Werken of studeren
Fatima (43): “Ik zit in de wachtzaal van het OCMW en blader door wat boekjes en brochures. In mijn handtas zit mijn getuigschrift van de lessen Nederlands, dat kan ik trots aan mijn maatschappelijk werker Celine tonen. Mijn Nederlands is best goed, al struikel ik nog wel eens over lidwoorden en vervoegingen van werkwoorden.”
‘Celine reageert erg enthousiast als ik haar het getuigschrift toon.’
“Ik zit nu op het niveau om een job te zoeken, maar mijn leerkracht moedigt me aan om nog verder te studeren zodat mijn Nederlands goed genoeg is om hier een opleiding tot zorgkundige aan te vatten. Ik ben benieuwd wat Celine ervan vindt.”
Beginnen nadenken over werken
“Ik zit nog volop in gedachten verzonken als Celine mijn naam roept. We gaan samen naar haar kantoor. Celine reageert erg enthousiast als ik haar het getuigschrift toon. ‘Knap gewerkt, Fatima,’ zegt ze. ‘Nu kunnen we beginnen nadenken over werken. Heb je al eens nagedacht over wat je graag zou willen doen?’”
“Ik vertel haar dat ik blij ben dat ze erover begint, want inderdaad, ik heb er al erg lang over nagedacht. ‘In mijn land van herkomst werkte ik als hulp van de verpleegkundigen in een ziekenhuis,’ vertel ik haar. ‘Ik deed dat graag, haalde er veel voldoening uit en had het gevoel dat ik echt iets terug kon doen voor de mensen. Daarom zou ik graag dezelfde job doen hier in België,’ vertel ik haar enthousiast.”
Eerst een opleiding
“Celine vertelt me dat ik in mijn land van herkomst zorgkundige kon zijn zonder certificaat, maar dat kan niet in Vlaanderen. Hier moet je eerst een opleiding volgen voor je aan de slag kan. ‘En die opleiding duurt twee jaar,’ zegt Celine met een wat bezorgde blik. ‘Er zijn ook andere pistes, je zou kunnen gaan poetsen bij mensen thuis, met dienstencheques.’”
“Daar had ik inderdaad al van gehoord. De buurvrouw poetste zo en had blijkbaar een niet al te groot loon. ‘Neen, ik wil echt zorgkundige worden,’ vertel ik Celine. ‘Het voelt als een roeping en ik lees in de krant dat er een groot tekort aan mensen in de zorg is.’”
Onbegonnen werk
“Celine knikt en zegt de situatie te bespreken met haar leidinggevende. De visie van het OCMW is namelijk dat mensen zo snel als mogelijk aan het werk moeten en daarom zijn ze niet happig om leefloon toe te kennen tijdens een opleiding tot zorgkundige. ‘Die opleiding is niet gemakkelijk voor anderstaligen,’ zegt Celine er nog bij. Ze vraagt me ten slotte om nog eens goed na te denken over die poetsjob.”
“Met loden schoenen verlaat ik het kantoor. Het lijkt alsof mijn lot in handen ligt van Celine.”
Uit armoede geraken
Je diploma laten erkennen is een mogelijkheid om uit de armoede te raken. Doorgroeien vanuit je ervaringen en competenties is een andere manier. Het verhaal van Fatima – een erkend vluchteling uit Syrië – toont aan dat daar heel wat drempels liggen.
‘In jobs als poetshulp zijn er geen doorgroeimogelijkheden naar jobs met meer verantwoordelijkheden en meer loon.’
Ik leg de ervaring van Fatima voor aan twee professoren met veel expertise op het vlak van arbeid en nieuwkomers.
Moeilijk hogerop raken
Volgens Ive Marx (hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen en tevens directeur van het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck) raken laagopgeleide nieuwkomers maar heel moeilijk hogerop als zij onderaan de ladder van de arbeidsmarkt starten. Zeker in jobs als poetshulp met dienstencheques zijn er geen doorgroeimogelijkheden naar jobs met meer verantwoordelijkheden en meer loon.
Daarom is het voor Marx belangrijk dat we ook bij nieuwkomers eerst onderzoeken wat hun potentieel is, voor ze naar een baan te leiden.
Aan het werk
Stijn Baert, professor arbeidseconomie aan de Universiteit Gent, treedt Marx hierin bij. Onderzoek wijst uit dat 40 procent van de mensen met een migratieachtergrond een job uitoefenen onder hun niveau. Vanuit het perspectief van armoedebestrijding is dat toch een factor om rekening mee te houden.
