gericht is op het omgaan met eergerelateerd geweld, biedt dit boek een goed kader om vanuit een culturele bril heel wat situaties van eer en schaamte (gekoppeld aan dwang en geweld) binnen migrantenculturen te begrijpen.

‘Interessant voor een bredere groep van hulpverleners.’

Het boek is interessant voor een bredere groep van hulpverleners omdat de auteurs regelmatig verwijzen naar preventie en er heel veel concrete voorbeelden worden gegeven. Ik denk dan aan hulpverleners die te maken krijgen met gedwongen en gearrangeerde huwelijken, verliefdheid tussen allochtone meisjes en autochtone jongens, meisjes die zich volgens de ouders te westers gedragen, kinderen die zich niet aan ouderlijk gezag houden.

Meiden

Wie het boek leest moet wennen aan Nederlandse termen zoals meiden en een pak voor ons onbekende afkortingen. Je moet ook afstand nemen van de typische Nederlandse organisatie van de jeugdzorg die erg in ‘transitie’ is. Maar het boek is vlot geschreven, rijk geïllustreerd en sluit af met een korte maar correcte bronvermelding.

Misschien was het nog interessanter geweest om één heel concrete casus vanaf de aanmelding tot aan de uitstroom volledig uit te schrijven. Nu zijn het eerder losse stukjes, die heel verhelderend zijn, maar het overzicht over het geheel in een praktijksituatie ontbreekt een beetje.