Al is het volgens deze professor wel belangrijk om meer erkende vluchtelingen en nieuwkomers aan het werk te krijgen. Slechts 63 procent van de burgers afkomstig van buiten de Europese Unie is in 2022 aan het werk, lees ik op de website van Steunpunt Werk, een onderzoekscentrum van de KU Leuven dat het Vlaamse arbeidsmarktbeleid onderzoekt en de Vlaamse overheid op dit vlak adviseert.
Specifiek bij erkende vluchtelingen ligt dit percentage nog lager, op 55 procent. Vanuit dat oogpunt is het begrijpelijk dat de overheid Fatima snel aan de slag wil. Maar vanuit de arbeidskrapte binnen de zorgsector, valt het moeilijk uit te leggen dat ze in een andere richting gestuurd wordt.
Activering vanuit asielcentrum
Ik traceer Fatima’s parcours in Vlaanderen vanaf het moment dat ze met haar gezin in België arriveerde en haar intrek nam in een opvangcentrum van Fedasil. Ik neem contact op met deze federale dienst en kom zo te weten dat zij een specifieke beleidscel hebben rond deelname aan de samenleving.
Ik praat met Geert Daems, die binnen deze beleidscel expert is in het luik activering. Ik vraag hem hoe binnen een asielcentrum wordt omgegaan met toekomstdromen zoals die van Fatima. In mijn enthousiasme hoop ik hiermee de sleutel tot succes te hebben gevonden, maar Geert tempert meteen de verwachtingen.
‘Voor een asielzoeker is het volgen van een opleiding een erg groot engagement zonder zekerheden.’
Wie in ons land asiel aanvraagt, krijgt opvang (‘bed, bad, brood’) in afwachting van een beslissing of hun aanvraag aanvaard wordt. Eens ze in een opvangcentrum verblijven, kunnen asielzoekers een traject aangaan dat bestaat uit zoeken naar een job of uit het volgen van een opleiding. Die tweede optie kent weinig succes, aldus Geert. Dat komt omdat een asielzoeker niet zeker is van zijn of haar erkenning als vluchteling. Het volgen van een opleiding is voor zo iemand een erg groot engagement zonder zekerheden.
Wie deelneemt aan activering, kiest dus sneller voor een job en de mogelijkheid om zo wat geld opzij te zetten. Dat maakt dat er in het asielcentrum weinig mogelijkheden zijn voor iemand als Fatima om al meteen aan een zorgberoep te denken.
“Er zijn heel wat jobs voor vrouwen zonder diploma of certificaat, maar ze bieden heel weinig doorgroeimogelijkheden.”
© Unsplash+ / Curated Lifestyle
Ondersteuning op de werkvloer
Het is volgens Geert veel zinvoller om haar – na haar erkenning als vluchteling – op de werkvloer te ondersteunen om zo het getuigschrift tot zorgkundige te behalen. Maar laat het nu net daar zijn dat het schoentje wringt. Zeker bij mensen zonder diploma is het heel erg moeilijk om zich via de werkgever te ontplooien. Er zijn weinig initiatieven rond het behalen van het certificaat op de werkvloer.
‘Het aanbod is niet afgestemd op mensen die zorgkundige willen worden.’
Welke begeleiding is er dan wel? Kan de VDAB Fatima helpen bij haar droom om zorgkundige te worden? Ik neem contact op met Joke Van Bommel, woordvoerder van de VDAB. Ze vertelt me dat de VDAB een aanbod heeft voor mensen met een andere moedertaal. Die ondersteuning uit zich in allerlei vormen: er bestaat bijvoorbeeld taalcoaching op de werkvloer. Daarbij komt een externe coach de werknemer én werkgever coachen om beter samen te werken en gerichter Nederlands te leren. Er bestaan ook mogelijkheden waarbij de anderstalige stage doet op een werkvloer en zo zeer jobgericht de taal leert.
Fijne initiatieven, maar voor Fatima nemen stages alleen maar tijd in beslag. Bovendien is het aanbod niet afgestemd op mensen die zorgkundige willen worden.
Vooropleiding
Daarom vertelt Joke me ook over de vooropleiding voor social profit anderstaligen (VOSPA). In deze vooropleiding worden anderstaligen klaargestoomd om een opleiding te volgen in een zorgberoep. Deze vooropleiding verhoogt aanzienlijk de kans om een certificaat of diploma in de zorg te behalen.
‘Ik begin bijna te geloven dat echt niemand bezig is met sociale mobiliteit.’
Wijzen OCMW’s de weg naar dit aanbod van de VDAB? Op een studiedag sprak ik ik met OCMW-maatschappelijk werkers. Daar ontdekte ik dat er in OCMW’s van kleinere gemeenten soms weinig tot geen overleg is tussen hen en de plaatselijke VDAB. Dat is toch bijzonder, aangezien de VDAB leefloongerechtigden ondersteunt bij een van de belangrijkste voorwaarden om leefloon te ontvangen, namelijk de bereidheid om een job te zoeken. Zo komen we verschillende drempels tegen die de kansen voor iemand als Fatima beïnvloeden.
Doorgroeien in Gent
Er zijn heel wat jobs voor vrouwen zonder diploma of certificaat, maar ze bieden heel weinig doorgroeimogelijkheden. Ik begin bijna te geloven dat echt niemand bezig is met sociale mobiliteit.
Maar dan hoor ik dat de stad Gent gestart is met een interessant project in de kinderopvang. Daar wil ik uiteraard het fijne van weten, dus spreek ik af met Wendy Neirinkx, Nele Impens en Christel Verstringe in een Gentse koffiebar. Zij werken alle drie voor de stad. Nele en Christel begeleiden mensen die via individueel maatwerk aan de slag kunnen gaan in de zorg of andere sectoren van de stad. Deze jobs zijn tijdelijk, maar medewerkers krijgen wel de kans certificaten te halen en door te stromen naar een reguliere job.
Ondersteuner binnen de kinderopvang
Wendy zette haar schouders onder de functie ‘ondersteuner binnen de kinderopvang’, een vaste job waar mensen de kans krijgen om door te groeien als er potentieel is. Zo’n ondersteuner kan bijvoorbeeld alles klaarzetten, eten maken of zorgen dat de ruimtes goed onderhouden blijven. Op die manier nemen ze heel wat werk uit handen van de verzorgers.
‘Ondersteuners krijgen de kans om door te groeien naar een job als kinderverzorger.’
Het mooie aan het project is dat ondersteuners de kans krijgen om door te groeien naar een job als kinderverzorger. Wie potentieel heeft, kan op elk moment een opleiding volgen. Door supervisie op de werkvloer is het voor de stad ook makkelijker om iedereen op dat vlak de beste kansen te geven. Wie niet doorgroeit, is verzekerd van een mooie job in een beschermd statuut. De insteek van ondersteunende jobs test de stad nu ook uit in woonzorgcentra en binnen andere stedelijke sectoren met een grote arbeidskrapte.
Individueel maatwerk
Werkzoekenden die in aanmerking komen voor zo’n job als ondersteuner, zijn mensen die zich in kwetsbare situaties bevinden. Het project wordt gefinancierd met middelen voor individueel maatwerk. Om hiervoor in aanmerking te komen, moet je als werknemer aan verschillende voorwaarden voldoen die betrekking hebben op lichamelijke en mentale beperkingen.
Ik leg de dames de Fatima’s situatie voor. Op het eerste zicht heeft ze een te sterk profiel, vertellen de dames me, al zouden ze Fatima natuurlijk eerst moeten zien en spreken om daar echt uitsluitsel over te geven. Het is uiteindelijk de VDAB die bepaalt of iemand past binnen dit aanbod.
Fatima bleef niet bij de pakken zitten
Al branden er kleine lichtjes, voor Fatima zal het niet makkelijk worden om haar droom te realiseren: een job als zorgkundige. Toch bleef ze niet bij de pakken zitten.
“Ik kwam uiteindelijk met mijn zoon (21) overeen dat ik parttime zou werken en hij thuis bleef wonen, zodat ik de opleiding voor zorgkundige kon aanvatten. Mijn eerste module is alvast gelukt, ik heb er nu nog een aantal te gaan. Geen makkelijke klus en ik moet er echt mijn hoofd bij houden, maar ik geraak er wel en gelukkig is mijn zoon heel steunend in deze periode.”
Chapeau voor Fatima. Maar de overheid zou heel wat tandjes kunnen bijsteken zodat deze mensen met hun talenten en dromen niet langer blijven struikelen over de vele hindernissen.
Reacties [1]
Ik wil Fatima en andere mensen in dezelfde situatie aanmoedigen om niet op te geven! Het is niet makkelijk maar wie echt gemotiveerd is kan heel veel aan! Ga voor je doel, je komt er wel!